A dobraxe impos¨ªbel
O 21 de outubro de 2004 o Parlamento de Galicia aprobou por unanimidade o Plan Xeral de Normalizaci¨®n Ling¨¹¨ªstica. Gobernaba Manuel Fraga Iribarne. O documento, de 324 p¨¢xinas, procura textualmente "favorecer o uso do idioma nos distintos ¨¢mbitos da sociedade e garantir que calquera cidad¨¢n poida vivir plenamente en galego". No grupo de medidas 3.2 A, referido ¨¢s "industrias culturais", o plan recolle a necesidade de "promover a dobraxe ao galego de polo menos 10 filmes anuais, dos que presenten maiores expectativas comerciais".
Case catro anos despois, a dobraxe de filmes de estrea en salas comerciais ao galego ¨¦ practicamente inexistente. Segundo datos da Mesa pola Normalizaci¨®n Ling¨¹¨ªstica (MNL), en 2007 s¨® chegaron ¨¢s pantallas d¨²as fitas en galego. "E non eran precisamente das que ti?an expectativas comerciais", sinala Fran Rei, encargado da campa?a Indiana Jones e a dobraxe perdida da Mesa para acadar a versi¨®n en galego da ¨²ltima aventura do arque¨®logo. No ano en curso, apenas Pradolongo -rodada orixinalmente en galego e dirixida por Ignacio Vilar- e A crise carn¨ªvora -longametraxe de animaci¨®n de Pedro Rivero.
Na Xunta ningu¨¦n parece saber nada do asunto e non hai axudas concretas
En Catalu?a existe un circu¨ªto p¨²blico de pantallas para cine en catal¨¢n
Na Xunta ningu¨¦n parece saber nada do asunto. Na Secretar¨ªa Xeral de Pol¨ªtica Ling¨¹¨ªstica non existe ningunha "li?a de axudas" espec¨ªfica para afrontar a dobraxe dun filme. "Apoiamos filmes concretos, sobre todo deuvud¨¦ dirixido a un p¨²blico infantil", explican no departamento. O Consorcio Audiovisual de Galicia, "entidade de dereito p¨²blico e car¨¢cter interadministrativo [...] para contribu¨ªr ao desenvolvemento e ¨¢ consolidaci¨®n do sector audiovisual en Galicia" e que estes d¨ªas ofrece un curso de dobraxe, tampouco se responsabiliza financeiramente da cuesti¨®n.
Uns por outros e a casa sen varrer. As competencias da Conseller¨ªa de Cultura en materia audiovisual rematan na produci¨®n e a¨ª, explica o director da Axencia Audiovisual Galega, Manuel Gonz¨¢lez, "non entra a dobraxe". Gonz¨¢lez matiza os problemas da operaci¨®n de po?er voces en galego aos filmes estranxeiros: "Como cin¨¦filo, estou en contra da dobraxe; agora ben, entendo que dende unha administraci¨®n dun pa¨ªs con lingua propia se promocione a dobraxe, sobre todo en filmes para os m¨¢is pequenos".
Gonz¨¢lez identifica, por¨¦n, tres dificultades b¨¢sicas. Non ¨¦ a menor a da propiedade das pantallas, case todas estadounidenses en Galiza. O custe da copia -por cada dobraxe de filmes en celuloide ¨¦ preciso facer unha copia- e da propia dobraxe encarecen o proceso nun intre hist¨®rico de "crise profunda" das cinematograf¨ªas "a nivel mundial". Manuel Gonz¨¢lez op¨®n o modelo catal¨¢n e mesmo o valenciano, onde hai circu¨ªtos p¨²blicos de exhibici¨®n en catal¨¢n, e aposta "polo subtitulado en galego de filmes de calidade".
O ¨¢mbito espa?ol sup¨®n unha anomal¨ªa no contexto europeo. Nalg¨²ns pa¨ªses como Portugal non dobran o cinema que se estrea en salas comerciais. Para o cr¨ªtico Miguel Anxo Fern¨¢ndez, facelo "¨¦ como pintar o Gernika de verde". "A dobraxe vai contra a obra orixinal e haber¨ªa que ir cara ao subtitulado en galego", apunta, malia a que a admite "como mal menor nunha lingua que ten que resistir". Fern¨¢ndez lembra as dificultades de negociar coas multinacionais copias nun idioma "no que hai un mill¨®n de espectadores potenciais con acceso a salas de proxecci¨®n".
Desde a MNL sinalan, con todo, que as multinacionais do cinema non son tan opacas. "As negociaci¨®ns que n¨®s estabelecemos con distribuidoras", relata Fran Rei, "conseguiron a dobraxe d'A noiva de Chucki ou de Un amor por descubrir". O activista salienta tam¨¦n as edici¨®ns en v¨ªdeo dom¨¦stico ou deuved¨¦ das teleseries de animaci¨®n xaponesas Shin Chan e Doraemon e afirma: "? surrealista que resulte m¨¢is doado ver un filme en versi¨®n orixinal, subtitulado en castel¨¢n, ca en galego". Mais os datos brillan pola s¨²a ausencia. O deputado do BNG Bieito Lobeira presentou onte unha pregunta parlamentaria ao respecto.
Os n¨²meros perdidos
A excepci¨®n espa?ola en cuesti¨®ns cinematogr¨¢ficas implicou que, dende os anos da Ditadura, os filmes arribasen ¨¢s pantallas con banda falada en castel¨¢n. No traballo de dobraxe dunha pel¨ªcula de celuloide en 35 mm, o formato hexem¨®nico nas salas comerciais, interve?en un director de dobraxe, produtores, tradutores, ling¨¹istas e actores. "As copias de celuloide resultan ben caras", di Manuel Gonz¨¢lez da Axencia Audiovisual, "e hai que facer unha por cada dobraxe".
CTV ¨¦ unha das empresas que se dedican en Galiza ao labor. Para un filme "normal", ¨¦ dicir, de 90 minutos de duraci¨®n e en celuloide, cobran 9.000 euros "m¨¢is IVE". A copia non est¨¢ incluida. "Este prezo ¨¦ sen actores especiais", argumenta un respons¨¢bel da factor¨ªa, "que soben o prezo". Coa figura "actores especiais" ref¨ªrese a aqueles actores for¨¢neos que te?en asignada unha voz caracter¨ªstica no idioma de chegada. Vela¨ª un dos factores que elevan os custos. En CTV non reciben encargos de dobraxes ao galego para cinemas: "Apenas unha ou d¨²as fitas, ¨¦ dicir, practicamente nada en realidade".
Concretar datos sobre o emprego da, segundo o Estatuto de Autonom¨ªa, "lingua propia de Galicia" no eido f¨ªlmico enr¨¦dase nunha ara?eira burocr¨¢tica. As cifras de espectadores que ofrece o Ministerio de Cultura non especifican o idioma da proxecci¨®n. Na t¨¢boa hist¨®rica que pendurou a Axencia Audiovisual aparece Mar adentro, de Alejandro Amen¨¢bar, como "longametraxe comercial de produci¨®n galega" m¨¢is vista entre 1989 -ano de estrea de Sempre Xonxa- e 2008. Los lunes al sol, de Fernando Le¨®n, A lingua das bolboretas, de Jos¨¦ Luis Cuerda, e Camar¨®n, de Jaime Ch¨¢varri, son as seguintes.
Miguel Anxo Fern¨¢ndez achega o n¨²mero de filmes estreados en todo o Estado, 700, "arredor do 30% ou 40% en Galiza". Fern¨¢ndez, que dirixe a revista AG. Revista do audivisual galego financiada por Caixa Galicia e o Centro Galego das Artes da Imaxe, arrisca datos sobre coproduci¨®ns, obrigadas por lei a presentar versi¨®n en galego: "O cinema en galego ten un 10% de espectadores en relaci¨®n co mesmo filme en castel¨¢n". "Estes son os n¨²meros obxectivos", l¨¢iase, "e, desgrazadamente, am¨®sanse en contra [de dobrar os filmes ao galego]".
Realizar un seguimento no tempo de filmes en galego ¨¦ case impos¨ªbel. O pico das vi¨²vas, un filme dirixido por John Irvin en 1993, resultou unha das primeiras fitas dobradas ao galego estreada comercialmente. A distribuidora foi Filmax, radicada en Catalu?a pero propiedade do fonsagradino Julio Fern¨¢ndez. Ao peche desta edici¨®n, a¨ªnda non responderan ¨¢ pregunta sobre as veces que repetiron a experiencia.
Tu suscripci¨®n se est¨¢ usando en otro dispositivo
?Quieres a?adir otro usuario a tu suscripci¨®n?
Si contin¨²as leyendo en este dispositivo, no se podr¨¢ leer en el otro.
FlechaTu suscripci¨®n se est¨¢ usando en otro dispositivo y solo puedes acceder a EL PA?S desde un dispositivo a la vez.
Si quieres compartir tu cuenta, cambia tu suscripci¨®n a la modalidad Premium, as¨ª podr¨¢s a?adir otro usuario. Cada uno acceder¨¢ con su propia cuenta de email, lo que os permitir¨¢ personalizar vuestra experiencia en EL PA?S.
En el caso de no saber qui¨¦n est¨¢ usando tu cuenta, te recomendamos cambiar tu contrase?a aqu¨ª.
Si decides continuar compartiendo tu cuenta, este mensaje se mostrar¨¢ en tu dispositivo y en el de la otra persona que est¨¢ usando tu cuenta de forma indefinida, afectando a tu experiencia de lectura. Puedes consultar aqu¨ª los t¨¦rminos y condiciones de la suscripci¨®n digital.
