'Habeas corpus' para Galicia

Aparici¨®n e desaparici¨®n.

En relaci¨®n coa realidade, e na sociedade do espect¨¢culo, os mass media serven para unha e outra cousa. Descobren. Ocultan.

Mais tam¨¦n as culturas, as linguas, te?en que ter dereito ao Habeas Corpus Literalmente, "te?as corpo". Que non che priven do corpo.

Hai pouco, nestas mesmas p¨¢xinas, Xos¨¦ Lu¨ªs M¨¦ndez Ferr¨ªn refer¨ªase ¨¢ invisibilidade dos autores galegos f¨®ra de Galicia.

Como sa¨ªr desa invisibilidade? Sa¨ªr, para comezar, non polo capricho de sa¨ªr, sen¨®n por ese dereito fundamental ao Habeas Corpus.

Habeas Corpus ¨¦ o t¨ªtulo dun poema estarrecente e que pertence a Teatri?os ou aturuxos calados, de Er¨ªn Moure: O dereito a ter corpo / un escapou a Porto ou Par¨ªs / un mandou unha postal franqueado Bos Aires / un foi soterrado na noite con pas / poder¨ªa ser "ese mesmo millo".

Er¨ªn Moure (Calgary, Canad¨¢, 1955) ¨¦ autora dunha das po¨¦ticas do mundo m¨¢is revolucionarias, en forma e profundidade. Entre outras cousas, as s¨²as obras son creaci¨®ns efectivas contra a extinci¨®n. Por mor dela, existen especies falantes e plantas filogl¨®sicas que antes non exist¨ªan. En Teatri?os ou aturuxos calados, publicado en versi¨®n biling¨¹e, con traduci¨®n de Mar¨ªa Reimondez, sentimos que estamos ante un libro excepcional que ¨¦ tam¨¦n de n¨®s. Militante do multiling¨¹ismo, a lingua galega ¨¦ un dos f¨ªos cos que tece quen tanto d¨¢ e dar¨¢ que falar na literatura universal. Como coa lanzadeira do tear, a lingua galega vai e v¨¦n con Er¨ªn Moure. ? unha das loitadoras contra a invisibilidade. Est¨¢ a lanzar en ingl¨¦s, por exemplo, a obra de Chus Pato.

Habeas Corpus, Galicia. Te?amos corpo.

Os aturuxos de Er¨ªn Moure aparecen na colecci¨®n Dombate (editorial Galaxia) e non sei porque estra?a lei da causalidade chegou ¨¢ porta (si, o libro petou na porta) cando estaba a darlle voltas ¨¢ S¨ªndrome do Dolmen de Dombate. Esta denominaci¨®n naceu entre amigos nunha visita recente ao lugar m¨ªtico e m¨¢is ao castro de Borneiro, onde por certo se fixeron este ver¨¢n escavaci¨®ns con resultados sorprendentes, como o achado dunha "pedra formosa", a tampa do que ser¨ªa unha sauna ou ba?o de vapor e non un forno. Por aqu¨ª o neol¨ªtico foi moi moderno! En Dombate topamos melloras. O lugar est¨¢ protexido, hai unha nova plantaci¨®n de ¨¢rbores aut¨®ctonas, e na fin de semana hai un servizo de gu¨ªa. No noso caso, un mozo con moi boa preparaci¨®n e talante. Mais a situaci¨®n de Dombate, coraz¨®n do noso espallado Stonehenge, segue a ser moi precaria, ¨¢ espera de que se concrete un proxecto "futurista" que libere o dolmen do seu actual estado de doente stand by.

Que ¨¦ a S¨ªndrome do Dolmen de Dombate?

O m¨¢is sobranceiro dolmen de Galicia permanece cuberto dende hai anos por un xigantesco toldo. O obxectivo primario era a protecci¨®n, durante e despois das prolongas escavaci¨®ns que al¨ª se fixeron, sobre todo despois da descuberta de motivos pict¨®ricos moi sens¨ªbeis ¨¢ exposici¨®n. O envoltorio de materia pl¨¢stica d¨¢balle un ar de art-invenci¨®n, como se por al¨ª pasara Christo, non Xes¨²s, sen¨®n o artista que andou a empaquetar os predios monumentais de medio mundo. Mais o toldo foise deteriorando e o que temos agora ¨¦ unha inmensa farrapeira, un cobertor ru¨ªn, que nin tapa nin deixa ver. M¨¢goa que mete m¨¢goa.

Hai en parte da cultura galega unha S¨ªndrome da Dolmen de Dombate.

A primeira condici¨®n para sa¨ªr da invisibilidade exterior ¨¦ sa¨ªr da interior. Retirar os toldos de materia ru¨ªn que non nos deixan ver a n¨®s mesmos. Por suposto, isto que digo non vai por Ferr¨ªn, que tanto ten feito para sa¨ªr dos dominios das sombras, tanto polo Habeas Corpus da literatura galega.

Hai pequenos detalles que delatan os problemas da visibilidade interna, e que dificulten a proxecci¨®n exterior. Detalles simb¨®licos que reflicten a S¨ªndrome do Dolmen. Por exemplo, ¨¦ impos¨ªbel atopar literatura galega, en galego, nos principais centros de transporte do pa¨ªs: aeroportos, estaci¨®ns de autobuses e dos cami?os de ferro, gasolineiras, e as¨ª. Por qu¨¦ non hai literatura galega, en exposici¨®n ou a disposici¨®n dos que agardan ser atendidos, nas sedes da administraci¨®n p¨²blica galega, Xunta, deputaci¨®n e concellos, e dende logo nos servizos populares, como os centros de sa¨²de? A primeira e mellor axuda para o libro galego ser¨ªa a s¨²a visibilidade interior, na propia Galicia. A comezar, claro, polos escaparates das librer¨ªas.

As¨ª que temos localizada a S¨ªndrome do Dolmen.

Haber¨ªa que falar dos fabricantes de invisibilidade. Hainos a grande escala. E hainos tam¨¦n petisos, pero moi teimudos e efectivos. Son os que padecen a S¨ªndrome do Cangrexo ou Caranguexo. Vai un pescador cun caldeiro cheo de cangrexos, sen decatarse de que alg¨²ns deles est¨¢n a piques de botarse f¨®ra. Outro mari?eiro avisa: "Van sa¨ªr por f¨®ra os cangrexos!". E o do caldeiro responde: "Non hai perda, que son cangrexos galegos e tiran para baixo os uns dos outros". O chiste ¨¦ malvado, mais os cangrexos existen.

Na literatura galega hai uns cantos cangrexos profesionais. Non vou citalos porque a min inter¨¦same a s¨ªndrome mais non os afectados. Ademais, son de dominio p¨²blico. Identif¨ªcanse claramente. Os seus artigos, cr¨ªticas ou declaraci¨®ns, te?en unha estrutura formal cuspidi?a, a¨ªnda que, por suposto, tam¨¦n se odian entre eles. Son odios cordiais. Esa xente que cando se dan apertas producen un estrondo met¨¢lico: o das navallas ao bater coas coirazas. Son estes que s¨® falan ben dalg¨²n libro ou autor como medio para po?er a feder a outros. Par¨¦cenos estar lendo unha loanza a algu¨¦n, mais, de s¨²peto, o fol de veleno, como outras gl¨¢ndulas, rebenta e revela o seu verdadeiro obxectivo: facerlle un traxe ao Outro. Unha t¨¦cnica que lembra a aquel cura que ¨ªa co hisopo non para repartir benz¨®ns sen¨®n mocazos.

O esquema rep¨ªtese unha e outra vez. Primeira parte (Preparados!): V¨¦n de sa¨ªr magn¨ªfico libro de Fulano. Segunda parte (Apunten!): Esta si que ¨¦ boa literatura, e non a outra. Terceira parte (Fogo!): M¨¢goa da literatura galega contempor¨¢nea, onde non sobrancean sen¨®n moreas de kleenex, iogures light, papel hixi¨¦nico, ai, mi madri?a, todo a cen, que desastre, que desfeita, que superficialidade, canta irrelevancia, de mal en peor, non valen un pito, un mal rabo de can, un ichavo galego, un farrapo de gaita, outra vaca no millo, outro que tal baila, outro can na merenda, tres nun zoco, o bo¨ª?o de Outes, que folgando escornouse, etc¨¦tera, etc¨¦tera.

O afectado pola S¨ªndrome do Cangrexo pregoa sempre o seu amor a Galicia, mais non perde ocasi¨®n de afundir o que nela nace e medra f¨®ra do seu propio c¨ªrculo que traza coa punta do seu ego. Non soporta o Habeas Corpus (dos demais). A visibilidade (dos outros).

A S¨ªndrome do Cangrexo ¨¦ diferente da envexa. Envexa en literatura ten que haber, como no mar. Outra cousa son figuras como as do rosm¨®n, o perrenchas ou o encabuxado, tan necesarios para a animaci¨®n cultural. A¨ªnda que hai ter conta do c¨ªnico camanduleiro, como aquel que cada nadal se achegaba en Zaragoza moi sorrinte a Luis Bu?uel con aceno de felicitalo e logo, ao despedirse, lle soltaba: "Su ¨²ltima pel¨ªcula muy flojilla, don Lu¨ªs, muy flojilla". E as¨ª un ano tras outro, at¨¦ conseguir o moi huev¨®n que Bu?uel non volvera a Zaragoza.