O regreso d'O Moucho

Segundo asegura o diccionario, o moucho ¨¦ "unha ave rapaz nocturna, de pequeno tama?o, cor gris, cabeza aplanada e ollos grandes e sa¨ªntes". Entre 1967 e 1983, O Moucho foi tam¨¦n o nome dunha das iniciativas m¨¢is singulares da edici¨®n de libros en galego, nacida do empe?o persoal de Xos¨¦ Mar¨ªa ?lvarez Bl¨¢zquez, homenaxeado no D¨ªa das Letras Galegas deste ano, e a s¨²a editorial Castrelos: a que puxo na r¨²a 64 t¨ªtulos en formato acces¨ªbel e popular. Editorial Galaxia e EL PA?S recuperan a iniciativa de ?lvarez Bl¨¢zquez cunha escolla de 22 libros que reproducen en formato facsimilar a hist¨®rica serie. Este domingo, de balde co xornal, entr¨¦gase o c¨¦lebre Catecismo do Labrego. Os t¨ªtulos d'O Moucho venderanse ao prezo dun euro cada luns, m¨¦rcores e venres.

O Moucho foi unha das iniciativas m¨¢is singulares da edici¨®n en galego

Freixanes: "A serie enlazaba coas colecci¨®ns C¨¦ltiga e Lar de preguerra"

Cabana calcula que 500.000 galegos leron o 'Catecismo do labrego'

"A colecci¨®n d'O Moucho representou un importante salto cualitativo na edici¨®n de posguerra, ¨¦ dicir, na dos anos 60", explica o director da editorial Galaxia V¨ªctor Fern¨¢ndez Freixanes. "Procuraba exceder os ambientes cultos, intelectuais, en certo xeito elitistas, aos que se dirixira o libro en galego, e abrirse ao popular". Os libros d'O Moucho experimentaban a posibilidade dun libro de peto popular, econ¨®mico, que, en palabras de Freixanes, "enlazaba coas iniciativas de preguerra de colecci¨®ns como C¨¦ltiga ou Lar". O poeta Xos¨¦ Mar¨ªa ?lvarez C¨¢ccamo, fillo de Bl¨¢zquez, conecta, no seu libro memorial¨ªstico Tempo do pai, o proxecto Moucho con outras facetas do editor: "A colecci¨®n fund¨ªa as s¨²as ra¨ªces na cerna da Terra e conversaba coa condici¨®n de etn¨®grafo e de poeta neopopularista ".

Introducir a lingua galega nos fogares era, a dicir de V¨ªctor Freixanes, o obxectivo principal d'O Moucho. "Os t¨ªtulos alternaban refraneiros, onom¨¢sticas, historias de amor", indica, "co culto, t¨ªtulos de Ram¨®n Otero Pedrayo, Xos¨¦ Lu¨ªs M¨¦ndez Ferr¨ªn ou mesmo algunha traduci¨®n". Os folk-dramas de William Butler Yeats, en versi¨®n galega dos irm¨¢ns Vilar Ponte e Pl¨¢cido Castro, rescatados da imprenta de ?nxel Casal, apareceron nas tiraxes da editorial Castrelos. Os 22 t¨ªtulos escolmados por Galaxia e que chegar¨¢n aos quioscos a trav¨¦s de EL PA?S recollen todos os volumes da autor¨ªa de Xos¨¦ Mar¨ªa ?lvarez Bl¨¢zquez, inclu¨ªdo o seu relato longo A pega rabilonga e as numerosas recolleitas de refr¨¢ns, de relatos populares ou de etnograf¨ªa vocacional, con limiares e notas da s¨²a man: Refraneiro do vi?o, Contos do pobo, O libro do marisco, O libro do porco, Os tesouros de Galicia ou Os nomes da terra.

V¨ªctor Freixanes lembra a "forte distribuci¨®n" que acadaron, na d¨¦cada dos 70, os libros d'O Moucho. "Nos anos 70, en toda Galiza, hab¨ªa 70 puntos de venda de libro galego, moitos por relaci¨®ns persoais ou de favor; ?lvarez Bl¨¢zquez procurou 230 lugares onde vender". O Moucho sa¨ªu das paredes das librar¨ªas, relata o editor de Galaxia, e vendeuse en tabernas ou ferraxer¨ªas. A furgoneta da editorial Castrelos, con Dar¨ªo Xoh¨¢n Cabana ao volante entre 1971 e 1975, levou a experiencia por feiras e mercados. "Hai que ter en conta que se trataba da ¨¦poca do activismo cultural, da campa?a do peso polo teatro, de levar as librar¨ªas militantemente ¨¢ r¨²a", lembra Freixanes, "e iso favoreceu a difusi¨®n dos libros, xunta ao baixo prezo, 30 pesetas da ¨¦poca". Cada edici¨®n d'O Moucho tiraba entre 3.000 e 5.000 exemplares. "Varios t¨ªtulos da colecci¨®n reimprim¨ªronse varias veces", apunta.

Tantas veces como para chegar ¨¢s 100.000 copias no caso do Catecismo do labrego, que redactou e publicou orixinalmente no semanario O t¨ªo Marcos da Portela Valent¨ªn Lamas Carvajal. O escritor Dar¨ªo Xoh¨¢n Cabana, quen fala de ?lvarez Bl¨¢zquez coma dun irm¨¢n maior, escribe sobre o Catecismo edici¨®n O Moucho: "Libro m¨¢xico porque chegou a onde endexamais ti?a chegado o galego escrito [...] hoxe pode parecer incrible, pero quen isto escribe agora, que o andou a vender por feiras e prazas, sabe perfectamente que daquela o Catecismo do labrego se l¨ªa moi principalmente en clave antifranquista". Cabana bota a conta e calcula unha audiencia lectora de m¨¢is de 500.000 persoas, "seguramente un c¨¢lculo conservador", para as c¨¦lebres sentencias de Valent¨ªn Lamas Carvajal.

Os libri?os que ideara ?lvarez Bl¨¢zquez con nome de paxaro pasaron a facer parte da paisaxe coti¨¢ de moitos fogares galegos. O dese?o peculiar e reco?ec¨ªbel da colecci¨®n, paisano ic¨®nico mediante e obra de Pedro Bofill, agachaba, segundo Freixanes, un recomend¨¢bel punto de humor. Cando, contra finais da d¨¦cada dos 70, a efervescencia militante do galego comezou a declinar, O Moucho rebaixou os niveis de venda. ?lvarez Bl¨¢zquez vendeu os fondos da editorial Castrelos, que deu en propiedade da editora Galaxia.

"Xos¨¦ Mar¨ªa ?lvarez Bl¨¢zquez foi un editor exquisito", considera V¨ªctor Freixanes, "a quen lle debemos, entre outras moitas cousas, a recuperaci¨®n dos textos dos S¨¦culos Escuros; un verdadeiro arqu¨¦ologo da literatura". Amais do seu labor literario, concretado sobre todo en tres ou catro t¨ªtulos de poes¨ªa, ?lvarez Bl¨¢zquez amosouse, para Freixanes, como "un importante, e discreto, animador e activista cultural". Artigos de prensa, gui¨®ns radiof¨®nicos, ducias de p¨¢xinas asinadas con seud¨®nimos, avalan a tese do director de Galaxia.

A colecci¨®n O Moucho que reeditan Galaxia e EL PA?S remata o 13 de xu?o coa biograf¨ªa do editor Xos¨¦ Mar¨ªa ?lvarez Bl¨¢zquez, elaborada por Mar¨ªa Dolores Cabrera, Xos¨¦ Mar¨ªa ?lvarez Bl¨¢zquez. Ourive de libros. O ¨²nico volume que non apareceu na etapa orixinal da serie, respecta dese?o, formato, papel, tipograf¨ªa, e conta cunha ilustraci¨®n, obra do propio Pedro Bofill, na que retrata ao paisano d'O Moucho canda o editor.