Vieiros andados, cami?os extraviados

Hai 25 anos, un 15 de xu?o de 1983, o Parlamento de Galicia aprobaba por unanimidade a Lei de Normalizaci¨®n Ling¨¹¨ªstica. Tr¨¢tase, sen d¨²bida, dun dos fitos m¨¢is significativos do proceso auton¨®mico que arrincara coa aprobaci¨®n do Estatuto, onde se declara o galego "lingua propia de Galicia", oficial ao par do castel¨¢n, e se recolle o mandato de promoci¨®n do idioma do pa¨ªs "en todos os planos da vida p¨²blica, cultural e informativa". Un fito acompa?ado daquela por outros relevantes: s¨® por refer¨ªrmonos ao ¨¢mbito da cultura, lembramos a creaci¨®n do Consello da Cultura Galega por lei aprobada polo mesmo Parlamento s¨® un mes m¨¢is tarde. Durante o presente ano, se os fados nos dan permiso, dedicaremos unha parte das nosas notas a rodap¨¦ a ofrecer un balance dos pasados vintecinco anos de normalizaci¨®n ling¨¹¨ªstica.

A clase pol¨ªtica que nos gobernou dedicouse a cubrir as apariencias, a 'facer que se fai'

A Lei de Normalizaci¨®n Ling¨¹¨ªstica foi un dos fitos m¨¢is significativos do proceso auton¨®mico

O significado pol¨ªtico da normalizaci¨®n ling¨¹¨ªstica

Cal era o sentido pol¨ªtico da aprobaci¨®n destas leis? A lexitimaci¨®n p¨²blica do proceso auton¨®mico galego repousaba en boa parte na posesi¨®n dunha lingua e unha cultura propias. As demandas de autogoberno e os partidos pol¨ªticos nacionalistas concitaban un escaso eco electoral. Lembremos o peso das forzas representadas no primeiro Parlamento galego: Alianza Popular (26 escanos), Uni¨®n do Centro Democr¨¢tico (24), PSdeG-PSOE (16), Bloque Nacional-Popular Galego / PSG (3), Esquerda Galega (1) e Partido Comunista de Galicia (1). Este era un dato pol¨ªtico ineludible, por moito que Galicia gozase do precedente da aprobaci¨®n plebiscitaria do seu Estatuto do 1936, o que a situaba formalmente no grupo de cabeza das nacionalidades hist¨®ricas.

Para comprender as raz¨®ns polas que se aprobou a Lei de Normalizaci¨®n e ao tempo algunhas claves da pol¨ªtica ling¨¹¨ªstica dos sucesivos gobernos aut¨®nomos nas devanditas circunstancias, ¨¦ fundamental non esquecer que todo proceso pol¨ªtico relevante precisa de lexitimaci¨®n social, e a autonom¨ªa de Galicia (co que supu?a de creaci¨®n de gorentosos espazos de poder pol¨ªtico) non pod¨ªa escapar a esa l¨®xica. A lingua galega constitu¨ªu unha desas claves lexitimadoras, non a ¨²nica, pero desde logo unha das fundamentais. Tr¨¢tase dun asunto esencialmente simb¨®lico, pero non por iso menos menos real e efectivo.

Quizais hoxe as cousas mudaron un tanto, pero a¨ªnda as¨ª estamos certos de que un l¨ªder pol¨ªtico que esqueza o devandito ten moi remotas posiblidades de conquistar a maior¨ªa nunhas elecci¨®ns auton¨®micas. Por certo, Alberto N¨²?ez Feij¨®o e o seu partido, polo cami?o que levan de enlarafuzar o asunto do idioma con liortas pol¨ªticas cativeiras vannos dar a oportunidade de comprobar o noso acerto. Ao ex alcalde coru?¨¦s Francisco V¨¢zquez sa¨ªulle ben na pol¨ªtica municipal, pero unha cousa ¨¦ un experimento local en condici¨®ns irrepetibles (a explotaci¨®n a fondo da trela da capitalidade), e outra cousa ¨¦ conseguilo no ¨¢mbito galego. Apostamos a que o veredicto da historia condenar¨¢ o feito ao inferno do mal recordo ou, no mellor dos casos, ao purgatorio do esquecemento.

Por parte, sabemos que ¨¢s forzas pol¨ªticas lles foi ben na medida en que mantiveron un discurso galeguista, comezando pola lingua. E algunhas delas, coma o BNG, poden dar fe dos r¨¦ditos pol¨ªticos que na cuesti¨®n da lingua e noutros asuntos de interese xeral outorga adoptar un discurso unitario e construtivo (isto ¨¦, autenticamente nacional), abandonando unha visi¨®n excesivamente escorada cara ao partidismo e ¨¢ miraxe ideol¨®xica.

A pol¨ªtica ling¨¹¨ªstica: da ret¨®rica pol¨ªtica ¨¢ acci¨®n de goberno

Por certo, un dato hist¨®rico para anotar: cando a aprobaci¨®n da Lei, os deputados do BNPG/PSG atop¨¢banse ausentes do Parlamento de Galicia, pois foran expulsados del por neg¨¢rense a dar acatamento ritual ¨¢ Constituci¨®n e o Estatuto. De primeiras, o groso do nacionalismo combateu a ferro e lume a Lei de Normalizaci¨®n Ling¨¹¨ªstica, pero co paso do tempo acabou esixindo o seu cumprimento, e agora coidamos que xa non se fai ilusi¨®ns verbo do formidable desaf¨ªo que sup¨®n darlle a volta a un acelerado proceso de substituci¨®n ling¨¹¨ªstica como o que veu sufrindo o galego nas ¨²ltimas d¨¦cadas. Un desaf¨ªo que non se esconxa con lada¨ª?as ideol¨®xicas e malabarismos verbais, nin ¨¦ dado de superar coas soas armas do activismo voluntarista, por moito que tanto o discurso argumentado e persuasivo coma a entrega militante sexan imprescindibles. E vela¨ª o risco: que as enormes dificultades pr¨¢cticas do asunto, que non se poden ignorar, apuxen ¨¢ inercia ou ao desmaio.

A ningu¨¦n se nos escapa que aquela xustificaci¨®n fundamentalmente simb¨®lica da promoci¨®n do idioma galego tivo secuelas onerosas. Existe o perigo real de que a cousa quede nun arranxo m¨¢is ben de fachada, ou en erguer un estaribel para que o galego oficie unha liturxia, mentres perde o seu celme de idioma vivo, que ¨¦ o que lle d¨¢ o uso espont¨¢neo na vida coti¨¢n da cidadan¨ªa corrente. Desafortunadamente, a maior parte da clase pol¨ªtica que nos gobernou durante estes 25 anos viu o asunto desa maneira: hai que cubrir as aparencias, facer que se fai, e dedicarse a cousas supostamente m¨¢is importantes e m¨¢is pr¨¢cticas. As¨ª, a pol¨ªtica ling¨¹¨ªstica careceu sempre da relevancia que merece. Canto m¨¢is cargante foi a ret¨®rica (¨¢s veces ata o engulo), m¨¢is defecto houbo de acci¨®n de goberno.

Pero non adiantemos valoraci¨®ns, e tornemos a aquela sesi¨®n parlamentaria de 15 de xu?o de 1983, na que se dixeron cousas ben interesantes. Escollemos algunhas das m¨¢is substanciosas. S¨® con repensalas, temos materia para matinar de onte a hoxe, e de hoxe para ma?¨¢:

- Camilo Nogueira (Esquerda Galega): "Os grupos que loitaron ata hoxe pola normalizaci¨®n do uso do galego te?en que convencerse de que se abre unha nova etapa. Temos que convencer aos milleiros e milleiros de ensinantes, aos mill¨®ns de galegos, de que o labor de normalizar a nosa lingua ¨¦ realmente un traballo digno e necesario".

- Anxo Guerreiro (PCG): "Se non ¨¦ co compromiso de todas as instituci¨®ns sociais, pol¨ªticas e culturais do pa¨ªs, esta lei ser¨¢ a expresi¨®n dun bo desexo, pero pode acabar en augas de casta?as".

- Ceferino D¨ªaz (PSdeG-PSOE): "Estamos firmemente convencidos de que estamos a tempo de salvar a nosa lingua, pero non podemos agardar a que se salve soa. Se pomos todos os medios institucionais que a Lei sinala para logralo, o pobo, que a conservou durante s¨¦culos, far¨¢ o resto".

- Antonio Olives Quint¨¢s (UCD): "Facer realidade esta lei depende, en grande medida, dunha boa acci¨®n de goberno. A este ¨¦ ao que lle c¨®mpre coordinar dunha forma efectiva todos os estamentos implicados na progresiva normalizaci¨®n do uso do galego".

- Xos¨¦ Lu¨ªs Barreiro Rivas (AP): "Non se pode entender a normalizaci¨®n como unha simple imposici¨®n normativa, sen¨®n como unha garant¨ªa de que o desexo compartido por todos ha ser posible ao longo do tempo. Temos un longo cami?o por percorrer. Esta Lei ¨¦ m¨¢is un punto de partida ca un punto de chegada".