O porco, o estranxeiro e a heterodoxia necesaria

Al¨¦dame e inquieta a un tempo un mundo da cultura que se manifesta con vehemencia a prol da conxunci¨®n copulativa "e" contra a intrusa c¨®pula "i", e que debate apaixonadamente a terceira v¨ªa do porco. Penso que este foi o Entroido m¨¢is intelectual da historia. Mesmo Os Maracos, esa "centenaria" comparsa coru?esa que cumpriu 25 anos, cantaron en pandeirada: "Prohibiron o tabaco / Queren prohibir o vi?o/ De continuar as¨ª / Vannos prohibir os chourizos". Si, a sa¨²de vai acabar con n¨®s.

Na pol¨ªtica do porco, e na campa?a do Entroido, houbo sempre dous partidos dominantes. O Partido da Cachucha e o Partido do Lac¨®n. Foi Alfonso Monxard¨ªn, da Escola galeguista de Francfurt, quen converteu en forza emerxente e alternativa o Partido do Dente, nunha extraordinaria proclama disfrazada a xeito de artigo no xornal Galicia hoxe e titulado Tomando postura: a terceira via. Vexamos un imprescind¨ªbel par¨¢grafo de situaci¨®n: "Para os pouco iniciados na porcofaxia -suidofaxia ser¨ªa pedanter¨ªa- indicarei que en Ourense cachucha ¨¦ a parte superior da cara do porco, con perd¨®n, da boca para riba, afumada e salgada; e dente a mand¨ªbula inferior, sometida a proceso semellante de momificaci¨®n".

A proclama a prol da terceira v¨ªa foi colgada na rede, no blog As Uvas na Solaina, de Marcos Valc¨¢rcel, e a partir de a¨ª abriuse un dos debates m¨¢is amenos, ocorrentes e sabedeiros dos que te?o seguido na Rede en Galicia. Un aut¨¦ntico fest¨ªn de ilustraci¨®n arredor do Ciber-Porco. O sorprendente para min foron os apoios ¨¢ terceira v¨ªa. Penso, non obstante, que a maior¨ªa do pobo segue a moverse na bipolarizaci¨®n entre o Lac¨®n e a Cachucha. O Dente, esa contundente delicatessen, ¨¦ unha opci¨®n moi de entendidos.

Eu debo confesar que non me convence ning¨²n partido do porco. Os escaparates de cachuchas nos ultramarinos par¨¦cenme art¨ªsticas instalaci¨®ns de terror. Se nas enchentas do Entroido cada vez me sinto m¨¢is un estranxeiro, imaxinen na Coresma!

O PARTIDO DO CONFORT

Hai quen bota de menos grandes homes, estadistas. Eu non. Pola contra, prefiro os pol¨ªticos lixeiros. Do dente. Aqu¨ª en Galicia temos unha manchea de xente estadista. De pesos moi pesados. Mesmo hai moita xente a quen lle entra o Estado na cachucha, con perd¨®n. Quen dubida que Baltar ¨¦ un estadista? Un home que coloca na Deputaci¨®n a trescentos "dos seus" ¨¦ un home que resolveu con claridade aquel dilema do mellor John F. Kennedy: "Non penses no que o teu pa¨ªs pode facer por ti, sen¨®n no que ti podes achegar ao teu pa¨ªs". Pois podes fornecer, de entrada, ese impag¨¢bel capital humano de empregar a trescentos da familia e achegados. Esa ¨¦ a calidade dun verdadeiro estadista. Aquel que d¨¢ o mellor de seu ¨¢ sociedade. A parentela. Os seres m¨¢is queridos.

Estadistas temos a esgalla, como est¨¢ demostrado. Por que raz¨®n hai que pensar que Franco era m¨¢is estadista que Moncho Ares, Moncho es mucho, actual alcalde de Sada. Moncho comezou a s¨²a carreira pol¨ªtica levando aspirinas ao Pazo de Meir¨¢s, cando era mozo de botica. Pois ben, quen deber¨ªa ter o estado na cabeza? Quen ¨¦ m¨¢is estadista? O que produce dores de cabeza ou quen leva as aspirinas?

O que eu boto de menos, todos os d¨ªas, ¨¦ a Xes¨²s Chichi Campos (La Laguna, 1952- Santiago, 1991). Iso ¨¦ o que m¨¢is se bota en falta no pa¨ªs do Confort: a estirpe de Chichi Campos. A que v¨¦n da tradici¨®n transgresora do Escarnho e Maldizer, dun Entroido faranduleiro e subversivo, da heterodoxia librepensadora, que sempre andou nestes eidos coa parella da Garda Civil detr¨¢s, do surrealismo que non s¨® quer¨ªa cambiar o mundo sen¨®n tam¨¦n a vida. Houbo un tempo en que ser comunista en Galicia era ser un pouco todo isto. Para alg¨²ns, algo menos. Para Chichi Campos, algo m¨¢is. El sempre foi m¨¢is al¨¢. O seu lapis atravesou ¨¢s ceibas o per¨ªodo que foi do tardo-franquismo ao chamado "desencanto" democr¨¢tico. Humorista, debuxante, cronista, guionista... Mais sobre todo, unha mente libre a quen arrepiaban o sectarismo e as adhesi¨®ns incondicionais. Por iso necesitamos tanto o esp¨ªrito de Chichi Campos. Para abanear o confort das novas esfinxes.

CASTROVIEJO E CABANILLAS

Vexo aparecer, de s¨²peto, unha boina no poema Tercio de ababurza de Jos¨¦ Mar¨ªa Castroviejo (Poes¨ªa de la guerra civil espa?ola, edici¨®n de Jorge Urrutia, editorial Vandalia). Un texto de animaci¨®n b¨¦lica dedicado aos carlistas: "?Que nadie se ponga la boina cuyo abuelo no la haya / agitado como un grito rebelde y santo! / ?Que nadie se ponga la boina para / salvar a los capitalistas! ?Ser¨¢ maldito!... Maldito por la sombra inmensa de aquel gran Rey cuya voz grave y dulc¨ªsima llegaba a todos sus hijos como mensaje de bosque centenario..." Vela¨ª as burlas do destino. Homes cultos que combateron a Rep¨²blica en nome da Tradici¨®n para as¨ª acabar co Capitalismo! Entroidadas da historia. O dano que pode facer o exceso de Deus, de Tradici¨®n. Conclusi¨®n: c¨®mpre ser ateo, a¨ªnda diante do porco. No mesmo libro, un poema en galego do vello Ram¨®n Cabanillas a prol da Milicia Gallega que tomou parte na defensa de Madrid, os loitadores galegos pola liberdade. Nese poema fala do exemplo do Medulio, o monte onde os antergos resistiron a ocupaci¨®n polo Imperio Romano. Dalgunha maneira, podemos dicir que nese poema o Medulio est¨¢ no Madrid republicano e bombardeado polos nazis. O curioso ¨¦ que Ram¨®n Cabanillas adoitaba levar boina e Castroviejo, non. Tradici¨®ns hai moitas. E lendas tam¨¦n. Eu fico co vello Cabanillas e coa s¨²a invocaci¨®n ao Medulio. Que o do Medulio ¨¦ unha lenda? O que dic¨ªa Victor-?mile Michelet, en Figures d'¨¦vocateurs: "Unha lenda ¨¦ unha quintaesencia de verdade pos¨ªbel".

O DESCONFORTADO: LINGUA E ECOLOX?A

Verbo de montes perdidos, e de faltas ling¨¹¨ªsticas, o das canteiras nos montes do Courel. A¨ª si que ti?amos po?erlle dentes ¨¢ linguaxe. No galego de Londres utilizase a expresi¨®n: "s¨ªntome desconfortado". Sucede que despois da ¨¦poca do Dinosauro e do cambio de goberno, pasouse a unha especie de per¨ªodo de Confort. E a min esa preguiza democr¨¢tica d¨¦ixame desconfortado. Se hai unha prioridade ling¨¹¨ªstica, ¨¦ a da defensa da natureza, das xentes e as cousas que esa lingua nomea. A sorte da lingua galega radica nesa imbricaci¨®n ecol¨®xica coa sorte da terra. Na historia da lingua est¨¢ a historia da paisaxe e do pobo. A lingua cont¨¦n as pegadas que os seres humanos deixan no chan. A caligraf¨ªa coas curvas do desexo e as li?as quebradas da dor. Tam¨¦n a historia de cadaqu¨¦n. O noso corpo ¨¦ unha caixa de tip¨®grafo. As leis son importantes, mais as linguas xermolan, escintilan de novo, na utilidade esencial de nomear a festa e a ferida, a pulsi¨®n er¨®tica e a pulsi¨®n da morte. Cando somos quen de que se adiante a expresar as crises e os conxuros. O malestar e a esperanza. Por iso, os manifestos copulativos deber¨ªan acudir os primeiros, coas verbas de urxencia, ¨¢s canteiras ilegais no coraz¨®n do Courel.

AS MIGAS

Alcumes naturais. O home malencarado que xura: "Esta chuvia tan parva! Este vento imb¨¦cil!". Nunca o¨ªra tratar o clima con tanta humanidade, con tanta inxustiza.

O quecemento. O malo do cambio clim¨¢tico ¨¦ que o tempo, como a xente, anda ao seu.

Xeraci¨®ns literarias. Que uns escritores galegos declaren como trazo xeracional que len os autores anglosax¨®ns e que non lles interesa a actual literatura galega non significa nada. Pasounos a todos. Eu tam¨¦n l¨ªa de rapaz o Reader?s Digest (tra¨ªao a Castro unha lavandeira da casa dos se?oritos). En canto ao confronto vellos e novos, ¨¦ tam¨¦n un dilema vello. Eduardo Blanco-Amor foi sempre moi novo, sobre todo cando volveu de vello e tivo que comezar todo de novo: a m¨¢quina de escribir botaba fume. Fume bordado, hai que dicilo. O m¨¦rito non ¨¦ a xeraci¨®n, que v¨¦n dada (tranquilo, compa?eiro Jaureguizar, ser¨¢s moderno a¨ªnda que non o queiras), sen¨®n o manterse como un des-xenerado.

O ¨¦xito. Con teima penumbrosa, Franco Grande, bo memorialista dos d¨ªas escuros, alcuma de colonizados un d¨ªa si e outro tam¨¦n aos que escribimos nestas p¨¢xinas. No coloquio que seguiu ¨¢ presentaci¨®n d'Os libros arden mal en Santander, unha lectora c¨¢ntabra contou que na Coru?a un alto executivo dixera de min que era "maric¨®n y del Bloque". Nas cartas ao director deste xornal, un xentil lector espetou: "Leo todo, menos lo de Manuel Rivas". Colonizado, bloqueiro, maric¨®n, e carne de gueto. Agora xa sei o que ¨¦ triunfar.