O Xerais volve sorprender

Unha vez m¨¢is, o Premio Xerais conseguiu sorprendernos, transmitirlle un chisco de emoci¨®n a esta nosa literatura, tan proclive ¨¢ institucionalizaci¨®n (e, xa que logo, a un certo anquilosamento). A traxectoria do certame ¨¦ exemplar por moitas raz¨®ns, entre as que salienta a s¨²a capacidade de renovaci¨®n dende aquel xa lonxano 1984, cando unha novela policial, Crime en Compostela, axitou as pl¨¢cidas augas das nosas letras provocando un dos debates m¨¢is afervoados, pero tam¨¦n m¨¢is productivos, das ¨²ltimas d¨¦cadas. Logo vir¨ªa aquel lema argallado en 1989, nos tempos en que a editorial era dirixida por V¨ªctor Freixanes: "A forza dos lectores". A partir de a¨ª, o galard¨®n amosar¨ªa unha inequ¨ªvoca vontade de dialogar co p¨²blico galego e, en consecuencia, o xurado pasar¨ªa a estar constitu¨ªdo por lectores e lectoras competentes pero non profesionais: entre os seus acertos m¨¢is logrados est¨¢ o de premiar algunha das novelas m¨¢is vendidas da literatura galega (Galv¨¢n en Saor), temas orixinais inspirados na nosa tradici¨®n como o do bandoleirismo (Morning star) e, sobre todo, facer visible a existencia dun grupo de narradoras, dende que en 2001 Marilar Aleixandre se fixera co galard¨®n. Que moitas delas como Inma L¨®pez Silva ou propia Rexina Vega, ga?adora desta edici¨®n, se presentasen en sociedade da man do Xerais suli?a o alto valor que os axentes literarios lle conceden ao premio e o dinamismo da s¨²a traxectoria.

A convocatoria en 1986 do Premio Merl¨ªn, en paralelo ao Xerais, supuxo a entrada da literatura infantil e xuvenil no circuito canonizador e foi definitiva para rescatala da segunda divisi¨®n na que parec¨ªa condenada a xogar. Por suposto, cun pulo anovador semellante ao do premio de novela, que se concretar¨ªa na concesi¨®n do galard¨®n a obras que reivindicaban o protagonismo feminino en x¨¦neros como o relato de aventuras (A expedici¨®n do Pac¨ªfico), ou na aposta por modalidades consideradas pouco comerciais, tal a poes¨ªa para o p¨²blico m¨¢is novo (Fafarraios).

Cando os premios literarios comezaron a ser tan numerosos que ameazaban con restarse visibilidade uns a outros, Manuel Bragado tivo a intelixencia e a flexibilidade de mudar a data de entrega dos premios, que tradicionalmente ti?a lugar arredor do San Marti?o e que dende 1998 pasou a celebrarse no mes de xu?o, serv¨ªndonos para despedir a primavera e congratularnos da chegada do ver¨¢n, nun acto a¨ªnda m¨¢is fermoso (e emotivo) dende que ten lugar na illa de San Sim¨®n. Na mesma li?a, o actual equipo directivo soubo detectar os problemas derivados de convocar un ¨²nico certame, o Merl¨ªn, metendo nun mesmo saco ao p¨²blico m¨¢is novo. Porque ?onde est¨¢n os l¨ªmites da infancia? ?Cando comeza a adolescencia? ?Como podemos atender ¨¢s necesidades dos lectores e lectoras m¨¢is formados, esixentes e ambiciosos, te?an a idade que te?an? De a¨ª xurde a iniciativa do Premio Fundaci¨®n Caixa Galicia de literatura xuvenil, a¨ªnda comezando a s¨²a andaina pero ao que me atrevo a augurarlle froitos logrados, se mant¨¦n a s¨²a aposta ata singularizarse no noso espazo literario.

Concordar¨¢n en que non se pode escribir a historia destas ¨²ltimas d¨¦cadas de literatura galega sen contar coas achegas do Xerais e do Merl¨ªn; pois ben, te?o a convicci¨®n de que nos vindeiros vinte anos seguiremos a albiscar nelas roteiros para o noso futuro.