A m¨²sica baleira

Na m¨²sica de Manuel Balboa hai m¨¢is silencios ca notas. ? unha m¨²sica baleira e, secas¨ª, chea de folgo e de sentido. Unha m¨²sica literalmente minimalista na que co m¨ªnimo se tenta expresar o m¨¢ximo. Niso radica a s¨²a beleza mais tam¨¦n a s¨²a dificultade. Para sentila, precisamos comprendela. E para comprendela, precisamos dunha educaci¨®n que a¨ªnda non se d¨¢ nas nosas escolas. De a¨ª que a m¨²sica contempor¨¢nea siga a ser o ¨²nico x¨¦nero art¨ªstico que vive afastado do Gran P¨²blico. A xente da r¨²a est¨¢ afeita a entrar nun museo e a atoparse coa s¨²a propia estra?eza. As se?oritas de Avignon hai d¨¦cadas que deixaron de ser unhas putas escandalosas. O n¨²mero de persoas que poden abismarse nun cadro de Kandinsky ou de T¨¤pies medrou considerablemente. Mais cantas est¨¢n preparadas para sentir as soidades dun clarinete e dun violonchelo que se buscan sen atoparse dende dous cuartos ensimesmados? Cantas poden meter o dedo nesa "ferida luminosa"? Pouqu¨ªsimas. A¨ªnda.

Balboa sab¨ªase tan herdeiro de Satie e Debussy como de Berg ou Sch?nberg

Pola idade e pola orixe coru?esa, foi o m¨²sico dos poetas 'De amor e desamor'

En vida, Manuel Balboa padeceu esa contradicci¨®n. Acadou sona e respecto nos tres eidos pr¨®s que creou: o sinf¨®nico, o teatral e o cinematogr¨¢fico. Chegou a alzar a voz no Carnegie Hall de Nova York, no Scala de Mil¨¢n e no Wigmore Hall de Londres. Pero morreu -sendo a¨ªnda moi novo, certamente- sen ter o auditorio que merec¨ªa. A meirande parte da s¨²a obra permanece tan in¨¦dita coma inaudita. E o seu legado, ¨¢ espera de que os amantes do futuro desentra?en os seus misterios.

Unha das persoas que mellor o co?eceu aqu¨ª en Galicia foi o poeta Lino Braxe, quen, fiel a s¨²a amizade, promoveu todos os actos que est¨¢n a se celebrar en honra do compositor. "Poucas veces na mi?a vida", afirmou diante da s¨²a tumba, "tiven a certeza de estar cami?ando a car¨®n dun gran artista coma el. Creo que se hai algo que a¨ªnda me permite ter ilusi¨®n polas cousas que fago ¨¦ a capacidade de admiraci¨®n que a figura de Manuel Balboa provocar¨¢ en min eternamente. Non xa coma amigo sen¨®n porque, cada vez que sinto a s¨²a m¨²sica, me estremezo ¨® enxergar que bat¨ªn cun talento tal no meu cami?o".

Chama a atenci¨®n que a primeira palabra que xorde da boca de Braxe ao falar de Balboa sexa a de "emoci¨®n", pois, de entrada, a s¨²a m¨²sica -sobre todo a de c¨¢mara- d¨¢ a impresi¨®n de ser fr¨ªa, calculada, cerebral. Balboa sab¨ªase herdeiro dos grandes precursores da m¨²sica contempor¨¢nea: os do impresionismo franc¨¦s (Debussy, Ravel, Dukas, Satie) e os da Segunda Escola de Viena (Webern, Sch?enberg e Berg). Compositores todos eles que, no seu d¨ªa, deixaban xeados os seus o¨ªntes cada vez que estreaban unha peza. E iso cando non organizaban un esc¨¢ndalo monumental.

"Manuel era un home de trato exquisito e, abof¨¦, un intelectual interesado por todos os ¨¢mbitos da cultura, coma os seus mestres. Pero entreg¨¢base con paix¨®n a todo canto fac¨ªa, inclu¨ªda a pintura, que practicaba. Era iso, a emoci¨®n, o que procuraba, ¨¢ marxe de que fose un creador vangardista e da pura matem¨¢tica musical, digamos", afirma. E prosegue: "Non experimentaba por experimentar sen¨®n que as s¨²as pezas nac¨ªan dunha emoci¨®n real. S¨® que, claro, imbu¨ªdas da s¨²a propia est¨¦tica. Se pensas na m¨²sica que compuxo para a pel¨ªcula El baile de las ¨¢nimas, de Pedro Carvajal, ou a de Canci¨®n de cuna, de Jos¨¦ Luis Garci, dec¨¢taste de que, en efecto, buscaba, nas s¨²a palabras, 'un equilibrio entre o habitual e o actual'. A¨ª vense claramente as li?as mel¨®dicas, por exemplo". Para Braxe, a de Mac¨ªas "¨¦ unha m¨²sica m¨¢is apegada ¨® que a xente oe a cot¨ªo. Manuel sab¨ªa facer iso, e fac¨ªao moi ben. Cando escoitas esa m¨²sica soa, sen as imaxes, sentes que ¨¦ tan potente coma a de Mahler. Pero, curiosamente, a obra da que el estaba m¨¢is orgulloso ¨¦ a de c¨¢mara. A m¨¢is sinxela pero, asemade, a m¨¢is complexa. E mesmo das s¨²as pezas de piano, que escribiu moit¨ªsimas, dende a s¨²a xuventude, s¨® salvaba as dez que interpretar¨¢ o luns, no Teatro Rosal¨ªa, Humberto Quagliata. Pois, a medida que se ¨ªa distanciando de si mesmo, queimando etapas, destru¨ªa moito do que fac¨ªa".

Pola s¨²a idade e pola s¨²a orixe coru?esa, ben poder¨ªa dicirse que Balboa ¨¦ o m¨²sico da xeraci¨®n literaria De amor e desamor. De feito, non s¨® estivo vencellado ¨¢ maior¨ªa deles sen¨®n que compuxo obras dabondo a partir dos seus poemas. "Encant¨¢balle a poes¨ªa, tanto Pound coma Novoneyra, Lorca coma Cunqueiro. Os t¨ªtulos das s¨²as obras son sempre po¨¦ticos, e as s¨²as pezas m¨¢is breves son poemas sonoros. Manuel musicou bastantes textos de Miguel-Anxo Fern¨¢n-Vello, cos que fixo unha sorte de lieder, todos eles sen estrear, coido. Cos meus, en troques, fixo obras para recitados, coma a peza H¨¦rcules en Brigantia, cuxa partitura, manuscrita e dedicada, me regalou".

Non ¨¦ de estra?ar, xa que logo, que Braxe presente hoxe, na Casa Casares Quiroga, un libro inspirado en composici¨®ns de Balboa e editado por Fern¨¢n-Vello. Ese Di¨¢logo dos mortos e a noite que constit¨²e o primeiro achegamento ¨® universo de Balboa. Un universo furado ¨¢s veces por enormes buratos negros, onde a harmon¨ªa das esferas ten un cariz desolador. "Hai que ter en conta que a derradeira etapa da s¨²a enfermidade foi ben dura para el, pois quedou case que cego. Manuel deixou incompleto un concerto para viol¨ªn e orquestra. Unicamente lle deu tempo a escribir a parte solista. A obra estreouse cunha orquestraci¨®n boa, correcta, que fixo Joan Trilho a partir dos seus apuntamentos. Eu tiven a oportunidade de sentir, nun ensaio, ¨® violinista s¨®, e daquela comprend¨ªn que aquilo era un canto de dor, de amargura, de adeus a esta existencia, si".