Nos/outros/as

N¨®s, os outros, as tradutoras e os tradutores dos que ningu¨¦n se lembra endexamais, nin sequera cando c¨®mpre, resulta que levamos varios d¨ªas dando moito que falar nos faladoiros. M¨¢goa. Neste pa¨ªs ningu¨¦n berra porque a¨ªnda hai algunhas editoriais que non nos fan contrato os tradutores, e, se nolo fan, f¨¢nnolo obviando boa parte dos dereitos que nos concede esa lei tan tard¨ªa coma incumprida; editores que moitas veces non nos pagan, e, cando o fan, fano empregando case que o mesmo baremo de hai 30 anos.

Saben vostedes que, daquela, o folio se pagaba a 800 pesetas, e que arestora, seis lustros despois, a¨ªnda hai en Galicia quen, dos catorce, quince euros estipulados polas asociaci¨®ns, non nos conceden m¨¢is ca seis? Non sentiron dicir que hai mercaderes da literatura que, ¨¢ chucha calada e qued¨¢ndose, abof¨¦, cos nosos cartos, revenden unha e outra volta, a esta ou a aqueloutra casa, a nosa suor? Por qu¨¦ a ningu¨¦n lle indigna, nin sequera dentro do gremio, que, tras cobrar a miseria que nos pagan, os tradutores non volvamos ver un peso durante o resto da nosa vida (por non falar da dos nosos herdeiros) ? Quen alzou a voz a¨ª atr¨¢s, cando a Conseller¨ªa de Cultura anunciou, a bado aberto, eses novos premios nacionais na lista dos cales, por suposto, non figura o de traduci¨®n? A quen lle importa que os especialistas dos Premios da Cr¨ªtica pasen outro tanto de n¨®s ou que, ¨® falaren dun libro estranxeiro, se esquezan de citarnos mesmo na ficha das s¨²as cr¨ªticas? A ningu¨¦n.

Mais velaqu¨ª que un colega e unha colega chegan a esta penosa situaci¨®n de arestora, e aqu¨ª todo Deus se apunta ¨® fusilamento. Mesmo xente que, a todas luces, endexamais traduciu unha li?a. Pois ben: eu non o vou facer. Nin nesta columna nin en ningures. Primeiro, porque ignoro de todo c¨®mo puideron chegar a ese l¨ªmite (m¨¢xime se, como parece, ¨¢mbos os dous se puxeron de acordo ¨® principio verbo do tipo de versi¨®n non sexista que ¨ªan publicar). E, segundo, porque son dous colegas, Mar¨ªa Reim¨®ndez e Mois¨¦s Barcia, cuxos labores aprezo.

En realidade, tampouco deber¨ªa escribir sobre isto, o misterio da traduci¨®n, xa que, para min, a traduci¨®n, ¨® igual c¨¢ poes¨ªa, ¨¦che un misterio. Tras m¨¢is de 30 autores e autoras, tras m¨¢is de 20.000 p¨¢xinas vertidas ¨® castel¨¢n e ¨® galego, non te?o nin a m¨¢is remota idea de c¨®mo se fai o que facemos: transvasar un r¨ªo de pensamentos, de imaxes, de sentimentos dunha lingua a outra. Para min non existe un libro de receitas, un manual de f¨®rmulas axeitadas verbo deste o noso ingrato mais tam¨¦n gratificante oficio. Eu, cando menos, non te?o ning¨²n, pois, como ve?o de afirmar implicitamente, para min traducir ¨¦ crear algo novo. E a creaci¨®n, insisto, como todos os grandes temas na nosa existencia, ¨¦ un enigma do que tan s¨® podemos extraer verdades relativas.

Por iso, igual que nunca lle dou a quen ma pide unha explicaci¨®n da mi?a po¨¦tica, tampouco lle dou a ningu¨¦n lecci¨®ns sobre c¨®mo ha ou non ha de traducir. Como moito, c¨®ntolle a mi?a experiencia ¨® respecto, que ¨¦ o que, en resumen, estou a facer aqu¨ª.

Seguindo o meu razoamento, se n¨®s, os tradutores, somos creadores e creadoras, daquela tam¨¦n somos libres de crear como nos pete, somet¨¦ndonos, iso si, coma calquera, ¨® xu¨ªzo dos demais, inclu¨ªdo o do autor. Mais ¨®nde remata, concretamente, a nosa liberdade? Qu¨¦ l¨ªmite debemos po?ernos para non devirmos en traduttore tradittore? Sinceramente, non o sei. S¨® sei o que eu fago, que, para entend¨¦rmonos, v¨¦n sendo algo as¨ª. De entrada, eu ench¨®upome a feito da obra, da vida, do universo do autor que vou traducir (arestora, unha poeta, Sylvia Plath), e, a partir de a¨ª, dise suposto co?ecemento meu, som¨¦tome non ¨® p¨¦ da letra sen¨®n ¨® estilo, ¨® esp¨ªrito do tal. Por suposto que para acadar ese milagre que, para min, a fin de contas, ¨¦ o froito deste proceso, un ten que estar ben preparado a todos os niveis. Pero, m¨¢is importante que estar pronto ¨¦ estar alerta: ¨¢ esculca, ¨¢ escoita, coma na propia Arte. Por iso, canto mellor sexa o artista, mellor ser¨¢, obviamente, a s¨²a obra. E, por iso tam¨¦n, quen non ¨¦ un verdadeiro creador sen¨®n un simple imitador, adoita ser, polo xeral, un tradutor sen xeito nin maneira.

Afirmo isto, con certa certeza incerta, porque, curiosamente, os achados que eu, no meu labor en concreto, considero mellores; os acertos que fan que a mi?a traduci¨®n poda ser mellor ou peor mais nunca igual a outra, nacen sempre da pura intuici¨®n (o Grande Misterio do misterio creador), e non da pura m¨ªmese estrutural e ling¨¹¨ªstica. Dous exemplos quero dar, para conclu¨ªr esta incompleta aproximaci¨®n mi?a ¨® inexplicable. Os dous quitados da mi?a convivencia con Guillaume Apollinaire. Cando traduc¨ªn o c¨¦lebre poema sobre a ponte de Mirabeau, f¨ªxeno percorrendo o mesmo cami?o que -tal e como descubr¨ªn ent¨®n- fixera el. Traduc¨ªn todas as estrofas en alexandrinos (porque precisaba un verso m¨¢is longo c¨® hendecas¨ªlabo orixinal) e logo partinos al¨ª onde Apollinaire os partira, na versi¨®n final. Secas¨ª, unha das creaci¨®ns das que estou m¨¢is orgulloso ¨¦, en aparencia, toda unha traiz¨®n ¨® seu proxenitor.

Mentres estaba a crear a versi¨®n castel¨¢ dun poema seu, medido, rimado e titulado Cidade e coraz¨®n, sent¨ªn que aquilo soaba caduco, ¨®s primeiros poemas de Apollinaire, a aqueles que el mesmo rexeitara en vida. Mais, de s¨²peto, cando xa estaba a piques de facer coma el, de exclu¨ªlo da escolma que eu estaba a preparar para Mondadori (e da cal chegaron a venderse 15.000 exemplares, algo ins¨®lito en poes¨ªa) xenou a bendita intuici¨®n. Lembrei que o franc¨¦s non maldicira todos os versos da s¨²a primeira etapa sen¨®n que, consonte a s¨²a nova est¨¦tica cubista, reconvertera moitos deles en poemas de verso libre. Daquela: por que non pod¨ªa facer eu o mesmo con ese texto seu? Por qu¨¦ non transformar unha obra do vello Apollinaire nunha do novo? Ben, pois cando rematei esoutra cousa creada por min, sent¨ªn unha ledicia enorme; souben, dalg¨²n xeito, que acertara. E mesmo por un intre -perd¨®enme a vaidade- coidei que o vello mestre se achegaba a min por detr¨¢s sorrindo e me daba unha pequena, moi, moi leve palmadi?a no lombo.