"Non favorece ¨¢ literatura dicir que vive a idade de ouro"

Nunha autobiograf¨ªa na rede fala de varios libros pendentes de escribir, pero o acad¨¦mico Xos¨¦ Luis Franco Grande m¨®strase remiso a falar de proxectos. "Sei de onde nacen pero non como rematan", explica. Conf¨¦sase entregado a un traballo ensa¨ªstico que "quere ser unha formulaci¨®n moderna do galeguismo e das responsabilidades na pol¨ªtica galega". Franco Grande (Tomi?o, 1936) leva tempo sostendo unha actitude distante da literatura galega m¨¢is contempor¨¢nea, pero a contundencia das s¨²as m¨¢is recentes manifestaci¨®ns provocou duras reacci¨®ns, como unha recente resposta de Manuel Rivas (Luces, 21 de decembro).

Pregunta. "Non me estra?a que non se lea libro galego nin literatura galega en xeral", afirmou nun recente artigo e despertou unha pequena caixa de treb¨®ns.

"Aqu¨ª t¨ªrase moito do botafumeiro. A cr¨ªtica tende ¨¢ pedanter¨ªa"

"O nivel ¨¦ anodino, as obras son pouco orixinais e moi semellantes entre si"

"A obra principal de M¨¦ndez Ferr¨ªn e Casares ¨¦ de hai m¨¢is de 30 anos"

Resposta. Unha afirmaci¨®n un pouco forte porque o que quixen dicir ¨¦ que de 30 anos para ac¨¢ a literatura galega baixou en calidade, ¨¦ menos orixinal. A experiencia que te?o coa xente ¨¦ que se aburren coas cousas que se lle dan a ler. Iso compl¨ªcase coa persistencia da mercadotecnia e os premios, que forman parte dela. O que hai hoxe m¨¢is orixinal na literatura galega estaba feito nas d¨¦cadas dos 50 e os 60 e nas tres d¨¦cadas ¨²ltimas non vexo nivel.

P. Pero no seu artigo hai aseveraci¨®ns moi fortes, como a de banalizaci¨®n e falta de nivel intelectual no mundo literario.

R. Sempre me refiro a un tempo recente, porque vexo pouca seriedade e moita impostura. Sendo un lector intensivo son incapaz de rematar as cousas que empezo, porque me dormen. Por iso apuntei a posibilidade de traducir libros doutras linguas, de calidade contrastada, algo ao que algunhas editoriais xa est¨¢n prestando atenci¨®n. A calidade literaria sempre ¨¦ relativa e de dif¨ªcil medida, pero p¨®dese facer unha escolla en funci¨®n da difusi¨®n e da cr¨ªtica. Ese ¨¦ un cami?o e outro que a cr¨ªtica literaria se faga con m¨¢is seriedade. Aqu¨ª t¨ªrase moito do botafumeiro. Estes fen¨®menos non son exclusivos de Galicia, danse en todas partes e nas culturas cercanas, sexan a espa?ola, a portuguesa ou a francesa. A cr¨ªtica tende ¨¢ pedanter¨ªa e a dialogar entre os mesmos cr¨ªticos cando eu entendo que debe servir para orientar o lector, explicar claves sen dilentantismos e linguaxes cr¨ªpticas.

P. A pol¨¦mica parece sinalar o choque de elementos xeracionais, mesmo de gustos e xeitos de entender a literatura.

R. Pode habelo pero non penso, porque non se trata de gosto a¨ªnda que este se?a fundamental na apreciaci¨®n da literatura. Hoxe hai unha maneira de escribir t¨ªpica dos que pertencen ao oficio; saben a mec¨¢nica de facer un conto, os seus trucos e iso tam¨¦n sucede na poes¨ªa, que ¨¦ onde m¨¢is resalta a mentira. Non ¨¦ de gostos o problema sen¨®n de actitudes fronte ¨¢ lectura que mudaron moito. A xente que co?ec¨ªn nos anos 50 e 60, e fixeron grandes obras, tom¨¢base moi en serio o traballo literario, e a de hoxe non mant¨¦n esa mesma actitude. Moitos son profesores que co?ecen o oficio, pero non viven a literatura a fondo.

P. A s¨²a principal afirmaci¨®n rifa coa realidade: v¨¦ndese e lese m¨¢is libro galego ca nunca.

R. Iso requere acotaci¨®ns. A primeira que as afirmaci¨®ns que eu fago son extens¨ªbeis aos ¨¢mbitos culturais inmediatos, e o que digo para o libro galego vale para o espa?ol. Iso de que se le moito ¨¦ discut¨ªbel, non xa pola cantidade de libro subvencionado e que entra na cifra de ventas, tam¨¦n porque hoxe na librar¨ªa ves que se compran obxectos de agasallo, non literatura. Non ¨¦ malo que iso exista pero non ¨¦ un fen¨®meno que nos deba enganar ¨¢ hora de ponderar as cousas. O problema da lectura ¨¦ m¨¢is xeral e debe preocuparnos como melloralo, porque requere unha disciplina, unha cultura e unha actitude que hoxe est¨¢ distra¨ªda por outros medios que son masivos.

P. ? imprescind¨ªbel o choque para que se estabeleza a pol¨¦mica? Porque semella que o que colisiona neste debate son conceptos diferentes do papel da cultura e da literatura.

R. Non te?o interese en polemizar e o que digo ¨¢s veces f¨¢goo con m¨¢goa, pero non quero parecer parvo porque as cousas t¨¦molas diante e a cr¨ªtica debe servir para mellorar. Ogall¨¢ se vendesen cinco veces m¨¢is libros dos que se venden. Tam¨¦n pode pasar que estea equivocado. Preoc¨²pame e por iso o digo.

P. Tocoulle unha ¨¦poca na que o voluntarismo formaba parte indisol¨²bel da acci¨®n cultural. Vostede ¨¦ autor dun dicionario de grande difusi¨®n nos anos 70 e encargouse del porque non lle quedou outra.

R. Consideraron que eu era a ¨²nica persoa con disciplina suficiente para facelo. Naquela ¨¦poca non hab¨ªa posibilidade de profesionalizaci¨®n e, se se quer, era un traballo de patriotismo. Hoxe t¨¦ndese a esa profesionalidade, unha tendencia desex¨¢bel. Mudou o concepto da autor¨ªa. O feito que critico ¨¦ que hoxe o nivel ¨¦ anodino, de pouca orixinalidade e moita semellanza entre as obras. Non penso que faga ning¨²n favor afirmar, como outra xente da mi?a xeraci¨®n, que vivimos idades de ouro literarias. Nin eles mesmos o cren, fano para estar a ben.

P. Nos seus ensaios memorial¨ªsticos, Os anos escuros, ademais de reco?ecer o maxisterio intelectual de Ram¨®n Pi?eiro, tam¨¦n se reflexa a necesidade de romper co pai e voar con alas propias. Parece unha marca s¨²a esa brusquedade.

R. Non te?o que buscar votos nin dependo de ningu¨¦n e daquela digo o que penso con liberdade e por suposto disposto sempre a rectificar se me equivoco.

P. A referencia temporal que vostede fai, 30 e 40 anos atr¨¢s, remite a autores reco?ecidos con unanimidade, por exemplo M¨¦ndez Ferr¨ªn ou Casares.

R. Para min a s¨²a obra principal ¨¦ a anterior e iso levar¨ªanos a falar de por que esa obra baixou de nivel, algo que presinto m¨¢is do que aseguro e que dar¨ªa para un debate diferente.

P. Quen establece o canon?

R. Sempre o lector, que ¨¦ o que son eu, e tam¨¦n coa axuda da cr¨ªtica. Quizais tam¨¦n mudou coa idade a mi?a actitude, e se con 20 anos les o que che boten hoxe es m¨¢is intuitivo e cando arrancas con algo que non che gusta arr¨®mbalo. O gusto tam¨¦n var¨ªa segundo as ¨¦pocas. O que non hai que facer ¨¦ o que fai moita xente nova, moi pagada de si mesma, cando escribe a primeira obra; porque a escrita ¨¦ como outro oficio, hai que querer facela ben e esforzarse cos cinco sentidos. O olfato dime que hai moito autor que escribe s¨® por dicir que ten un libro, collendo o ton e o xeito de cousas que andan por a¨ª e te?en ¨¦xito ou por epatar.

P. A valoraci¨®n da literatura ten que ver coa expectativa de futuro do idioma?

R. Hai que deixar de pensar con ideas anticuadas. Escoiteille a Ram¨®n Pi?eiro dicir que hab¨ªa que ir esquecendo o galego da aldea e pensar no constru¨ªdo polas novas clases traballadoras e medias. E non se est¨¢ facendo ben a pol¨ªtica ling¨¹¨ªstica, que non ¨¦ andar con libros complicad¨ªsimos sen¨®n tomar exemplo de recuperaci¨®ns exitosas. En Gales, o profesorado procura entusiasmar os rapaces, en troques de asignaturizar rixidamente como aqu¨ª.