A novela dun 'outsider'

O Cibr¨¢n, o Bocas e o Milhomes percorren a noite ourens¨¢. E, malia a que corren os anos da posguerra cando escribe Eduardo Blanco Amor, a violencia que o atravesa todo procede de m¨¢is adentro. "Seres marxinais nun descenso aos infernos", sintentiza o escritor Marcos Calveiro. A peripecia d'A esmorga acontece noventa anos antes da s¨²a redacci¨®n, mediado o s¨¦culo XIX, e traza as consecuencias da condici¨®n perif¨¦rica, o n¨²cleo escuro da opresi¨®n. A cincuenta anos da s¨²a primeira edici¨®n -o 3 de abril, na editorial Citania que Lu¨ªs Seoane dirix¨ªa en Buenos Aires-, A esmorga non s¨® trata unha traxedia de aires shakespereanos na cidade das Burgas, se- n¨®n que a¨ªnda conserva, a dicir de autores contempor¨¢neos, a modernidade dun artefacto literario, a pericia da s¨²a construci¨®n t¨¦cnica.

O filme de Gonzalo Su¨¢rez, 'La parranda', marcou certa ollada sobre o libro

Mar¨ªa Reim¨®ndez salienta o uso dunha lingua "urbana, sen folclorismos"

"Blanco Amor, ao contrario que outros da s¨²a quinta, era un escritor moi consciente da s¨²a t¨¦cnica". Para Xurxo Borraz¨¢s (Carballo, 1963), que se declara m¨¢is partidario de Xente ao lonxe, A esmorga exemplifica ese dominio das ferramentas literarias. O autor ourens¨¢n escenifica unha declaraci¨®n xudicial na que s¨® fala Cibr¨¢n. "O uso coloquial da lingua, dunha lingua urbana e sen folclorismos", sinala Mar¨ªa Reim¨®ndez (Lugo, 1975), "¨¦ abraiante, esa maneira de narrar". Reim¨®ndez afasta a s¨²a primeira lectura da obra, na adolescencia, "superficial e s¨® pendente da historia que conta", da que realiza arestora e que repara na cuesti¨®n de clase ou na condici¨®n sexual dos personaxes.

Marcos Calveiro (Vigo, 1968) a¨ªnda recolle parab¨¦ns pola s¨²a obra Festina Lente, editada o pasado ano. "Cheguei ¨¢ Esmorga por Chanquete", chacotea. Na versi¨®n cinematogr¨¢fica de Gonzalo Su¨¢rez -La parranda, 1982-, Cibr¨¢n era Antonio Ferrandis, o c¨¦lebre protagonista de Verano azul. Aquela visi¨®n "escura, dura, violenta" do texto de Blanco Amor marcou a Calveiro, que s¨® tempo logo se asomou ¨¢ novela orixinal. "E sorprendeume a voz, ese galego coloquial, case de magnetof¨®n, nun relato que transcorre nun s¨® d¨ªa, como o Ulises [de James Joyce]", compara.

Para Camilo Franco (Ourense, 1973), pola contra, Gonzalo Su¨¢rez fixo m¨¢is mal que ben sobre A esmorga. "O filme provocou unha lectura errada dos personaxes como lumpen", explica. Segundo o autor de Palabras contadas, "esa ollada descondiciona os personaxes e a s¨²a circunstancia; Cibr¨¢n, Bocas e Milhomes son traballadores sen recursos, pero traballadores, non aspiran a vivir da delincuencia". Blanco Amor mesmo concreta: temporeiros do ferrocarril.

Porque o que se xoga n'A esmorga, en palabras de Camilo Franco, ¨¦ outra cousa. "A violencia e a marxinalidade non resultan centrais", di, "sen¨®n a represi¨®n, a indefensi¨®n perante as instituci¨®ns". E un realismo que chega a ser "doloroso": "A esmorga sabe que existe un conflito e que no conflito sempre perde o m¨¢is feble". Anxo Angueira difire. O escritor de Dodro (1961), que en dous meses publicar¨¢ A espiral no espello, un ensaio que estuda a Nova Narrativa, sit¨²a A esmorga en li?a con Xente ao lonxe -publicada en 1972-. "A esmorga retrata o lumpen do XIX, con Camus e o experimentalismo realista de Cela, mentres en Xente ao lonxe aparecen o movemento, os traballadores organizados, o sindicato", clasifica.

Tam¨¦n Bieito Iglesias, un dos autores que Xos¨¦ Carlos Caneiro sit¨²a nunha hipot¨¦tica "xeraci¨®n auriense", exp¨®n a idea de lumpenproletariat e da noite na cidade suburbial. Iglesias (Ourense, 1957) lembra que A esmorga foi o primeiro libro en galego que leu, recomendaci¨®n de Francisco Rodr¨ªguez. Reco?ece o com¨²n entre a s¨²a propia obra e a historia de Cibr¨¢n "no procesado do mundo do subproletariado". "Blanco Amor fala dende dentro, como Pasolini no seu filme Accatone", arg¨²e, "e, malia a que A esmorga ¨¦ unha novela de pecadores na que morren todos, non ¨¦ moralista, non d¨¢ no picaresco". Mar¨ªa Reim¨®ndez menciona, e achega o seu comentario ao universo pasoliniano, a construci¨®n das masculinidades en Blanco Amor. "Ser¨ªa interesante analizar a s¨²a obra como a dun autor que non escribe como se estivese no centro do mundo", apunta.

Xos¨¦ Carlos Caneiro (Ver¨ªn, 1963) conf¨¦sase tam¨¦n do partido de Xente ao lonxe. "Esa novela ¨¦ unha teor¨ªa da literatura", considera, "e todo iso que chaman Generaci¨®n Nocilla espa?ola xa est¨¢ no libro de Blanco Amor, o multiperspectivismo, o fragmento". Con todo, en absoluto desbota A esmorga, que ao seu ver amosa un autor "moi intr¨¦pido" e "unha novela suburbana" valiosa pola incoporaci¨®n de t¨¦cnicas narrativas in¨¦ditas. Mais ao novelista d'A vida nova de Madame Bovary, que defende certa continuidade da po¨¦tica citadina d'A esmorga en, por caso, Diego Ameixeiras, pr¨¦stalle o Blanco Amor "tanxente coa realidade literaria".

"Un outsider, un perif¨¦rico, un marxinal, un rebelde", ap¨®n, "que a¨ªnda non foi debidamente restitu¨ªdo polo sistema literario galego, se tal ente existe". E nese punto coincide Camilo Franco, que avanza unha explicaci¨®n da posici¨®n vital do escritor: "Se co?eces a relaci¨®n de Ourense con Blanco Amor, entendes esa posici¨®n; el vi?a da clase moi baixa e iso non se lle perdoou nunca na cidade".

"Todo o que fac¨ªa ti?a algo de perigo", recapitula Xurxo Borraz¨¢s, "e esa actitude potente e radical, fagas literatura ou m¨²sica, ¨¦ o que me interesa". Borraz¨¢s, que v¨¦n de publicar Costa Norte/ZFK, rememora a Blanco Amor, anos 70, na televisi¨®n p¨²blica: "Falaba de arramplar con todo, con aqueles personaxes tan bo¨ª?os da literatura galega". Caneiro ref¨ªrese tam¨¦n ¨¢ falta de reco?ecemento "diso que se chamou Transici¨®n" co autor dos relatos d'Os Biosbardos.

"Non se deixa dominar facilmente", indica Anxo Angueira, profesor de instituto e universidade, "pero nunca me pasou que unha xeraci¨®n de estudantes non sufrise o impacto de ler A esmorga". Eduardo Blanco Amor contaba 62 anos cando publicou a obra e, malia a diferenza xeracional, conectou coas xentes da Nova Narrativa. Afastado do modelo Fole-Cunqueiro que preconizaban Pi?eiro e Carvalho Calero, A esmorga ¨¦ documentalista, non rural, extremadamente realista e tecnicamente impec¨¢bel, segundo Marcos Calveiro "de aparencia sinxela e por iso complexa".

"A esmorga exp¨®n como funcionan os mecanismos sociais sen lirismo ning¨²n", improvisa unha conclusi¨®n Bieito Iglesias. Esa literatura descarnada, sen rede, valeulle a incomprensi¨®n de propios e estra?os. O exilio exterior e o interior. Unha sorte de desclasamento an¨¢loga ¨¢ de Cibr¨¢n, Bocas e Milhomes.