As expectativas incumpridas do cambio

Carlos Santiago, da asociaci¨®n socio cultural Arredemo, expl¨ªcao sen medias tintas: "Despois de que sectores amplos da cultura nos implic¨¢semos no cambio pol¨ªtico, constatamos unha certa apertura, unha certa vontade de di¨¢logo, mais non unha modificaci¨®n substancial nas pol¨ªticas culturais". A ca¨ªda do goberno de Manuel Fraga, logo de 16 anos de maior¨ªas absolutas, abriu unha serie de expectativas entre diversos axentes culturais que, dous anos e medio m¨¢is tarde e segundo gran parte dos consultados, non se cumpriron. As tensi¨®ns e mesmo a ruptura dominan as complexas relaci¨®ns entre o campo cultural e o poder p¨²blico na Galiza. Xustamente Arredemo convocaba o pasado s¨¢bado, no Instituto Galego de Informaci¨®n en Santiago de Compostela, a numerosos colectivos sociais so o lema "a necesidade de gobernar o descontento".

Para Pernas, "precisamos unha pol¨ªtica cultural m¨¢is de esquerdas"

Para Bermejo, o bipartito "asume o tri¨¢ngulo cultural do fraguismo"

"Non se avanzou na calidade laboral dos traballadores da cultura"

Ugia Pedreira conf¨ªa nunha "nova xeraci¨®n de t¨¦cnicos culturais"

Queiz¨¢n afirma que "no goberno hai quen non sabe que non ¨¦ oposici¨®n"

"Este goberno mudou a filosof¨ªa pol¨ªtica da cultura", di ?lvarez C¨¢ccamo

"O problema reside en que este goberno asumiu o tri¨¢ngulo cultural do fraguismo", sinala, con asomos de indignaci¨®n, o catedr¨¢tico de Historia Antiga da Universidade de Santiago, Jos¨¦ Carlos Bermejo. "Primeiro, o fen¨®meno Xacobeo, que o bipartito non s¨® recolle, sen¨®n que se amosan m¨¢is papistas que o Papa e dobran o orzamento", degra?a. "Segundo, a idea de cultura unida ao turismo; e, terceiro, a Cidade da Cultura". Bermejo, que v¨¦n de publicar a contundente escolma de ensaios ?Para que serve a historia de Galicia?, p¨¢rase no mi¨²do: "O Xacobeo ¨¦ a grande impostura da cultura galega, ?que demo ¨¦ iso das peregrinaci¨®ns laicas?; e xuntar, sen m¨¢is, cultura e turismo resulta especialmente perverso neste pa¨ªs", di, "porque isto non ¨¦ Alema?a: hai un 23 % de persoas baixo o limiar da pobreza". O profesor ref¨ªrese ¨¢ "OPA de Fraga sobre a tradici¨®n cultural galeguista" que, ao seu ver, provocou a "igualaci¨®n do discurso cultural dos tres partidos do Parlamento".

"Pero o cambio de goberno incidiu nunha ampliaci¨®n das liberdades", recalca a escritora viguesa Mar¨ªa Xos¨¦ Queiz¨¢n, "por exemplo, a Lei de Traballo da Muller Galega ¨¦ un fito, ou a Lei contra a Violencia de X¨¦nero; a isto eu ch¨¢molle cultura". A ¨®ptica de Queiz¨¢n arr¨¦dase da ollada estrita sobre o campo cultural: "Para min a cultura ¨¦ o comportamento das persoas e niso estou satisfeita co bipartito". E apunta unha certa confesi¨®n: "? certo que cando houbo un goberno tan de dereitas como o de Fraga Iribarne, a xente est¨¢ menos disposta ¨¢ critica, malia a que esta sexa precisa".

O xornalista Lu¨ªs ?lvarez Pousa, que dirixe a revista mensual Tempos Novos e foi director xeral de Cultura, comeza a s¨²a reflexi¨®n con menci¨®n, tam¨¦n, ao anterior presidente da Xunta. "Unha etapa como a do fraguismo ¨¦ dif¨ªcil de botar abaixo", afirma, "un tempo no que se levou adiante unha estratexia para anestesiar toda proposta cultural de tensi¨®n ou contestaci¨®n". ?lvarez Pousa defende a actual xesti¨®n cultural: "Quen hoxe ostentan as responsabilidades de direcci¨®n pol¨ªtica da cultura saben que a cultura non debe ser, como dic¨ªa Roland Barthes, un campo de conciliaci¨®n, sen¨®n de dispersi¨®n, de tensi¨®n".

Para o historiador ourens¨¢n Marcos Valc¨¢rcel, por¨¦n, existiu unha "sobredimensi¨®n das expectativas" en relaci¨®n ao novo goberno. "Os creadores agardaban m¨¢is iniciativas novidosas, m¨¢is imaxinaci¨®n nas instancias culturais", considera, a¨ªnda que reco?ece "inercias herdadas en certos campos". Valc¨¢rcel repasa o programa cultural hist¨®rico do nacionalismo: "O nacionalismo, que agora leva a pol¨ªtica cultural na Xunta, sempre baseou a cr¨ªtica na falta de democracia, mais a xesti¨®n non se diferencia demasiado do anterior, con grandes espect¨¢culos e falta de participaci¨®n das asociaci¨®ns de base".

O poeta Xos¨¦ Mar¨ªa ?lvarez C¨¢ccamo exp¨®n unha opini¨®n case oposta ao historiador ourens¨¢n. "Por contraste co anterior poder, no que a relaci¨®n dos axentes culturais co poder institucional era nula", apunta, "si mudou a filosof¨ªa pol¨ªtica, iso ¨¦ as¨ª". Segundo ?lvarez C¨¢ccamo, a concepci¨®n cultural do PP "at¨®pase a anos luz do que debe ser a cultura" e recunca na denuncia da "cultura espect¨¢culo" promovida polos sucesivos executivos de Fraga. Con todo, C¨¢ccamo posici¨®nase a prol de que o departamento de Cultura "intensifique a interlocuci¨®n cos colectivos culturais, que sexa m¨¢is ¨¢xil".

"V¨¢zquez Portome?e foi o ¨²ltimo conselleiro que tratou con respecto o mundo cultural". Fala o escritor Alfredo Conde, que entre 1987 e 1990 encabezou, polo PSdeG, a Consellar¨ªa de Cultura na Xunta tripartita, e anos despois situouse na ¨®rbita do PP. "O intelectual ten que estar sempre demostrando independencia, pero ¨¦ complicado: c¨¢ese na cr¨ªtica total ou na adhesi¨®n total". "O cambio de goberno influ¨ªu, por suposto, pero non para mellor", di, "cambi¨¢ronse uns intelectuais org¨¢nicos, como se dic¨ªa antes, por outros". Para o autor de Xa vai o griff¨®n no vento, a cultura rexida polo bipartito "procedeu ¨¢ paralizaci¨®n de determinadas acci¨®ns e a unha supresi¨®n de actividades inexplic¨¢bel". Conde pon o exemplo do Instituto Galego das Artes Esc¨¦nicas, pendente de integraci¨®n na futura Axencia Galega de Industrias Culturais. O escritor cualifica de "disparate, algo que se sabe mesmo en instancias do BNG, o que est¨¢ a facer a consellar¨ªa", contrap¨®n "unha cultura que sempre funcionou ¨¢ marxe do poder" e menciona "fundaci¨®ns privadas que se comprometen m¨¢is coa cultura que o propio departamento" gobernamental.

A cr¨ªtica do dramaturgo Gustavo Pernas ¨¢s pol¨ªticas culturais do cambio aparece dende un ¨¢ngulo exactamente contrario ao de Alfredo Conde. "Precisamos unha pol¨ªtica cultural m¨¢is claramente de esquerdas, sen ambig¨¹idades, e menos preocupada polas supostas leis do mercado", pensa. Pernas advirte que "non hai que confundir a marxe de confianza a un novo goberno cun cheque en branco" e saca a cuesti¨®n das expectativas: "Agardabamos moito m¨¢is". Final de pel¨ªcula tit¨²lase a s¨²a ¨²ltima obra, premio Rafael Dieste en 2005. "Detecto un certo malestar na cultura, por retomar termos de Freud, unha teima de apoiar aos novos s¨® por ser novos ou unha est¨¦tica de novo rico que incide no sucursalismo". "Falan de que existe maior accesibilidade ao poder", contin¨²a, "pero o burocratismo atrav¨¦sao todo". Gustavo Pernas teme a confusi¨®n entre industria cultural e cultura, e am¨®sase contundente ¨¢ hora de definir a pol¨ªtica cultural da actual Xunta: "Entre o comisariado pol¨ªtico e a ¨¦tica neocon; isto d¨¦ixanos aos creadores no medio, un pouco desconcertados, m¨¢is ben".

Esa ret¨®rica neocon tam¨¦n se atopa no punto de mira do catedr¨¢tico Bermejo. "Cando se fala de cultura emprendedora e da ideolox¨ªa da xesti¨®n, en realidade, e isto est¨¢ estudado, c¨¢ese na manifestaci¨®n ideol¨®xica do capitalismo salvaxe", afirma, "por- que, ?que discurso cr¨ªtico pode sa¨ªr de quen pasa de estar na contracultura a dicir que o importante ¨¦ ter unha empresa cultural?". Jos¨¦ Carlos Bermejo ofrece a s¨²a ollada do que debe ser a cultura: "A cultura ¨¦ que haxa centros culturais, que haxa bibliotecas, porque onde hai bibliotecas ¨²sanse, eh?, porque un se?or que ten 500 euros de pensi¨®n, dificilmente vai gastar en libros ou xornais". E o profesor an¨®xase, en referencia ao alcalde Santiago de Compostela: "A quen se lle pode ocorrer pedir que a Cidade da Cultura sexa declarada Patrimonio da Humanidade?".

O complexo de edificios posmodernos do monte Gai¨¢s sae nas opini¨®ns de varios dos consultados. Para ?lvarez C¨¢ccamo, "a Cidade da Cultura ¨¦ unha r¨¦mora que est¨¢ a recibir non s¨® demasiados fondos, sen¨®n tam¨¦n demasiados esforzos", mentres Marcos Valc¨¢rcel anota "a continuidade" da obra fragui¨¢ por excelencia. Bermejo pon o ramo: "Ao falar da Cidade da Cultura ningu¨¦n fala de c¨®mo vai mellorar a cultura dos galegos, sen¨®n de turismo e negocio".

Ugia Pedreira canta no grupo Marful e no trio Nordestin@s. A s¨²a experiencia na xesti¨®n cultural c¨ªnxese aos labores de direcci¨®n no Conservatorio Folque de Lal¨ªn. "Somos conscientes, a nova xeraci¨®ns de m¨²sicos que decidimos profesionalizarnos, que o mundo pol¨ªtico non est¨¢ para o que sirvamos, sen¨®n para servirnos", opina. Mais Pedreira afasta das instituci¨®ns "o proceso de construci¨®n colectivo que vive a cultura galega dende hai moitos anos". "N¨®too porque eu comecei hai xa 12 anos a participar na escena musical e realizamos moitos proxectos, fixemos moitas cousas", concl¨²e unha Ugia Pedreira que expresa o seu desacordo coa Sociedade General de Autores e a s¨²a confianza "na nova xeraci¨®n de t¨¦cnicos culturais, ben preparados" que traballan na administraci¨®n municipal. Para Ugia Pedreira, "a nova fornada de t¨¦cnicos relacionarase coa procura doutra caste de experiencias culturais".

Carlos Santiago, que se situou ¨¢ cabeza das acci¨®ns de apoio a Isaac D¨ªaz Pardo no conflito cos administradores actuais de Sargadelos, fala do "desenvolvemento comunitario necesario fronte ¨¢ cultura do espect¨¢culo que este goberno herdou do anterior". Santiago, activista no movemento Nunca M¨¢is de resposta ¨¢ cat¨¢strofe do Prestige, coloca o asunto "da calidade laboral dos traballadores da cultura" no debate. "Nesa cuesti¨®n non se avanzou absolutamente nada", comenta, e remata conclu¨ªndo: "De todos os xeitos, levamos sobrevivindo f¨®ra do poder 30 anos; a cultura non depende dos pol¨ªticos para a s¨²a supervivencia".

Na distancia entre cultura e poder p¨¢rase Lu¨ªs ?lvarez Pousa. "Unha tarefa urxente ¨¦ a democratizaci¨®n do acceso ¨¢ cultura e dos procesos de producci¨®n cultural", puntualiza, "que a cultura ga?e en independencia resprecto do poder p¨²blico e doutras entidades [fundaci¨®n pertencentes a corporaci¨®ns financeiras] que non responden a ningu¨¦n". ?lvarez Pousa, que no primeiro goberno auton¨®mico, presidido por Xerardo Fern¨¢ndez Albor [AP] exerceu de director xeral de Cultura, reclama unha ampliaci¨®n de funci¨®ns nun ¨®rgano como o Consello da Cultura Galega: "Debe exceder o seu car¨¢cter consultivo, ten que absorber competencias da pol¨ªtica institucional e dotarse de mebros independentes, sen relaci¨®n coas industrias culturais nin cos partidos". Segundo o veterano xornalista, "¨¦ preciso agardar, a ver se se materializa a pol¨ªtica proposta coa creaci¨®n de Agadic [Axencia Galega de Industrias Culturais], malia a dificultades evidentes, como por exemplo a escandalosa divisi¨®n de competencias entre os partidos de goberno en materia audiovisual".

Ensa¨ªsta de sona no ¨¢mbito feminista e integrante da Nova Narrativa Galega, Mar¨ªa Xos¨¦ Queiz¨¢n chama a atenci¨®n para "determinados cadros do bipartito, que ao que parece non se decatan de que goberna e quere seguir sendo, ao mesmo tempo, oposici¨®n". "Iso ¨¦ negativo", afirma, "como a tendencia a sentir o poder con distancia; o goberno somos n¨®s e est¨¢ a¨ª porque n¨®s o dixemos; os cartos non caen do ceo, n¨®s enchemos os cofres e debemos contribu¨ªr a que o orzamento se distrib¨²a axeitadamente". Mais, para Ugia Pedreira, unha idea que partilla o seu coet¨¢neo Carlos Santiago, "dicir o que lle parece fai parte da propia condici¨®n do artista, poder falar claramente".

Gustavo Pernas preoc¨²pase: "Nas industrias culturais estanse a adoptar modelos alleos que mesmo se cuestionan noutras latitudes; a produci¨®n cultural topa demasiados xestores e intermediarios antes de chegar ao receptor". "Hai respons¨¢beis na nova Xunta que confunden modernidade con neoliberalismo", sentencia. De "simulacro" alcuma Carlos Santiago unha industria cultural "que s¨® ten a Administraci¨®n como cliente". "Non se traballa para crear un mercado cultural nin se debate de algo tan importante como a propiedade intelectual".

Malia a que Xos¨¦ Mar¨ªa ?lvarez C¨¢ccamo admite "un cambio de modais, e iso ¨¦ importante" e diga que "agora existe di¨¢logo", pide "un gran debate interdisciplinar propiciado pola Xunta, para definir por onde deben ir as pol¨ªticas culturais". ? Carlos Santiago quen lembra "a ausencia dunha reflexi¨®n profunda sobre o que ¨¦ a cultura e, daquela, non se poden dese?ar estratexias s¨®lidas".