Aprender para convivir

Hai uns anos fun convidado a dar cursos sobre cultura galega na Universidade de Anveres. Isto deume azo para co?ecer aquela cidade e tam¨¦n un pouco de Flandres, unha rexi¨®n que abrangue a metade setentrional de B¨¦lxica. Anveres (Antuerpe en galego mari?eiro) ¨¦ unha urbe moi fermosa, pero ¨¦ tam¨¦n unha das capitais europeas da extrema dereita nacionalista, as¨ª que entrei en contacto co tecido social onde ani?a a besta moura. Despois de cinco anos sucesivos a visitala, decid¨ªn que nunca m¨¢is ¨ªa tripar as s¨²as r¨²as. Verase o por que.

Xenofobia en Flandres

Despois de cinco anos a visitala, decid¨ªn que nunca m¨¢is ¨ªa tripar as r¨²as da xen¨®foba Anveres Madrid disponse a competir con Anveres como capital europea da nova dereita nacionalista

Polo que vin, a clase media de Antuerpe p¨¦gase unha vida de sete estalos: mansi¨®ns espl¨¦ndidas, vi?os escolleitos, esqu¨ª na Su¨ªza... A pesar diso, un non para de escoitar queixas sobre os emigrantes, que son vistos como par¨¢sitos que zugan sen vagar do estado, e contemplados como unha ameaza constante. O medo ao estranxeiro ¨¦ obsesivo, ata o punto de que eu cheguei a preguntarme polo equilibrio mental dalgunha persoa que me aseguraba que ela e a s¨²a luxosa vivenda eran permanentemente asediadas por delincuentes magreb¨ªs, ao tempo que reco?ec¨ªa que nunca tivera un mal encontro. De m¨¢is a m¨¢is, os frecuentes comentarios de tipo racista tornan inc¨®modas moitas conversas.

As¨ª e todo, foi un incidente concreto o que me decidiu a non voltar a Flandres. Para chegar a Anveres, eu viaxaba de avi¨®n a Bruxelas, e despois coll¨ªa un autob¨²s, pero a mi?a ¨²ltima viaxe cadrou cunha folga xeral do transporte p¨²blico. Non me quedou outra que alugar un taxi, cuxo condutor resultou ser un exilado pol¨ªtico de Ir¨¢n que me advertiu que sab¨ªa ir a Antuerpe, pero desco?ec¨ªa as r¨²as da propia cidade. Unha vez que chegamos, vin que lles ped¨ªa a outros condutores que lle indicasen como chegar ao meu hotel. Pero de al¨ª a un pouco decateime de que o home se pu?a cada vez m¨¢is nervioso, ata que me confesou que non consegu¨ªa que ningu¨¦n lle explicase. Morto de vergo?a, preguntoume se me defend¨ªa en ingl¨¦s (el s¨® falaba franc¨¦s) e, visto que si, me pregou que preguntase eu, a ver se ti?a a sorte de que me fixesen caso.

A situaci¨®n era kafkiana: tiven baixar varias veces do coche para interrogar a calquera viandante que pasaba por al¨ª, e a xente fac¨ªa coma quen que non me v¨ªa. O taxista explicoume que o seu problema era que o reco?ec¨ªan como "¨¢rabe" e o meu que deb¨ªa ter aspecto sudamericano. Ao final, batemos cunha parada de taxis e un motorista (como din no Brasil) estranxeiro explicounos amablemente como chegar ao raio do hotel. No mesmo intre xurei non tornar.

Intolerancia ling¨¹¨ªstica

Un dos principais alimentos daquel ambiente adoecido foi e ¨¦ o hist¨®rico conflito ling¨¹¨ªstico entre a comunidade de fala flamenga (modalidade do neerland¨¦s ou holand¨¦s falada en Flandres), e a de fala francesa, radicada na Valonia, a rexi¨®n meridional de B¨¦lxica. Ata o s¨¦culo XX o idioma de prestixio e de cultura en todas aquelas terras era o segundo, ao tempo que o sur era a rexi¨®n m¨¢is rica e poderosa. Case desde a mesma fundaci¨®n do estado belga, no s¨¦culo XIX, os flamengos comezaron a reivindicar o seu idioma ante o desprezo dos val¨®ns, que, imbu¨ªdos da grandeur parisina, s¨® pola forza foron reco?ecendo dereitos ling¨¹¨ªsticos aos veci?os do norte, ata que na segunda metade do s¨¦culo XX mudaron as tornas e Flandres virou a rexi¨®n m¨¢is puxante do pa¨ªs.

A convivencia entre as d¨²as comunidades tornouse cada vez m¨¢is dif¨ªcil, e como consecuencia optouse por unha soluci¨®n de estrito monoling¨¹ismo: a ¨²nica lingua oficial en Valonia ¨¦ o franc¨¦s, mentres que en Flandres s¨® ¨¦ oficial o neerland¨¦s, s¨® Bruxelas ¨¦ oficialmente biling¨¹e. As d¨²as comunidades ign¨®ranse mutuamente, de maneira que resulta case unha aldraxe falar franc¨¦s en Antuerpe (de a¨ª que o taxista me aconsellase o ingl¨¦s), non menos do que proferir o flamengo en Liexa. Os fachendosos franc¨®fonos refugan como unha humillaci¨®n aprender o burdo patois flamengo, mentres estes degustan unha especie de vendetta do novo rico ostentando non entender o franc¨¦s.

Vela¨ª como, intransixencia por intransixencia, a ignorancia en materia ling¨¹¨ªstica se pode converter nunha virtude p¨²blica. E vela¨ª como os conflitos ling¨¹¨ªsticos se poden volver un gorentoso caldo cultivo para a xenofobia, e, polo mesmo, para a extrema dereita. Pobre B¨¦lxica, malpocado Anveres!

Un manifesto a prol da ignorancia

Vai cami?o Espa?a de converterse nunha B¨¦lxica ao cadrado? ? de desexar que non, a¨ªnda que non ser¨¢ por falta de ganas de diversos sectores de diferente pelaxe. Non son os ¨²nicos, pero non se pode negar o inmenso contributo que neste senso est¨¢n a realizar determinados intelectuais, medios de comunicaci¨®n e partidos pol¨ªticos de expresi¨®n castel¨¢n. A ¨²ltima achega dunha serie que se vai facendo interminable ¨¦ o alegato a favor da protecci¨®n legal da ignorancia das linguas "cooficiais", promovido por unha lucida n¨®mina de persoeiros ata agora co?ecidos m¨¢is ben como intelectuais, pero que haber¨¢ que comezar a tratar directamente como pol¨ªticos metidos en fari?a ata o pescozo, e por certo con ma?as ben arteiras.

Non me vou deter nunha glosa demorada do Manifiesto por la lengua com¨²n, que cont¨¦n descoidos de expresi¨®n e incongruencias conceptuais que deberan avergo?ar a alg¨²ns dos seus primeiros asinantes: sab¨ªan vostedes que "el castellano goza del deber constitucional de ser conocido"? En substancia, o que se postula ¨¦ que os cidad¨¢ns espa?ois, polo mesmo feito de s¨¦reno, te?en dereito a non aprender as linguas chamadas cooficiais, pero gozan do deber de saberen o castel¨¢n. Unha proposta deste estilo xa espreitou na campa?a electoral, cando o Partido Popular, seguramente premido pola competencia da l¨ªder emerxente do novo nacionalismo espa?ol (quen ser¨¢?), anunciou que promover¨ªa unha Lei de Defensa do Espa?ol que garantir¨ªa a opci¨®n para a aprendizaxe en castel¨¢n en todo o territorio espa?ol.

Quo vadis, Madrid?

Xa daquela sinalamos que, con independencia da valoraci¨®n que mereza, esta proposta chocaba frontalmente coa legalidade, pois nin o goberno espa?ol nin as Cortes te?en competencia para aprobar unha norma tal. Os l¨ªderes do flamante partido nacionalista espa?ol, que de mexebos non te?en un cabelo, tomaron nota da inviabilidade xur¨ªdica desa pretensi¨®n e decidiron, para amolarnos a nosoutros e de paso rabu?arlle votos ¨¢ competencia, promover unha campa?a que ten como obxectivo reclamar unha modificaci¨®n da Constituci¨®n e de varios Estatutos de autonom¨ªa. Persiste a d¨²bida de se seguir¨¢n a alardear de baluartes da Constituci¨®n, ou se o patriotismo constitucional pasou de moda.

Sexa como for, uns e outros levan cami?o de atopar un eficaz substituto "democr¨¢tico" ¨¢ terapia franquista para facer antip¨¢tico o castel¨¢n, pero sobre todo est¨¢n prontos a encirrar demagoxicamente a proverbial ignorancia e os prexu¨ªzos contra as "outras" linguas espa?olas fondamente arraigados (e nunca pedagoxicamente abordados) en grandes sectores da poboaci¨®n castel¨¢n falante, rexamente monoling¨¹e.

Entrementres, Madrid disponse a competir con Anveres como capital europea da nova dereita nacionalista, co protagonismo duns medios de comunicaci¨®n doentes de poder e co benepl¨¢cito dun sector desnortado da s¨²a intelectualidade. V¨ªndeo ver ¨¢ porta da vila!