O patrimonio activo

Deslindar o concepto de cultura. Ampliar a idea de patrimonio. Recolocar a raia entre esp¨ªrito e materia. Esculcar con ollada cr¨ªtica os denominados bens culturais. Eslu¨ªr a fronteira que afasta a mentalidade individual da colectiva. Os obxectivos do foro O valor cr¨ªtico dos bens culturais, que comezou onte no Consello da Cultura Galega, en Santiago de Compostela, e que remata ma?¨¢ antes do mediod¨ªa, non son precisamente reducidos. A heteroxeneidade dos convidados a falar -fil¨®sofos, escritores, profesores, de arte, ensa¨ªstas- tampouco o permitir¨ªa. Segundo o seu coordinador, o arquitecto Iago Seara, "¨¦ importante concibir o patrimonio de forma activa e din¨¢mica".

"Un edificio pode explicar a historia dun pa¨ªs", asegura Xos¨¦ Lu¨ªs Barreiro

"Como comprendemos os bens culturais?". Deste interrogante parte o razoamento que levou a Seara a convocar persoeiros tan diversos como Xos¨¦ Manuel Beiras, Alberto Ruiz de Sanmaniego -director da Fundaci¨®n Lu¨ªs Seoane-, o fil¨®sofo catal¨¢n Xavier Rubert de Vent¨®s -que abriu onte as xornadas-, a profesora de Arte granadina Mar¨ªa Jos¨¦ Mart¨ªnez Justicia, o pintor Ant¨®n Pati?o ou a novelista en castel¨¢n Susana Fortes. "O patrimonio", apunta Seara, "al¨¦n do valor arquitect¨®nico que poida posu¨ªr, ¨¦ testemu?o, s¨ªmbolo da presenza humana, indicaci¨®n dunha orde social; tr¨¢tase de toda a creaci¨®n do home destinada a dominar o territorio, a terra".

Mais a batalla reside na consideraci¨®n do patrimonio "espiritual". Seara opta polo esp¨ªrito fonte ao "inmaterial" en homenaxe ¨¢ Xeraci¨®n N¨®s. E explica a escolla: "A Lei de Patrimonio de Galicia ¨¦ a ¨²nica lei sobre patrimonio do Estado que fai referencia ao patrimonio inmaterial, a¨ªnda que eu, como os homes de N¨®s, preferir¨ªa que falase de 'patrimonio espiritual". A norma, aprobada en 1995, abrangue, concretamente, "o patrimonio moble, o patrimonio inmoble, e mailo patrimonio inmaterial". A paisaxe e os edificios, a literatura e a tradici¨®n oral, o activismo pol¨ªtico e a emoci¨®n que orixina a arte, contrib¨²en a unha outra definici¨®n do patrimonio.

"Cando defines un obxecto como un ben cultural, defines o seu valor material", arg¨²e Seara, "pero tam¨¦n o co?ecemento que adquires de como era a sociedade naquela ¨¦poca". Se cadra nese punto se atope o que de inaprens¨ªbel economicamente hai no patrimonio. Para o polit¨®logo e columnista de prensa Xos¨¦ Lu¨ªs Barreiro Rivas, que onte retrucaba ¨¢ intervenci¨®n do catedr¨¢tico de Est¨¦tica Sim¨®n March¨¢n O patrimonio como espazo de resistencia na ¨¦poca de globalizaci¨®n dentro do foro do CCG, "a arte ¨¦ un elemento catalizador sobre o que se vai depositando a cultura".

"Nun edificio vemos a historia dun pa¨ªs", afirma o autor d' A terra quere pobo (premio Ram¨®n Pi?eiro de ensaio en 2003), "o que non quere dicir que toda a produci¨®n dun pa¨ªs ao longo da historia permaneza; afogar¨ªamos en cultura", ironiza. Xos¨¦ Lu¨ªs Barreiro asegura que a arte, "a arquitectura, a literatura, a pintura", pode "mudar na explicaci¨®n dun pobo, da identidade dunha colectividade". Con todo, Barreiro Rivas non fala de valor art¨ªstico en abstracto: "A Casa de Juntas de Gernika, en Euskadi, ¨¦ un simbolo dos vascos, pero non precisamente a causa da s¨²a arquitectura". O ex vicepresidente da Xunta manexa unha idea de identidade como "conciencia do particular e das diferenzas" e, ao tempo, advirte do perigo para a arte "de procurar a diferenza a costa da universalidade".

"A identidade ¨¦ sempre din¨¢mica", ratifica Iago Seara, que ap¨®n ese "en proceso" aos bens culturais, independentemente da s¨²a materialidade. "Os obxectos culturais son activos, adquieren novos significados ao pasaren os anos". Seara exemplifica coa residencia presidencial de Monte P¨ªo: "A casa do presidente da Xunta, que agora imos co?ecendo os cidad¨¢ns, resignif¨ªcase, e os galegos identific¨¢monos con ela; pero porque ¨¦ un gran proxecto; o pavill¨®n de Galicia na Expo de Sevilla, que est¨¢ agora ubicado en San L¨¢zaro, non nos di nada, pasamos unha e outra vez por diante del e non reaccionamos".

Mais as peculiaridades do encontro O valor cr¨ªtico dos bens culturais provocan a ampliaci¨®n do concepto de patrimonio cultural. O fil¨®sofo Xavier Rubert de Vent¨®s, co?ecido compa?eiro de viaxe do Partido Socialista de Catalunya e independentista catal¨¢n, participou cun relatorio referido ¨¢ "tradici¨®n democr¨¢tica entendida como patrimonio" ao que responderon o arquitecto C¨¦sar Portela e o ex l¨ªder do BNG e catedr¨¢tico Xos¨¦ Manuel Beiras. "A conciencia cr¨ªtica existe como ben cultural", defende o coordinador das xornadas.

"A conciencia cr¨ªtica ¨¦ cada d¨ªa m¨¢is necesaria", expl¨ªcase Portela, "para enfrontarse a este mundo". O arquitecto que realizou o cemiterio de Fisterra -descrito por Iago Seara como lugar no que se cruza "a emoci¨®n e a raz¨®n"- estabelece a problem¨¢tica contempor¨¢nea na contradici¨®n entre seguridade e liberdade. "A sociedade actual optou pola seguridade, sen se decatar de que iso implica perder tam¨¦n a liberdade". C¨¦sar Portela considra "irrenunci¨¢bel" a liberdade, e reclama das estruturas estatais as "m¨ªnimas" garant¨ªas de seguridade. E am¨®sase m¨¢is ben pesimista respecto da heterodoxia na sociedade actual. "Sempre hai francotiradores que van por diante da sociedade, pero corren malos tempos para a cr¨ªtica, e non s¨® en Galicia, sen¨®n en todo o mundo", concl¨²e, antes de reco?ecer "a esa xente que se ergue todos os d¨ªas como para ir ¨¢ guerra e pelexar pola liberdade".

O coordinador Iago Seara v¨¢lese do profesor de Historia da Arte Ignacio Gonz¨¢lez-Varas para resumir as li?as de forza debatidas no Consello: "A arte ¨¦ a imaxe dunha orde social, dun sistema de valores, ¨¦ signo tanx¨ªbel da actuaci¨®n do home na terra". A memoria -"toda arte traballa coa memoria, e a memoria est¨¢ contida no patrimonio", di-, o artista e a cidade, ou as perspectivas administrativas da protecci¨®n patrimonial, conforman outras mesas programadas no foro O valor cr¨ªtico dos bens culturais.