"A nosa obriga ¨¦ destapar os relatos falsos do poder"

Cunha traxectoria biogr¨¢fica moi diversa, Francisco Carballo (Maceda, 1926) ven destacando desde hai anos no seu papel de historiador que reivindica unha visi¨®n centrada en Galicia, multidisciplinar e cr¨ªtica dos dogmas do poder. A s¨²a heterodoxia na defensa do cristianismo de base, permite entroncalo tam¨¦n na estadea de cregos progresistas que sen renunciar ¨¢s s¨²as convicci¨®ns perm¨ªtense defender con libertade unha educaci¨®n p¨²blica e laica.

Pregunta. Cal ¨¦ o papel do relato hist¨®rico na sociedade contempor¨¢nea?

Resposta. Considerouse durante s¨¦culos como unha narraci¨®n. Partiu desa comprensi¨®n cara a un m¨¦todo m¨¢is cient¨ªfico, sobre todo desde a escola dos Annales (Francia, 1925) e a historia marxista. Despois dese atasco de econom¨ªa e estat¨ªstica que se produciu est¨¢ voltando unha maneira de presentar a historia con m¨¢is atracci¨®n, mesmo literaria, e comezou a situarse mellor a escola narrativa. Pero todos os m¨¦todos que acompa?an a historia son complementarios e non se poden absolutizar. Que trunfe a narraci¨®n non lle pode tirar cientificidade, dentro do car¨¢cter desta ciencia que non ¨¦ o mesmo que a biolox¨ªa ou as matem¨¢ticas.

"Colles un texto escolar e a metade do que din d¨¢se como dogma cando son opini¨®ns discut¨ªbeis"

"O poder utiliza para lexitimarse verdades e falsidades e non lle importa inventar documentaci¨®n"

"A relixi¨®n, que eu considero gratificante, non pode imporse coa manipulaci¨®n educativa"

"A historia documental que se est¨¢ facendo agora vai permitir investigar sobre moitas cuesti¨®ns pendentes"

P. A necesidade dun relato coherente foi precisa cando se fundan os estados-naci¨®n. A persistencia de historias contrapostas poden chegar a formar parte da controversia pol¨ªtica?

R. Nesa materia nacional ¨¦ onde m¨¢is se observan as disparidades. ? un debate parecido ao do mito na creaci¨®n da conciencia hist¨®rica e os propios datos reais. O mito ¨¦ un s¨ªmbolo capaz de suxestionar e chegar ¨¢ afectividade pero non se sustenta por si s¨® na realidade actual do ser humano que precisa probas firmes.

P. Mitos sometidos a unha forte de deconstruci¨®n.

R. Datos e probas son esenciais para soster unha afirmaci¨®n, pero o mito ¨¦ unha simbolizaci¨®n, un xeito de comprimir nunha imaxe unha serie de elementos que non ¨¦ capaz de evocar a estat¨ªstica. O mito, en tanto que se interprete como historia, sup¨®n negar a autenticidade do que queremos probar. Se permanece no seu lugar simb¨®lico de atracci¨®n e de atenci¨®n, serve como revulsivo e nese sentido ¨¦ imprescind¨ªbel; o historiador pode invocalo como tal pero non como substituto da fonte. O mito sempre est¨¢ provocando m¨¢is investigaci¨®n.

P. No per¨ªodo pol¨ªtico de Aznar deuse unha forte tensi¨®n precisamente pola interpretaci¨®n hist¨®rica, concentrada na proposta de reforma das Humanidades e os programas escolares. A que responde esa dial¨¦ctica?

R. Posibelmente sempre se producir¨¢n esas controversias. A historia ¨¦ un tipo de co?ecemento no que xogan papeis relevantes a subxectividade e os intereses, por iso se reconstr¨²e constantemente. Non porque as probas sexan rexeitadas sen¨®n porque a interpretaci¨®n depende do punto de vista. En Espa?a ¨¦ moi patente porque moitas das s¨²as empresas hist¨®ricas estiveron cargadas en exceso de mito e de intereses do grupo dominante. Us¨¢ronse moitas falsificaci¨®ns e nunca ver¨¢s na historia espa?ola unha persistencia na desmontaxe de determinados mitos fundacionais, sexa Covadonga ou a unificaci¨®n baixo a coroa de Castela. Hai un exceso de peso da historia ¨¢ulica, basada en documentos xur¨ªdicos e sen presenza doutras fontes e iso non ¨¦ un problema espec¨ªfico espa?ol, tam¨¦n sucede coa historia da Igrexa ou de calquera instituci¨®n, que deixan ¨¢ vista s¨® os datos propios da organizaci¨®n que persiste e esquecen todo o demais.

P. Unha marca s¨²a como historiador ¨¦ interpretar a historia de Galicia desde s¨ª mesma?

R. Esa ¨¦ unha das claves para evitar o dominio tan alto do mito da unidade hisp¨¢nica e da lexitimidade do poder. Ao estudar a historia de Galicia tes que aterte a fontes privadas, en ocasi¨®ns ocultas, e non s¨® ¨¢s oficiais. A nivel de instituci¨®ns eclesiais o debate entre o monaquismo galego e os cabildos contra a reforma dos Reis Cat¨®licos durou at¨¦ que rematou o Antigo R¨¦xime; nos arquivos catedralicios hai unha documentaci¨®n abundant¨ªsima pero ning¨²n historiador a utiliza para investigar ese rexeitamento a unha imposici¨®n que foi devastadora. E poder¨ªamos seguir pondo exemplos.

P. Adoptar ese ponto de vista propio custou moito?

R. As visi¨®ns alternativas que hoxe se dan da realidade de Galicia a¨ªnda son minoritarias, tam¨¦n na Universidade. Tardouse porque os historiadores foron sometidos a unha escola e unha universidade que impuxo unha visi¨®n ¨²nica e tardaron en poder revelar outra realidade. Empezou Murgu¨ªa no s¨¦culo XIX porque era arquiveiro e co?ec¨ªa de primeira man os documentos; seguiu a Xeraci¨®n N¨®s porque empezaron a procurar nos documentos medievais e despois, desde os anos 1960/70, xa se puido insistir porque foi mellorando o acceso ¨¢s fontes. Mesmo as¨ª non se logrou trascender esa visi¨®n ao gran p¨²blico porque en todos os niveis educativos hai un dominio abraiante do discurso oficial e do saber est¨¢ndar, afirm¨¢ndose cousas sen probar. Colles un texto da ESO o do Bacharelato e m¨¢is da metade do que din d¨¢se como dogma cando son opini¨®ns discut¨ªbeis

P. A¨ªnda temos grandes lagoas na historia galega?

R. Hoxe faise moita historia local e iso ¨¦ b¨¢sico, porque vai conducir a unha revisi¨®n completa. A historia documental que se est¨¢ facendo agora, as novas investigaci¨®ns arqueol¨®xicas, antigas e medievais, e a promesa do env¨ªo da documentaci¨®n dixitalizada de f¨®ra de Galicia vai permitir entrar en investigaci¨®ns directas sobre moitas cuesti¨®ns pendentes. A¨ªnda pesa en exceso a historia oficial pero vai haber unha lent¨ªsima transformaci¨®n que ademais tardar¨¢ en permearse ao sistema educativo, porque moitos profesores mesmo omiten os cap¨ªtulos referentes ¨¢ historia de Galicia baixo a idea de que non entrar¨¢n na selectividade. E iso ¨¦ porque eles mesmos non os co?ecen.

P. O ¨¦xito de programas de divulgaci¨®n hist¨®rica, como o recente Historia de Galicia na TVG amosan unha curiosidade popular polo pasado propio.

R. Lembro un cap¨ªtulo sobre a tensi¨®n na historia eclesi¨¢stica entre os mosteiros galegos e os de f¨®ra e gustoume porque suscita preguntas entre a xente. ? unha maneira de interrogarnos e liberarnos de prexu¨ªzos.

P. Unha das s¨²as ocupaci¨®ns principais foi historiar a Igrexa galega.

R. Coido que xa din case todo o que me interesaba sobre ela. Quer¨ªa saber se foi ou non un entorpecemento para o pa¨ªs e escrib¨ªn sobre a ¨¦poca da Rep¨²blica e a base da s¨²a responsabilidade na Guerra Civil, traballei sobre o seu comportamento no 36 e finalmente fixen un manual sobre toda a s¨²a traxectoria secular que saciou xa a mi?a curiosidade. Ademais non debemos darlle moita importancia ¨¢ historia de instituci¨®ns; inter¨¦same m¨¢is a historia global da humanidade e a do pobo galego.

P. Moitos anos dedicounos profesionalmente ao ensino, e a¨ªnda sendo crego vostede defende un ensino p¨²blico e laico. Por que?

R. Defendo unha educaci¨®n gratu¨ªta e universal porque ¨¦ o ¨²nico cami?o para facilitar o desenvolvemento intelectual de todos. E a¨ªnda sendo imperfecto, porque as diferenzas econ¨®micas e psicol¨®xicas condicionan moito, o p¨²blico ¨¦ o mellor sistema pos¨ªbel. Laico porque a opci¨®n relixiosa, a¨ªnda que eu a considero gratificante, non pode ser imposta mediante a manipulaci¨®n educativa. Basilio ?lvarez, o crego e dirixente agrarista, dic¨ªa que non deb¨ªa ser educador quen non fose pai de familia porque non sabe o que ¨¦ un neno. Eu engado que non debe ser educador quen este?a moi contaminado polo seu papel relixioso porque non entende a posici¨®n de quen non est¨¢ con el. O espazo laico ¨¦ un lugar de igualdade.