Os que abriron o cami?o

Foi en 1977, nun cine de Padr¨®n. Actuaba un cantautor que, nun momento dado, anunciou ¨® p¨²blico: "Chegou a hora do descanso. Mentres, d¨¦ixovos cuns gaiteiros". Dous dos asistentes foran al¨ª precisamente para ver ¨®s ninguneados gaiteiros, un tr¨ªo chamado Fa¨ªscas do Xiabre. Os admiradores, Ant¨®n Seoane e Rodrigo Roman¨ª, tam¨¦n m¨²sicos, aproveitaron para falar con eles e facerlles unha proposta. "Como se nos foramos declarar", recordaban anos despois. Os gaiteiros, Xos¨¦ Ferreir¨®s, Moncho Garc¨ªa Rei e Nando Casal, dixeron que si. O 15 de maio de 1979, aquel matrimonio musical entre un tr¨ªo de m¨²sica tradicional e dous int¨¦rpretes cunha traxectoria entre o folclore suramericano e o pop e unha inquedanza polos sons medievais, daba nos Salesianos da Coru?a o seu primeiro concerto. Desde ent¨®n, Milladoiro pisou arredor de mil escenarios en todo o mundo, gravaron 23 discos e fix¨¦ronse o referente internacional da m¨²sica galega. Agora cumpren, a¨ªnda que non te?en moi claro como o celebrar¨¢n, os seus 30 anos de existencia.

"Non sabemos como o celebraremos, pero gustar¨ªanos facer algo extraordinario"

Milladoiro foi a primeira experiencia consolidada da reivindicaci¨®n da m¨²sica tradicional, nun contexto no que o pouco que quedaba dela eran os vellos gaiteiros. "Pasar¨¢ ¨¢ historia como unha formaci¨®n quintaesencial, como o gran grupo galego e, por extensi¨®n, un dos m¨¢is grandes en todo o Estado, no rexurdir do folk tras a ditadura. O asombroso ¨¦ que soubesen cimentar uns principios est¨¦ticos que, tres d¨¦cadas despois, seguen vivos e vixentes. Non eran s¨® uns rapaces voluntariosos que se sacud¨ªan as r¨¦moras do franquismo, sen¨®n uns estudosos que se tomaron sempre moi en serio o seu traballo", achega o cr¨ªtico de EL PA?S Fernando Neira.

Con esa bagaxe de temas e aires que se perd¨ªan, interpretados con instrumentos populares e medievais, o grupo creou un estilo persoal que difundiu en escenarios de todo o mundo, de Xap¨®n a Amsterdam, labr¨¢ndose un circu¨ªto propio, f¨®ra dos centros da emigraci¨®n ou das programaci¨®ns ministeriais. O ano pasado foron un dos convidados a celebrar o centenario do Palau de la M¨²sica de Barcelona, e xuntaron a 2.000 persoas con entradas de 40 euros, apunta o cr¨ªtico de folk ?scar Losada. "Son a elegancia suprema, tiveron e te?en un nivel de calidade do que nos temos que sentir orgullosos", considera Losada, que reco?ece que se especializou nese tipo de m¨²sica baixo a influencia da banda.

Non ¨¦ frecuente dar primeiro e dar de cheo, como deron co seu primeiro disco, tam¨¦n do 79, A Galicia de Maeloc. Quizais por iso, posiblemente a maior contribuci¨®n do grupo foi a de abrir a billa que deu sa¨ªda a outros grupos de m¨²sica folk ou tradicional, seguiran o seu estilo ou optaran por outro distinto. "Milladoiro ¨¦ o folk. Foi unha iniciaci¨®n persoal para min e tam¨¦n unha colectiva. Quit¨¢ronnos os complexos, e foi como o agromar da m¨²sica nunha cidade asolagada", di coa s¨²a caracter¨ªstica paix¨®n o m¨²sico e escritor Xurxo Souto, outro adolescente alcanzado pola onda expansiva daquel primeiro disco. "Voluntaria ou involuntariamente, influ¨ªron a toda a xeraci¨®n que apostou por un son estritamente ac¨²stico. Alg¨²ns confesarano de mellor grao ca outros, pero ¨¦ evidente que o seu influxo se estende polas xeraci¨®ns posteriores. O caso de Luar na Lubre ¨¦ o m¨¢is claro, pero desde Carlos N¨²?ez a Berrog¨¹etto ou F¨ªa na Roca, cri¨¢ronse con Galicia no pa¨ªs das marabillas, a¨ªnda que logo desenvolveran outras propostas", sinala Fernando Neira.

A gaiteira Susana Seivane conf¨¦sao de bo grado. "Son unha instituci¨®n, tanto popular como musical. O mesmo que The Chieftains poden ser en Irlanda", asegura, e recorda que foi coa familia toda, cando a¨ªnda non cumprira os tres anos, a un concerto do grupo no Palau de Barcelona. "Mentres vivimos en Catalu?a, vi¨¢molos sempre que tocaban al¨ª, e nas viaxes en coche ata Ribeira de Piqu¨ªn, eu ¨ªa atr¨¢s coa s¨²a musica nos cascos. Eu penso que todos os gaiteiros de agora ti?amos a Milladoiro nos reprodutores musicais, e a min foron os que me animaron a emprender a carreira de solista", comenta Seivane desde Madrid, mentres mestura os temas do seu novo disco, no que incl¨²e algunha peza do repertorio da banda.

Un outro referente, Xos¨¦ Manuel Budi?o, est¨¢ de acordo. "Son os culpables de que me dedique a isto. Fun a un concerto deles en Pontevedra cando ti?a uns 10 anos, e de repente vin a color que faltaba, romp¨¦ronme os esquemas porque pintaban a m¨²sica tradicional, cada instrumento era unha paleta. A partir de a¨ª fun un rapaz que lles daba a lata despois dos concertos, pregunt¨¢ndolles que frautas utilizaban, que micr¨®fonos...". Bieito Romero, o l¨ªder de Luar na Lubre, foi dos que asistiron a aquel concerto dos Salesianos. "Abr¨ªronnos os ollos a todos os que gustabamos da m¨²sica galega, e mesmo ¨®s que non lles gustaba reco?ec¨ªan que fac¨ªan un traballo impecable. Foron os primeiros que abriron as fronteiras e tiveron moito reco?ecemento popular. Quizais agora non ¨¦ unha banda tan sorprendente, pero marcaron un antes e un despois", sinala. "Foron sempre coherentes a un son, e ¨¦ certo que a s¨²a evoluci¨®n sempre foi moi pudorosa. Non podemos pedir a todos os grupos que se reinventen en cada ¨¢lbum. Tampouco o fai Dylan", analiza Neira.

Hai dous aspectos que fan de Milladoiro unha banda un tanto at¨ªpica. O primeiro, a s¨²a estabilidade. Quitado Rodrigo Roman¨ª, que escolleu voar en solitario en 2000, mantense o n¨²cleo fundador, ¨® que Xos¨¦ A. M¨¦ndez se sumou en 1984. Polo posto de violinista pasaron Laura Quintill¨¢n, Michel Canada e agora Harry c. A sa¨ªda de Roman¨ª trouxo a Roi Casal (que acaba de emprender a s¨²a carreira como solista) e Man¨² Conde. Poucos cambios para tres d¨¦cadas, nunha formaci¨®n de oito. "Seguimos sendo amigos e pas¨¢ndoo ben cando nos xuntamos porque non temos relaci¨®ns extramusicais, non quedamos para xantar ou para sa¨ªr", asegura Moncho Rei. A segunda rareza ¨¦ que non te?en axente, nin m¨¢nager, nin optaron nunca por vivir exclusivamente da m¨²sica. "Podiamos vivir dela, e quizais as¨ª acadariamos m¨¢is esplendor e m¨¢is proxecci¨®n, pero tam¨¦n teriamos menos control do que facemos, menos liberdade para decidir se nos apetece algo ou non. Todo ten as s¨²as consecuencias", reflexiona Rei.

Aquel cami?o que abriron ¨¦ hoxe unha autoestrada, concl¨²en os membros da banda cando botan unha ollada ¨® traxecto de 30 anos. "Agora hai un circu¨ªto onde tocar que antes era inexistente, e a m¨²sica tradicional est¨¢ normalizada, ten o futuro ou polo menos o presente asegurado", di Pepe Ferreir¨®s. Tam¨¦n o deles. "O fundamental ¨¦ que disfrutes. Se te repites ou non o pasas ben, mellor que quedes na casa. Eu s¨ªgoo pasando ben nos concertos, s¨ªgome emocionando. Se non o fas, est¨¢s enganando a quen te escoita", asegura o primeiro dos Fa¨ªscas que colaborou con Seoane e Roman¨ª naquel disco antecesor que lle deu o nome ¨¢ banda.

O certo ¨¦ que despois de toda unha vida, a Milladoiro a¨ªnda lle seguen pasando cousas. Na s¨²a xira polos Pa¨ªses Baixos o ano pasado, en Eindhoven acheg¨®uselles unha muller holandesa que ti?a toda a s¨²a discograf¨ªa e que quer¨ªa presentarllos ¨® seu marido, que non os co?ec¨ªa a pesar de ser galego. En Amsterdam, outra fan pediulles unha foto dedicada para depositala no cadaleito do seu compa?eiro. Milladoiro est¨¢ agora en plena presentaci¨®n de A quinta das l¨¢grimas, o novo traballo que publicaron no pasado Nadal, e pensan celebrar o 30 aniversario dalg¨²n xeito. "Non sabemos moi ben. O que si nos gustar¨ªa ¨¦ poder facer algo extraordinario... a¨ªnda est¨¢ pendente a edici¨®n integral da noso discograf¨ªa, temos moito material en v¨ªdeo que queremos editar. Por ter, temos material ata para facer unha exposici¨®n. Depende de se hai apoio, porque se non hai propostas, ¨® mellor ¨¦ que non se ve necesario facer nada", comenta Moncho Rei.