A Cidade da Cultura: entre a 'espalda' e a parede

A Cidade da Cultura vai cami?o de acabar coa cultura galega.

Te?o entendido (isto ¨¦ unha exclusiva) que Fraga pensou en principio, e en serio, na construci¨®n dun gran zool¨®xico. Fraga sempre di que os seus referentes son C¨¢novas, Churchill ou o b¨¢varo Franz Strauss. Por¨¦n, e as¨ª o ten reco?ecido, hai un heroe da infancia que os supera a todos: B¨²falo Bill, o home que matou catro mil b¨²falos dunha arroutada. Por outra banda, ou pola mesma, levouse sempre ben cos pol¨ªticos sudafricanos da ¨¦poca do apartheid e con eles andou de cacer¨ªa. As¨ª que non me estra?a que quixese crear unha especie de Little Bostwana entre Compostela e o Pico Sacro. Mais algu¨¦n axudouno a ver a inmortalidade al¨¦n dunha sala de trofeos cinex¨¦ticos. Se vivimos nunha Nova Idade Media, no remake da arquitectura monumental, hab¨ªa que so?ar cunha expresi¨®n grandiosa de futurismo arqueol¨®xico. Unha das Marabillas. E se D. Manuel se sent¨ªa a pracer polas pradar¨ªas coa carabina de B¨²falo Bill, con non menos folgos ¨ªa entrar nun sprint hist¨®rico con Rams¨¦s e Nabucodonosor.

A segunda vi?eta da historia (e isto ¨¦ outra exclusiva) ¨¦ a presenza de Peter Einsenman en Galicia, para defender o seu proxecto, ataviado coas cores do Superdepor. Disque xa en Barcelona, no encontro da Uni¨®n Internacional de Arquitectos, presentarase coa camisola do Espanyol. Non era casual a indumentaria azul e branca na s¨²a aparici¨®n galaica. Naquel per¨ªodo de graza, andou en ret¨®ricas con Lendoiro e mesmo fixo o bocexo dun novo estadio de Riazor, que polo que contan era moi est¨¦tico mais ti?a o problema da deconstruci¨®n. Entrar¨ªa toda a viruxe do mar do Orz¨¢n. Estadio heroico. Outra f¨¢brica de reuma.

Todo xenio ten algo de histri¨®n. ? Einsenman un xenio da arquitectura? Non o sabemos. Oxal¨¢ resultase selo. O artefacto arquitect¨®nico como xigantesca instalaci¨®n art¨ªstica ¨¦ a ¨²nica esperanza para que Gai¨¢s non acabe en Cat¨¢strofe Arquitect¨®nica. Pode parecer un paradoxo, mais esa ¨¦ a clave. Pura cabal¨ªstica. O principio est¨¢ no final: a construci¨®n dun deconstrutor.

Non nos enganemos. Gai¨¢s foi concibida como arquitectura espectacular, ¨¢ marxe doutras consideraci¨®ns, como a utilidade, a proporci¨®n humana ou a medida do custo. O que sabemos de Einsenman ¨¦ que non ¨¦ un construtor. Xa o sabiamos. Os ¨²nicos que non o sab¨ªan eran os contratistas. Agora P¨¦rez Varela, o conselleiro de Cultura de Fraga, ponse a turrar contra o arquitecto norteamericano que noutro tempo presentara como un mago. Dis que non ¨¦ bo construtor! Tomen a iron¨ªa como queiran: o principal referente de Peter Einsenman ¨¦ o fil¨®sofo Jacques Derrida, mestre da deconstruci¨®n.

Einsenman e Derrida fixeron xuntos o proxecto Chora L Works, para o parque de La Villette. Edson P. Pf¨¹tzenreuter, profesor en S?o Paulo, resume as¨ª esta colaboraci¨®n: "Verificamos que Derrida foi-se tornando cada vez mais zeloso com a constru?ao arquitet¨°nica; ao passo que o arquiteto poucas vezes se preocupou com quest?es objetivas, tais como prazos, or?amentos e a seguran?a dos transeuntes. Ele estava envolvido com a busca de formas metaf¨®ricas da cr¨ªtica ao logocentrismo proposta pelo fil¨®sofo. A obra, como outros projetos de Einsenman, n?o chegou a ser concluida, gerando um livro como o registro de suas id¨¦ias. Esta era, aparentemente, sua maior inten?ao".

Imaxinemos que todo o que pasou e est¨¢ a pasar coa Cidade da Cultura forma parte dun libro que est¨¢ a escribirse. Unha obra kafki¨¢. A min empezoume a interesar o asunto cando atopei un amigo electricista que andaba nas obras de Gai¨¢s e calculou que far¨ªan falta 40.000 enchufes car¨ªsimos. Especiais.

-Como especiais?

-Invis¨ªbeis. Que non se vexan.

Aclaroume que estaba a falar estritamente de electricidade e non de contrataci¨®n de persoal. Logo comprend¨ªn que o asunto da invisibilidade ¨ªa moi en serio, e non s¨® no apartado de conexi¨®ns el¨¦ctricas. Durante o mandato de Fraga, Gai¨¢s foi un espazo secreto. Como dir¨ªa Huntington, te¨®rico da guerra de civilizaci¨®ns, "para ser forte, o poder necesita dunha certa escuridade". No monte de Gai¨¢s reinaba a escuridade. As¨ª, as poucas persoas que en Galicia falaron criticamente da Cidade da Cultura, foron tam¨¦n convertidas en invis¨ªbeis. Aquel era o intre da denuncia. A obra estaba a principiar. Alg¨²ns dos galos que agora m¨¢is esbardallan, achantaron daquela e foron moi activos colaboradores na "desaparici¨®n" dos disidentes. Hai sitios onde a lista negra ordenada por Fraga, P¨¦rez Varela et altri a¨ªnda est¨¢ vixente. Outro tipo de deconstruci¨®n.

Co cambio de r¨¦xime, o tab¨² estourou. Caeu o muro, como en Berl¨ªn, un muro de n¨¦boa encofrada, e cadaqu¨¦n aparece agora co seu petouto de formig¨®n bretemoso. Silandeiros de onte xorden agora en Santa Irmandade, mesmo dispostos a derrubar o castelo da fantas¨ªa. Calquera ocorrencia ten eco. Que ben, que b¨¢rbaro este anarquismo medi¨¢tico! Pasouse de non falar do que ocorr¨ªa no monte de Gai¨¢s a non falar doutra cousa. E eu sen saber o prezo dos 40.000 enchufes invis¨ªbeis! M¨¢goa que a comisi¨®n de investigaci¨®n non se abrira nada m¨¢is producirse o cambio de goberno. Ese saber, o estado de contas, debeu ser a primeira medida do bipartito. Porque neste falar de agora todo se remexe. ? como unha grande rexouba. D¨¢ que rir, que chorar. Mais a verdade vai esvaindo como a neve no ?rtico.

Acabar¨¢ dunha vez por todas a Cidade da Cultura coa cultura galega? Coido que non hai que preocuparse no sentido dram¨¢tico. Calquera final do de Gai¨¢s ser¨¢ apote¨®tica. Aberto ou pechado. Mesmo en ru¨ªnas, habitado por mouchos, curuxas e morcegos, Gai¨¢s ser¨¢ un ¨¦xito. Ten raz¨®n o presidente Touri?o: Gai¨¢s ser¨¢ unha icona. A icona. A perfecta instalaci¨®n art¨ªstica do lusco-fusco de Occidente. O derradeiro bocexo que Einsenman, listo como un allo, non mostrou aos contratistas: un debuxo invis¨ªbel.