"Vivimos nun tempo de hip¨®critas"

"Dinlle moitas voltas". O novo de Tosar (Bos Aires, 1952) cadra as iluminaci¨®ns da lingua patrimonial, caracter¨ªsticas da s¨²a obra, co resto de ach¨¢degos persoais desque chega a Vigo, en 1969, e decide recitar o Mart¨ªn Fierro con sotaque porte?o no instituto. Daquela quedoulle o alcume de Che. Aquel poeta al¨®fono que recupera nos anos 80 a "fala elevada", partindo do ruralismo dun D¨ªaz Castro, non ¨¦ f¨¢cil de atopar nas antolox¨ªas da ¨¦poca. "Eu na onda da poes¨ªa veneciana non estaba", ri Tosar, presidente do Pen Club en Galicia. A mesma voz anch¨¦ase agora en Est¨²rdiga materia (Galaxia), como se houbese que quedar en paz.

Pregunta. Fixo inventario?

Resposta. Daquilo que tratamos de evitar conscientemente. A morte como nai da beleza, por exemplo... ? un tema que nunca quixen abordar. Sen chegar a presentarme nu, desta volta quixen espirme un pouco m¨¢is. Tr¨¢tase de amosar, xa nesta altura, a capacidade de facer inventario. Ollo, non falo de autenticidade. Por que o poeta ten que ser o aut¨¦ntico, e o novelista pode ser falsario? Pasou o tempo dos poetas coa moral na boca como pasou a ¨¦poca do impacto amoral. Hai que ser quen de ver o mundo cos propios ollos, non transformar nada, nin contribu¨ªr a nada. S¨® ter, dalg¨²n xeito, a capacidade de entendelo todo. Pero para entender certas cousas hai que pasar os 45.

"Aqu¨ª incluso os m¨¢is irreverentes son pacatos, ag¨¢s Abel Mendes"

"Non hai que contribu¨ªr a nada, sen¨®n ser quen de entendelo todo"

"Sempre fun un ardoroso combatente antifascista"

P. A morte estrutura o libro e a escolla de s¨ªmbolos.

R. A idea de finitude ¨¦ unha das ideas que atravesa o libro de arriba abaixo, pero tam¨¦n est¨¢ ese intento de poetizar aquilo que ningu¨¦n poetizou. Neses microrrelatos, ou como se queiran chamar, de Contraverso setestrelo... Ese tipo de cousas non se te?en feito na literatura galega. Son poemas de ocasi¨®ns que ningu¨¦n quixo tocar co dedo do poeta. Situaci¨®n truculentas, complicadas, marxinais...

P. Falta naturalidade?

R. A min inter¨¦sanme Pasolini ou Ashbery... Aqu¨ª o certo ¨¦ que incluso os que pretenden ser moi irreverentes son pacatos. Ag¨¢s Abel Mendes, que ¨¦ a excepci¨®n marxinal.

P. Ata que punto revisou a s¨²a propia medida po¨¦tica?

R. O tempo, por exemplo, dar a medida m¨¢is demorada, a que ten que ver coa natureza, a¨ªnda que en Est¨²rdiga... non haxa paisaxe. Si hai natureza, claro. Cada vez conm¨®veme m¨¢is.

P. Segue mesturando a fala viva con certos rexistros da vangarda, sen demasiados requintes formais.

R. Incorporo moitas citas da paremiolox¨ªa popular. Estou cunha descrici¨®n, por exemplo, e de s¨²peto m¨¦tolle "non me fodas no cami?o que non son unha cadela". E ao tempo recupero, na ¨²ltima parte, os meus poetas m¨¢is queridos. De Cabanillas a D¨ªaz Castro, V¨ªctor Campio, Gonzalo Navaza, Novoneyra, Arcadio L¨®pez-Casanova, Xohana Torres... A lingua oral ten rexistros fant¨¢sticos para a poes¨ªa, quizais ¨¦ a mi?a condici¨®n de neofalante [ri]. Esa est¨²rdiga [¨¢spera] que titula o libro ¨¦ a palabra dun carpinteiro. "Como a freba e a veta as ten cruzadas, p¨¢saslle a man e di como est¨²rdiga", d¨ªxome, falando dunha madeira sen pu¨ªr. Despois pregunteille qu¨¦ dir¨ªa cando unha muller ¨¦ un pouco arroutallo e d¨ªxome que tam¨¦n dir¨ªa est¨²rdiga, que vale para o pau e para a carne. Sempre ¨¦ as¨ª ao principio. Tam¨¦n coas palabras, antes de traballalas.

P. Considera cumprida a s¨²a po¨¦tica nese sentido?

R. Digamos que estou na madurez, e que me gustar¨ªa ser lembrado coma un tolo das palabras. ? o que me anima. A desconexi¨®n entre lingua falada, escrita e propia perc¨ªboa entre os meus alumnos de galego. Falantes magn¨ªficos que, ante un texto escrito, perden a s¨²a marabilla, como se a reducisen a unha normativa de telexornal e DOG.

P. Ten soluci¨®ns?

R. Cando os que normalicen sexan eses falantes das aldeas onde se refuxia a lingua, teremos avanzado moit¨ªsimo. No poema Ave?os pra canci¨®n digo que estamos transitando polos alfabetos, e que o que facemos ¨¦ baternos contra esa desidia... O falante revolucionario, o que dinamita a lingua, ¨¦ escaso, adoitan ser persoas de idade que non son conscientes da s¨²a arte. Hai que darlles unha oportunidade a eses falantes, sen descoidar a transformaci¨®n do idioma noutros ¨¢mbitos. Por iso digo touza, canga, pioga, xebixugueiro, todas esas palabras patrimoniais con eco de tractor ou fertilizante, e mp3 nas orellas.

P. "Cando me traizoes, non vistas de poeta", dille Blanco Amor na conversa poetizada que abre o libro. ? unha declaraci¨®n de intenci¨®ns?

R. ? unha imaxe que se pode interpretar de mil maneiras. Pensei nun primeiro chanzo para facilitar a lectura, e fun desbotando po¨¦ticas ata chegar ¨¢ idea da conversa. Por que non un mon¨®logo comigo de o¨ªnte, e Eduardo d¨¢ndome ideas sobre poes¨ªa nun d¨ªa de agosto, ¨¢ raxeira, cando se malla o centeo?

P. Bota en falta actitudes como a do novelista ourens¨¢n?

R. Na derradeira entrevista, en La Regi¨®n, di que sair¨ªa ¨¢ r¨²a pola liberaci¨®n dos marxinados, especialmente pola s¨²a orientaci¨®n sexual, e tam¨¦n, como non, se estivese na Arxentina, "contra eses militares que xulgar¨¢ a Historia". Pero neste momento o que domina o mundo literario e todo o demais ¨¦ a hipocris¨ªa. Vivimos nun tempo de hip¨®critas.

P. Dixo que moitos mozos andan "pendentes do famoseo".

R. Inter¨¦same moito a obra de Olga Novo, Daniel Salgado ou Oriana M¨¦ndez. O do famoseo... Segu¨ªn moi de preto o cami?o da perruqueira de Arcade, que tantos filtros traspasou ata chegar onde chegou. Esa actitude, no campo da intelligentsia galega, nunca d¨¢ os mesmos froitos.

P. ? posible que as responsabilidades do Tosar pol¨ªtico na ¨¦poca de Fraga escurezan o consenso arredor do poeta?

R. Son moi coidadoso ¨¢ hora de pedir contas porque amo o ser humano. Fraga chamoume no 90, como chamou a moitos, e eu d¨ªxenlle que era galeguista e nacionalista, que militara no PCOE de L¨ªster.... El d¨ªxome que traballaba mellor con discrepantes que con pelotas. Nunca fun asesor de Fraga, sen¨®n un funcionario en comisi¨®n de servizos. Non me pesa ter compartido a ideolox¨ªa marxista-leninista, como tampouco me pesa ter traballado pola cultura galega nesa ¨¦poca. S¨® sinto que o meu esforzo non valese para m¨¢is. A alg¨²ns deses moralistas gustar¨ªame recordarlles que aceptaron cargos p¨²blicos, que presentaron libros de Fraga... O pau sab¨¦molo manexar todos. Eu sempre fun un ardoroso combatente antifascista, ningu¨¦n dir¨¢ que me viu recuar nos anos dif¨ªciles.

P. O desco?ecemento da cultura galega por parte de Steiner, ¨¦ s¨® un problema de industrias culturais?

R. Houbo bastante inconsciencia na s¨²a resposta, e a entrevista de Juan Cruz en EL PA?S non ¨¦ de pregunta e resposta, sen¨®n un di¨¢logo flu¨ªdo moi ben feito, que poder¨ªa ter sido reconducido. O culpable do que dixo foi Steiner, ao que sempre trataron moi ben en Catalu?a. Derek Walcott ou Ernesto S¨¢bato nunca dir¨ªan algo as¨ª porque estiveron aqu¨ª, e Steiner non veu nunca. Pero seguro que nesta altura estar¨¢ xa moi documentado.