'Maldito' Paco Taxes

"A el nunca lle gustou competir, e menos con regras de xogo dubidosas, de a¨ª que fale baixi?o a aos poucos. Se se perde, malo, e se se ga?a, peor". D¨ªxoo Roberto Vidal Bola?o no Pub Dubl¨ªn en 1999, na festa de cumpreanos do seu amigo Francisco Taxes. En 2003, o Centro Dram¨¢tico celebraba o cuarto de s¨¦culo do teatro profesional con Daquel abrente, montaxe conxunta d'O velorio e de Laudamuco, se?or de ningures, de Vidal Bola?o, fitos daquela Mostra de Ribadavia de 1978.

A homenaxe institucional chegou tarde. Vidal Bola?o morr¨ªa cos ensaios comezados, e Taxes, que a¨ªnda pagaba unha mala ca¨ªda nunha noite de farra, era enterrado na aldea paterna de Cereixo (Vimianzo). A recente publicaci¨®n de Obra dram¨¢tica. Francisco Taxes (Xerais), na edici¨®n do seu fillo Xurxo, permite recuperar a figura do dramaturgo e, ao tempo, a vixencia dos debates que trizaron o cami?o do teatro independente ¨¢ profesionalizaci¨®n.

O volume de Galaxia incl¨²e O velorio (escrita en 1971 e imprentada en 2002, na Biblioteca 120 de La Voz), Lenta raigame (1979), Casta i Albito (1980), Caderno de bit¨¢cora (1985) e a confesional Elas, de 1997, as tres ¨²ltimas in¨¦ditas. As raz¨®ns desta escaseza est¨¢n "non s¨® no seu car¨¢cter, sen¨®n tam¨¦n na debilidade do sistema teatral", sintetiza Xurxo Taxes.

Na boca do dramaturgo: "Isto de saber que vas escribir unha obra e que vas tardar dous anos en estreala non te apura moito". Esta dislocaci¨®n entre escrita, edici¨®n e montaxe entretec¨ªase nos 70 coa discusi¨®n, na asemblea de Ribadavia, acerca do que deb¨ªa ser o teatro galego. "A c¨¦lebre petici¨®n de Blanco Amor, aquilo de 'teatro atrasado para un pobo atrasado', entendeuse mal no momento", di o investigador Carlos Bisca¨ªnho. "No propio teatro de Blanco Amor, coma no de Taxes, mestur¨¢base a vangarda co popular". Ag¨¢s na traxedia Lenta raigame, onde se escenifica a historia das Encrobas, o humor -con Valle e Fo de referencia esc¨¦nica- ¨¦ a mellor arma de denuncia social. O velorio, pequena farsa sobre as cerimonias da morte en Galicia, v¨ªrona m¨¢is de 15.000 persoas en dous anos. "A intenci¨®n era que a entendesen os que non foron nunca ao teatro", dic¨ªa o autor.

Para Eduardo Alonso, que dirixiu Lenta raigame, "o teatro de Paco non foi ben recibido porque a algunha xente lle parec¨ªa demasiado vulgar para ser literatura dram¨¢tica. Cr¨ªtica non hab¨ªa". "En que compa?¨ªas montaron Bola?o, Lourenzo e Ruibal os seus propios textos?", preg¨²ntase Ra¨²l Dans, que explica as¨ª o longo silencio de Taxes como autor teatral sen compa?¨ªa.

Na ¨²nica que tivo, Troula, estaba tam¨¦n o cineasta Antonio Sim¨®n, que dirixiu as primeiras representaci¨®ns d?O velorio e compartiu co dramaturgo as primeiras experiencias do cinema galego. "Paco era unha especie de ¨¢crata nacionalista", di Sim¨®n con agarimo. "De familia importante da Coru?a, digno e preguiceiro. Nunca pediu nada".O escritor "maldito nunha cultura tanto tempo maldita", segundo lle dic¨ªa Manuel Rivas no 78, a¨ªnda botaba as contas da Transici¨®n. Pouco antes do tripartito de Laxe, en 1987, quedaba a gusto no Faro de Vigo: "A Galicia chegaralle o socialismo cando tododio-lo deixe, al¨ª polo cuarto estadio. Estamos condeados ¨¢ soidade. O demais ¨¦ mentira: Paco V¨¢zquez non ¨¦ socialista". Dez anos despois escribiu Elas: "Unha peza que racha co sistema teatral establecido, absurda, despiadada, feminista e que non hai deus que a entenda, salvo eu, naturalmente. Deus salve a El Rei". A queixa dun autor ,di Xurxo Taxes, "que se v¨ªa minusvalorado e esquecido".