Onde as cousas pasan

A Cultura (con C mai¨²scula) sucede tradicionalmente nas cidades. No que en Galicia se chama de forma un tanto prosopopeica as sete grandes cidades te?en lugar os actos que acadan os titulares das secci¨®ns de sociedade e/ou cultura e as contadas noticias que dan ocupado un sitio nos telediarios. De forma non menos tradicional, a cultura con P (de popular) circunscr¨ªbese tam¨¦n aos feitos culturais no mundo rural. No medio, ese territorio que alg¨²ns chaman semirural, outros semiurbano e para entend¨¦rmonos chamamos as vilas, canga co sambenito de ser o planeta do quero-e-non-podo, onde como moito hai salas de festa. Lugares con m¨¢is templos ca cines ou teatros. "O sitio con m¨¢is igrexas por cat¨®lico cadrado", defin¨ªa Allariz Marcial Su¨¢rez n'O acomodador, o seu libro de relatos centrado precisamente no cine da vila alaricana. No entanto, as convocatorias culturais m¨¢is estables, e mesmo os fen¨®menos m¨¢is novidosos, desde a Mostra Internacional de Teatro de Ribadavia, que a vindeira semana celebra a s¨²a vix¨¦sima terceira edici¨®n, ao Festival de Cine de Cans, prod¨²cense neses entornos onde supostamente nunca pasa nada.

As programaci¨®ns institucionais est¨¢n derivando tam¨¦n cara ¨¢ capilaridade territorial

At¨¦ a poes¨ªa ten a cita m¨¢is fiel en Salvaterra, dende 1980, no Festival do Condado

De feito, hai que retrotraerse at¨¦ a tra¨ªda e levada movida dos 80 para sinalar un fen¨®meno cultural clara e estritamente urbano en Galicia. Hoxe, non son nin sequera primordialmente cidad¨¢ns nin o graffiti, nin por suposto o hip hop. "O emerxente est¨¢ nas vilas ou nas aldeas, a teor do volume de maquetas que recibimos. Na contorna de Soutomaior, por exemplo, hai 20 ou 30 conxuntos de todos tipo, e grupos como Noise Project sa¨ªron dun teleclub", asegura Xurxo Souto, director de programas da Radio Galega e conductor do magac¨ªn musical Aberto por reformas. "Seguimos instalados nese mito interesado do rural versus o urbano, pero hoxe calquera rapaz, estea onde estea, ten grazas a Internet, a mesma conexi¨®n co mundo ca un alumno dun colexio de pago da Coru?a ou Vigo. E nas vilas hai menos problemas de ru¨ªdo cos veci?os, e pasan m¨¢is historias, quizais iso xustifica a s¨²a tremenda axilidade en contraste coa reuma das cidades", analiza Souto.

No que se refire ¨¢s convocatorias para o p¨²blico, indo por parroquias, no inestable mundo dos festivais de pop rock, os de Palas de Rei, o Cultura Quente de Caldas ou os que se organizan en Arz¨²a son dos que menos dependen do humor ou da dispo?ibilidade financeira das instituci¨®ns para celebrarse ano tras ano. No folk, Ortigueira ¨¦ unha referencia continental, pero tam¨¦n se mant¨¦n, sen tanto bombo e moit¨ªsimo menos investimento, o de Pardi?as, en Guitiriz.

Referencias internacionais son tam¨¦n, a¨ªnda que en x¨¦neros con altofalantes de menos potencia, o Festival de T¨ªteres de Redondela, e o de Teatro C¨®mico de Cangas, que este ano contou cun dos cimos desta arte, Jango Edwards. E mentres algunhas cidades estragaron festivais de cine que, xa que non prestixio, polo menos ti?an constancia, en Tui consol¨ªdase o Play-Doc como certame de documentais, e collen pulo os de Noia, Vilagarc¨ªa, Ribadeo e a Factory de Oleiros, a maiores do cl¨¢sico do Carballi?o, ou do bum de Cans. "Nas cidades hai m¨¢is recursos e m¨¢is p¨²blico, pero nos sitios pequenos cons¨¦guese m¨¢is implicaci¨®n da sociedade. O interesante ¨¦ facer actividades dirixidas ¨¢ propia vila, pero que te?a unha proxecci¨®n f¨®ra", comenta Mois¨¦s ?lvarez, da Asociaci¨®n Arela, a que puxo en marcha o festival de curtametraxes deste barrio rural do industrial Porri?o.

At¨¦ a poes¨ªa, arte delicada que presumiblemente precisa desenvolverse en invernadoiros institucionais, ten a cita m¨¢is fiel en Salvaterra, no Festival de Poes¨ªa do Condado que organiza teimudamente a Sociedade Cultural do Condado, desde 1980 (quitado entre 1990 e 1995, por ter que enxugar un descuberto de mill¨®n e medio de pesetas que non lles financiou a Deputaci¨®n). "Foramos a unha homenaxe que lle organizaran no Garc¨ªa Barb¨®n de Vigo ao homenaxeado das Letras Galegas o vindeiro ano, ?lvarez Bl¨¢zquez. Soamente hab¨ªa 22 persoas no p¨²blico, e decidimos que hab¨ªa que pular a poes¨ªa, que era o parente pobre da literatura", recorda Manuel Soto, responsable cultural da Sociedade, a paradoxal reacci¨®n que orixinou o certame, que hoxe consta de tres d¨ªas de moi variada programaci¨®n. Soto, por¨¦n, lamenta a decadencia das asociaci¨®ns, que asumiron a acci¨®n cultural desde o momento en que se ¨ªa podendo facer algo. "Agora os concellos com¨¦ronlles o terreo que antes era o seu". No entanto, corporaci¨®ns que si asumen o reto de encher de actividades todo o ano, botan de menos as iniciativas das entidades. Dous programas estrela da programaci¨®n cultural, o de Monforte, o Encontro de Embarcaci¨®ns Tradicionais que xunta nas augas do r¨ªo Cabe barcas procedentes de distintos r¨ªos, e o III Seminario de M¨²sica Moderna e Improvisaci¨®n, que xunta case un cento de instrumentistas de toda Espa?a, foron propostas de cadanseu colectivo, e os dous de f¨®ra. "Non o deber¨ªa dicir, pero a xente deber¨ªa demandar m¨¢is", sinala a concelleira de Cultura, Alicia Cadarso.

"Hoxe as propostas son m¨¢is ben de grupos informais, en parte porque a nova lei de asociaci¨®ns fai r¨ªxido o seu funcionamento, e porque a xente adopta formatos menos burocr¨¢ticos para acometer obxectivos concretos", matiza Alberto Garc¨ªa, xestor cultural na comarca do Barbanza. Garc¨ªa non pensa que o feito creativo se dea mellor en sociedades reducidas: "? un traballo m¨¢is pr¨®ximo ao p¨²blico, non m¨¢is doado pero si m¨¢is satisfactorio, porque ves os resultados, como a cultura incide na xente e deixa un pouso nela".

Non hai datos sobre esa satisfacci¨®n xerada pola programaci¨®n cultural f¨®ra dos ¨¢mbitos urbanos, pero o estudo do perfil do p¨²blico dos espect¨¢culos da Rede Galega de Teatros e Auditorios realizado polo IGAEM conclu¨ªu que o asistente prototipo era unha muller de entre 32 e 40 anos, con estudos universitarios e con emprego, e que "o m¨¢is normal ¨¦ que resida en vilas de mediano tama?o", e tam¨¦n que "o grupo de espectadores de teatro en galego con maior frecuencia de asistencia sit¨²ase nos concellos de mediano tama?o (entre 20.000 e 50.000 habitantes)".

As programaci¨®ns institucionais est¨¢n derivando tam¨¦n ¨¢ capilaridade territorial. "Apostamos polos proxectos de ¨¢mbito comarcal, por compartir programaci¨®n, que vertebren a creadores e a p¨²blico", asegura Lu¨ªs Bar¨¢, director xeral de Promoci¨®n Cultural, que estima que entre os espect¨¢culos do IGAEM e programaci¨®ns espec¨ªficas como 4x4, M¨²sica ao vivo ou Vai de Cami?o, este ano haber¨¢ preto dun milleiro de actos nun cento de concellos f¨®ra dos sete grandes. Por outra parte, as d¨²as entidades financeiras espa?olas con m¨¢is investimento no que se chama "obra social" son galegas. Caixa Galicia ¨¦ a primeira e Caixanova a segunda. "Desde hai dous anos asumimos sa¨ªr das cidades, programar as nosas actividades f¨®ra das sedes e incidir no que camamos zonas", indica Teresa Porto, directora da Fundaci¨®n Caixa Galicia, que asegura que en 2006, a programaci¨®n nas "zonas" acadou os 623.000 espectadores. Caixanova mant¨¦n programaci¨®n estable en 110 concellos, m¨¢is de 2.500 actos o ano pasado.