Do silencio dos deuses ¨¢s faltas de ortograf¨ªa

E di Ulises: "Sufre coraz¨®n que tam¨¦n outras veces adoeciches".

Agora que o Papa de Roma anda predicando contra os preservativos, talvez nos c¨®mpre a n¨®s falar de deuses, de heroes, de homes e de ratos.

E iso ¨¦ o que fai con moita mestr¨ªa Jos¨¦ Lorenzo Tom¨¦ nun libro sentipensante que leva por t¨ªtulo O silencio dos deuses (Ba¨ªa edici¨®ns) e onde se dan a man a filosof¨ªa e a literatura. E van nun andar simult¨¢neo, a imaxinaci¨®n e reflexi¨®n, tal como defin¨ªa Arist¨®teles a amizade: "Dous que marchan xuntos". Lorenzo Tom¨¦, doutor en Filosof¨ªa, autor da novela A cidade Branca e do ensaio J¨¹rgen Habermas, ¨¦ profesor do Instituto Miraflores de Oleiros. Non o co?ezo en persoa, mais despois da viaxe por este ¨²ltimo libro, ten un envexa dos seus alumnos. Alg¨²n d¨ªa haber¨¢ que facer xustiza ao traballo dos ensinantes en Galicia, tantas veces esfolados nun medio ambiente onde se imp¨®n o boureo desaprehensivo do Pensamento T¨²zaro.

Xavier Seoane ¨¦ un dos sabios silenciados polo Pensamento T¨²zaro

O silencio dos deuses ¨¦ unha viaxe da que un sae con x¨²bilo, co mesmo pracer na ollada que estes d¨ªas de luz no san Xos¨¦. Un gozo sensorial que non se sost¨¦n na inconsciencia, sen¨®n que conecta co coraz¨®n adoecido do que falaba Ulises. Mais esa ¨¦ a calidade da obra de Lorenzo Tom¨¦: a gran literatura como espazo do contraditorio, como manifestaci¨®n do "m¨¢is estra?o" ser, que ¨¦ como se denomina ao ser humano no canto do coro de Ant¨ªgona. Este libro ¨¦ unha descuberta dos cl¨¢sicos, dende Homero a Cunqueiro, dende Chr¨¦tien de Troyes a Mark Twain, e onde se cumpre esa idea de que cl¨¢sica ¨¦ a obra que sempre nos di algo novo. Mais esa viaxe literaria ¨¦ un profundar ¨¦tico. E estarrece constatar a contemporaneidade de textos moi antigos, como cando o heroe Aquiles desce at¨¦ o chanzo m¨¢is ru¨ªn e arrastra e maltrata o cad¨¢ver do troiano Heitor. Fronte a tantos predicadores da nada e do baleiro, vela¨ª como ao longo da historia a gran literatura mostrou sempre o conflito, foi a voz do "m¨¢is estra?o", mesmo cando nos levaba polos cami?os de Quita e Pon de don ?lvaro.

Ve?an m¨¢is libros!

Hoxe, cando escribo, ¨¦ 19 de marzo. No seu diario ¨ªnfimo, titulado Viaxes do coraz¨®n (Editorial Galaxia), Xos¨¦ Manuel G. Trigo escribe ese d¨ªa do ano 2007: "A pap¨¢ falloulle hoxe o coraz¨®n. Quizais pu¨ªdo o¨ªr o seu derradeiro latexo coma a ¨²ltima nota do reloxo da vida. Ma?¨¢ ¨ªmolo deixar no camposanto de Meira, e despois, na serenidade da tarde, por riba da carballeira de Bronlle, empezar¨¢n a voar os paxaros dos meus recordos m¨¢is v¨ªvidos". Tanto nesta viaxe ¨ªntima, como no seu anterior libro de relatos, Reserva especial, a lembranza zumega pingas excelentes do "m¨¢is estra?o", do fermento da natureza humana. ? unha literatura na que a elegancia fai m¨¢is verdadeira a verdade e opera como a punta de diamante que curta o cristal.

Contra os predicadores do baleiro escribe Lionel Lienlaf o seu poema Cami?o / Rupu: "Regresei para recoller... / a expresi¨®n perdida dos meus av¨®s. / Corr¨ªn a rescatar / o silencio do meu pobo /...para que o esp¨ªrito sexa vento / entre o baleiro das palabras". Lienlaf ¨¦ un dos autores que nutre a escolma de poes¨ªa mapuche L¨²a de xemas fr¨ªas, que traballou, e de qu¨¦ xeito, Xulio Valc¨¢rcel para Espiral Maior. Unha escolma biling¨¹e co orixinal en mapudung¨²n, a lingua dos mapuches, o resistente pobo ind¨ªxena de Chile, e a versi¨®n galega. Un libro de cantos que transmite informaci¨®n esencial sobre unha cultura, mais que tam¨¦n afonda e rabu?a no "m¨¢is estra?o", con poemas inesquec¨ªbeis, sobre todo aqueles que tratan da relaci¨®n coa natureza.

A natureza, unha natureza en conflito, co coraz¨®n tam¨¦n adoecido ¨¦ a protagonista dun dos mellores libros da poes¨ªa en galego dos ¨²ltimos tempos: Do ventre da c¨®brega, de Xavier Seoane. Este Seoane, tam¨¦n do mester honorab¨ªlisimo de profesor de instituto, neste caso o de Monelos, na Coru?a, ¨¦ un dos nosos sabios silenciados pola maquinaria do Pensamento T¨²zaro, mais que vai herdando o seu saber en marabillosas obras sentipensantes como O sol de Homero. O ben que lle prestou ese sol de Homero ¨¢ s¨²a poes¨ªa! Cada poema ¨¦ unha vida de seu, un proceso de elevaci¨®n e derrube. Primavera, inverno... Outra primavera, talvez. Vivir, morrer... Renacer, quizais. Seoane supera a escisi¨®n absurda entre a poes¨ªa da experiencia e do co?ecemento. Aqu¨ª hai poemas que ficar¨¢n como petroglifos. Eu xa fico cun deles no peto: Algu¨¦n quizais.

E de feitura radicalmente distinta, mais do mellor tam¨¦n da poes¨ªa galega ¨²ltima: Faltas de ortograf¨ªa, de Diego Cousillas Novo, premio de poes¨ªa Joh¨¢n Carballeira. O lente decisivo na ollada de Diego Cousillas (Malpica, 1980) ¨¦ a iron¨ªa, da que Cesare Pavese dic¨ªa que equivale nos tempos modernos ¨¢ relixi¨®n nos antigos. Certo. Non se pode concibir hoxe a boca da literatura sen o padal da iron¨ªa. Un desacougo gozoso, un perigoso xogar, que enxerga en parte coa tradici¨®n heterodoxa do gran Lois Pereiro, ¨¦ o herdo de Faltas de ortograf¨ªa. Por deixar tam¨¦n noticia de poemas para unha escolma do imprescind¨ªbel, cito aqu¨ª unha das mi?as preferencias: Cancionci?a da casa. Vela¨ª unha estrofa: "D¨¦ixame descubrir / O pan / Partido polas / T¨²as mans / Como un coraz¨®n / Que latexa / A¨ªnda / Sobre a mesa".

Dun libro que nos presta temos a sensaci¨®n de que ¨¦ unha especie nova na biodiversidade, algo que antes non exist¨ªa. Para Nietzsche a arte era un enxerto humano na natureza. E aquilo que sae na Ars Poetica (Streets in the Noon), de Archibald MacLeish: "Un poema deber¨ªa ser pap¨¢bel e mudo / como unha froita redonda". As¨ª que para despedir esta cr¨®nica, tan incompleta, da magn¨ªfica colleita de libros no arrinque deste Ano da Crise, o que talvez procede ¨¦ dar conta da publicaci¨®n da Gu¨ªa das ¨¢rbores aut¨®ctonas e ornamentais de Galicia (en Xerais), obra de Marisa Castro, Antonio Prunell e Jaime B. Blanco-Dios, ilustrado por Jacobo Fern¨¢ndez Serrano. En verdade ¨¦ un pracer natural adentrarse na selva de Esmelle que ¨¦ este libro. E se Ulises foi reco?ecido polo Laertes, o pai cego, ao dicir en voz alta o nome das ¨¢rbores de ?taca, a¨ªnda n¨®s podemos intentar acompa?ar esa imaxinaci¨®n da natureza que chamamos primavera, lendo en voz alta o poema taxon¨®mico das maceiras do pa¨ªs: Ollo Mouro, De Pedra Doce, Tres en Cunca, Sangue de Touro, Reineta de Gardar, Pr¨ªncipe de Cedo... Am¨¦n.