Tras as verbas do mar

Vila a vila, rescatando as verbas case esquecidas da carpinter¨ªa de ribeira, o Colexio Oficial de Enxe?eiros Navais e Oce¨¢nicos compilou nun dicionario 2.000 termos da construci¨®n naval en Galicia. Un percorrido de case tres anos no que se botou man do pasado "para recuperar ese acervo ling¨¹¨ªstico" m¨¢is tradicional que est¨¢ a piques de perderse polo asoballamento das novas tecnolox¨ªas e sen olvidar o vocabulario que na actualidade emprega este colectivo, habituado a manexarse entre o castel¨¢n e o ingl¨¦s.

Precisamente para "acompasarnos ¨®s novos tempos" e sen deixar ¨¢ marxe ¨® galego, un dos obxectivos ¨¦ incorporar esas verbas for¨¢neas ¨® l¨¦xico aut¨®ctono, "quizais acheg¨¢ndose un pouco ¨® portugu¨¦s, haber¨¢ que estudialo", si?ala o decano do colexio, Guillermo Gefaell. De feito, boa parte da terminolox¨ªa que recolle este Dicionario Galego de Construci¨®n Naval, que incorpora a correspondente traduci¨®n ¨® castel¨¢n, ¨® ingl¨¦s e ¨® portugu¨¦s, coincide coa s¨²a acepci¨®n na lingua lusa.

Os m¨¢is vellos a¨ªnda lembran que a pleamar era abalo e a baixamar devalo

"Na enxe?er¨ªa naval ata hai pouco case ningu¨¦n falaba en galego", di Gefaell

Entre t¨®dolos termos recollidos neste volume, Gefaell reco?ece que lle chamou a atenci¨®n ces¨¢rea, "utilizada especificamente en Ferrol e que se refire a cando se fai una fenda no costado do barco para que os obreiros entren directamente o interior". Tam¨¦n nesta cidade xorden palabras como traballadeiro, para falar dunha zona que se establece de forma temporal para traballar. Na Costa da Morte e tam¨¦n en Arousa, at¨®panse curiosidades como helis, en relaci¨®n a h¨¦lice.

M¨¢is l¨ªricas semellan expresi¨®ns como "sopas de dorna", "rabo de gato", "caridade", "buque durminte", "draga de rosario" ou "de alcatruces" ou o nada sinxelo "amantillo de verga de xoanete" que, por certo, tam¨¦n o hai de perico, e que v¨¦n a ser o cabo espec¨ªfico dunha vela porque o que protex¨ªa ¨¢ tripulaci¨®n na cuberta era un gardamancebo. Como tam¨¦n ir "¨® xeito" refer¨ªase a arte para pescar sardi?a.

A lingua dos vellos

Neste dicionario ag¨®chase a diversidade e riqueza da linguaxe mari?eira que apenas conservan os m¨¢is vellos de cada vila. Os que xa te?en moitos anos poden lembrar que chamaban ¨¢ pleamar o abalo e ¨¢ baixamar o devalo, nunha ¨¦poca na que os carpinteiros non arranxaban as dornas e xangadas sen¨®n que as arrombaban. Os ganchos para pescar cham¨¢baselles bicas e os tem¨®ns ou lemes (peza que permite gobernar o buque) ti?an pa e safr¨¢n (a superficie plana). O mar pod¨ªa ser arborado, monta?oso, rizado ou groso; ¨¢s ondas xigantes dic¨ªanlles vagas e cando hab¨ªa brisa fal¨¢base de maraxe. Outra cousa era que fora fresco, fresqui?o ou frescach¨®n, ¨¦ste ¨²ltimo xa cando acadaba forza 7.

Un equipo de sete persoas, entre fil¨®logos, xornalistas e enxe?eiros fixeron unha viaxe polos portos de Galicia, onde cada- qu¨¦n ten o seu nome para a mesma peza. "Ch¨¢maselle de maneira diferente segundo as vilas. As picas de proa na r¨ªa de Arousa son os ap¨®stoles noutros sitios. Loxicamente tense perdido moito", lamenta.

Dese xeito foron quen de descubrir a existencia dun patrimonio inmaterial que s¨® fica ¨® abeiro da memoria dos m¨¢is vellos. No caso da Costa da Morte, resultou de especial interese, segundo sinala Guillermo Gefaell. Una experiencia "modesta" no aspecto econ¨®mico, segundo di, xa que contou cun orzamento de non m¨¢is de 17.000 euros. "Tampouco queriamos facer unha cousa demasiado ambiciosa porque este ¨¦ un dicionario de construci¨®n naval. Se fose de termos mar¨ªtimos

[como a¨ªnda pretenden facer m¨¢is adiante] poder¨ªa moverse arredor dos 8.000 termos".

O decano do Colexio de Enxe?eiros Navais apunta dous problemas ¨¢ hora de manter vivo o galego no eido da construci¨®n naval. Por un lado, os pendellos da carpinter¨ªa de ribeira, da que Gefaell ¨¦ un namorado, est¨¢n a piques de desaparecer. "A principios do s¨¦culo pasado hab¨ªa duascentas carpinter¨ªas, agora s¨® quedan en activo a penas unha ducia". Por outra banda, "na enxe?er¨ªa naval, ata hai pouco tempo, practicamente ning¨²en falaba galego", entroutras cousas porque os proxectos ti?an que pasar por Madrid e os libros oficiais vi?an sempre en castel¨¢n.

"Aqu¨ª en Galicia temos un co?ecemento de carpinter¨ªa de ribeira magn¨ªfico e hoxe en d¨ªa a construci¨®n naval en madeira est¨¢ sendo moi desexada polos millonarios con grandes iates. Esa xente quere aqueles barcos marabillosos en madeira, r¨¦plicas de naves antigas", afirma Gefaell. "E isto podemos facelo en Galicia perfectamente". O decano engade: "Este ¨¦ un mercado no que a¨ªnda non estamos. Deberiamos facer un gran esforzo para que esa sabedor¨ªa da carpinter¨ªa de ribeira non se perda e que sexamos capaces de abrirnos a eses mercados, porque se trata dun negocio moi interesante cara o futuro".