Herminio Barreiro ou cando recordar doe

O mestre preguntou: "Ponme un exemplo de animal invertebrado".

E o neno, con seseo de Sis¨¢n, e o est¨®mago baleiro, respondeu: "O chouriso!".

De cando en vez, ao ler Recordar doe, tam¨¦n hai que facer unha parada para rir. Que t¨ªtulo potente e fermoso ese de Recordar doe co que Herminio Barreiro nos presenta as s¨²as lembranzas escolares e universitarias! Non son memorias nost¨¢lxicas, tipo saudade pola infancia como larpeirada perdida. Son punzantes. A lembranza aqu¨ª ¨¦ insubmisa. Non se anda con andr¨®menas.

As memorias de Herminio Barreiro est¨¢n a piques de sa¨ªr publicadas. Debe andar xa o libro petando nas librar¨ªas. O papel a bramar. Esa, bramar, lembra o Herminio, era a palabra da que m¨¢is gustaba Reimundo Pati?o. Un dos protagonistas de Recordar doe. A memoria ¨¦ dor cando est¨¢ escrita dende a xenerosidade, para escoitar de novo "os outros". O¨ªmos, vemos a Reimundo. O seu bramar. Ti?a todas as vangardas na cabeza, conectadas ¨¢ se?ardade do pu?o. Mesmo a s¨²a fasqu¨ªa, o f¨ªsico de Reimundo, era vangardista. Era moi galego, galego dos eidos do r¨ªo de Monelos, un dos catro r¨ªos ¨¢rtabros, hoxe desaparecido. O rumor a bramar polo underground. Un r¨ªo desaparecido, manda carallo! Reimundo, si, da estirpe do ateneo libertario O Resplandor no Abismo, t¨¦molo a¨ª de novo, tra¨ªdo por Herminio.

No mester de lembrar, Herminio ¨¦ moi pedag¨®xico: apaixonado, duro, elegante, preciso, entusiasta

Recordar doe. Reimundo a bramar. Reimundo a rir. Era moi galego, si: a s¨²a etnia era a vangarda.

O mui?ar artivista do grupo Brais Pinto, a factor¨ªa cultural galega que operou no Madrid dacabalo dos anos cincuenta e sesenta, ocupa unha parte senlleira nestas memorias. Herminio formou parte dese viveiro. Reconstr¨²e a s¨²a topograf¨ªa. Aquel Madrid onde un fato de mozos galegos degoran e mesturan o cinema neorrealismo italiano, o nouveau roman, o pop-art, o Kafka e m¨¢is o Che. Os lugares de Brais Pinto non eran os predios de Andy Warhol, mais eran os lugares de Brais Pinto. Entre eles, o caf¨¦ dos Mariscos e o ¨¢tico chamado A estra?a prisi¨®n de Junl¨¢i. Al¨ª habitar¨¢, entre outros, un tr¨ªo fascinante, irrepet¨ªbel: Reimundo, Ferr¨ªn e Ux¨ªo Novoneyra.

Herminio Barreiro, no mester de lembrar, ¨¦ moi pedag¨®xico. Ou sexa, apaixonado, duro, elegante, preciso, entusiasta. Non ¨¦ m¨¢rmore. ? ¨¢rbore. C¨®mpre dicir que as Ciencias da Educaci¨®n en Galicia, tanto no eido da investigaci¨®n como na orientaci¨®n e no desenvolvemento da "pedagox¨ªa activa", tiveron e te?en neste profesor, incorporado dende a di¨¢spora ¨¢ universidade de Santiago, a un retallo de Mak¨¢renko, o da experiencia Gorki, o m¨ªtico autor do Poema ped¨¢goxico. Ou un anovo da Instituci¨®n. Falas a secas de Instituci¨®n e o primeiro que pensan alg¨²ns ¨¦ na penitenciar¨ªa. Falar con Herminio da Instituci¨®n s¨® pode ser falar da Instituci¨®n Libre da Ense?anza, o mellor agromo pedag¨®xico da historia de Espa?a.

Recordar doe. Como non vai doer!

Existe unha memoria persoal e, dalg¨²n xeito, unha memoria colectiva. Herminio Barreiro sintoniza unha coa outra, como gran parte das noites da s¨²a vida sintonizaba as emisoras prohibidas. O libro est¨¢ inzado de caracteres e de f¨ªos curiosos, como esa secreta paix¨®n radiof¨®nica, que tivo como berce a vella radio Philco de once l¨¢mpadas, tra¨ªda polos t¨ªos de Am¨¦rica e que escoitaba na casa dos av¨®s en Dorr¨®n (Sanxenxo), onde naceu en l937. O son das radios clandestinas, ou ese rumor misterioso das ondas curtas na noite, como banda sonora da vida de Herminio Barreiro. Radio Paris, A Pirenaica (na que colaborou), Radio Habana (na que ganou un premio literario, nos comezos da revoluci¨®n), Radio Moscova (os programas cient¨ªficos)...

Mais estabamos a falar doutro f¨ªo. A conexi¨®n que restablece Herminio Barreiro co esp¨ªrito e co labor da Instituci¨®n Libre do Ensino. Asume como propia esa memoria. Eis a madeira do pedagogo. O seu eu non ¨¦ unha buxaina a virar arredor de si. Moitos dos cap¨ªtulos son subministraci¨®ns de informaci¨®n esencial. Ler a Herminio ¨¦ tam¨¦n o¨ªr unha radio que nos ofrece a "lecci¨®n das cousas". Para a reacci¨®n espa?ola, a Instituci¨®n Libre do Ensino, fundada por Giner de los R¨ªos, era o epicentro dos infernos, al¨ª onde ti?a o despacho o mesm¨ªsimo Lucifer.

A Instituci¨®n foi un dos primeiros obxectivos a perseguir e destru¨ªr. A ilustraci¨®n, esa a nai de todos os demos. A primeira inimiga. O 20 de maio de 1939, xusto despois de proclamada a vitoria, hai unha alocuci¨®n de Franco na que define a tarefa inesgot¨¢bel: "Desterrar hasta los ¨²ltimos vestigios del fatal esp¨ªritu de la Enciclopedia". O recordo doe porque sente a dor da amputaci¨®n. Hai moitas "lecci¨®ns de cousas" no libro de Herminio, pero esas memorias te?en xa valor de seu pola reivindicaci¨®n dos proxectos reformadores da Instituci¨®n, que de levarse adiante ter¨ªan feito da sociedade espa?ola un referente no orbe.

P¨®dese dicir que Herminio Barreiro naceu nunha escola. Os seus pais eran mestres. Son mestres. Os mestres nunca pechan a cancela e eles est¨¢n vivos. A nai Concha, con 98 anos, e o pai, Herminio, cami?o dos 101. Este seu pai andou fuxido cando o golpe fascista precisamente por ser un mestre do esp¨ªrito da Instituci¨®n Libre. Era un mozo entusiasta que tomou posesi¨®n da escola en Bordel, ao p¨¦ de Carral, en 1931. Al¨ª estivo at¨¦ 1935. A Herminio Barreiro Calvete a¨ªnda o lembran en Bordel! Os netos dos seus alumnos saben del. Permaneceu na memoria popular como unha "fa¨ªsca de esperanza" que un d¨ªa chegou ao lugar. Despois do 36, andou fuxido. Foi encarcerado. Chegou a estar no corredor da morte, pois despois de presentar recurso, en lugar de reducirlle a pena, pux¨¦ronlle a m¨¢xima. Lembrade a alocuci¨®n do Xefe. Herminio Barreiro Calvete era unha Enciclopedia de carne e ¨®so. E hab¨ªa que exterminar o esp¨ªrito da Enciclopedia.

O neno Herminio foi ver un d¨ªa seu pai no c¨¢rcere. Ocorreu algo estra?o. Os gardas estaban de boas e deix¨¢rono estar. Marchou no anoitecer. Os presos d¨¦ronlle de agasallo unha gati?a que o acompa?ou moitos anos. As¨ª que Herminio estivo xa no c¨¢rcere de neno. Mais a primeira lembranza ¨¦ a de ir coa nai cara o destino dunha escola, en 1940, en Terra de Montes, despois de ser represaliada. Estamos en outubro de 1940. O neno ten tres anos. Escribe, recorda: "Melide! Al¨¢ cheguei, coma nun so?o, unha noite de choiva, vento e tronos. Unha desas noites negras e case infindas do noso inverno. Un pouco andando, outro pouco no colo da mi?a nai, pero, sobre todo, nos ombreiros dalg¨²n fornido veci?o da aldea que nos vi?era agardar a Cerdedo para indicarnos o cami?o. Un cami?o sen luces, tenebroso e neboento, portando os nosos acompa?antes aqueles farois de aceite que iluminaban como pequenos fachos da santa compa?a os cami?os e as corredoiras da nosa terra..."

A vida ten vocaci¨®n de conto. A memoria farase m¨¢is e m¨¢is insubmisa. Doe. Fai ben.