Pepe Gal¨¢n, o ferro refractario

"?e!", berroulle unha ma?¨¢ un costaleiro a outro que a¨ªnda durm¨ªa, "sei dun que, por ben madrugar, atopou un costal!". "Xa!", retrucoulle o outro, "pero qu¨¦ me dis do que o perdeu por se erguer tan cedo?". Pepe Gal¨¢n foi un artista madrugador, un creador pioneiro, e, dende os anos 70, non para de atopar costais. Os primeiros ti?an forma de cadros, pois a pintura foi a fari?a coa que empezou a enfornar. Pero a partir dos anos 80, os cadros levedaron ata deviren nas esculturas que hoxe poboan o seu obradoiro. Da pintura ¨¢ escultura. Da figuraci¨®n ¨¢ abstracci¨®n. Pepe Gal¨¢n, no seu casco de cort¨¦n, sempre a navegar.

Abonda con cruzar ese limiar do Monte Alto coru?¨¦s para decatarse de que Gal¨¢n ¨¦ un loitador preocupado polo seu pa¨ªs, comprometido coa s¨²a xente. Un deses "refractarios" que, consonte o poeta Ren¨¦ Char, se negan a aceptar o prato de bazofia que lles serve a desesperanza. As paredes do seu taller -case que de mec¨¢nico- est¨¢n cubertas de carteis, recortes, fotograf¨ªas, lembranzas de toda caste sobre os combates civ¨ªs acontecidos na Galicia no que vai de s¨¦culo. Penduradas dun muro, escintilan as datas dos naufraxios de petroleiros dende 1961 ata 2002, crise do Prestige. As mesmas que pasaron do xiz ¨® ferro, do ladrillo ¨® vidro dunha das s¨²as ¨²ltimas pezas: Mayday 03.

A partir dos anos 80, os seus cadros levedaron ata deviren esculturas

Ese grito, Mayday, ¨¦ o t¨ªtulo da exposici¨®n que dende o d¨ªa 26 deste mes ocupa a Galer¨ªa Atl¨¢ntica da Coru?a. Mayday, d¨ªa de maio en ingl¨¦s, a¨ªnda que, en realidade, o c¨®digo de emerxencia empregado na aviaci¨®n e na navegaci¨®n procede da expresi¨®n francesa "venez m'aider", "ve?an axudarme". O tema ¨¦ claro. Pero, por se non, Gal¨¢n emite dende as s¨²as pezas outros sinais parellos, en galego ou en morse. Pan-Pan, Pan-Pan, Pan-Pan. Di di di, da da da, da da da, di di di. Coma o xa c¨¦lebre poema de Manuel Rivas: "SOS, Socorro, Que afundimos! N¨®s s¨®s!".

O propio obradoiro semella arestora unha paisaxe despois do desastre. Pezas pequenas e xigantescas abrollan por todas partes. "Os fitos", di Gal¨¢n, "do meu mapa mental". "Esta ¨¦ unha exposici¨®n sobre o noso territorio e a nosa memoria colectiva". Unha fraga na que as ¨¢rbores te?en traza de interrogaci¨®ns. Un mar no que as boias tanxen preguntas. "Basicamente, as obras que fago son un xeito de cuestionarme, de matinar sobre o que pasa, de entender o presente para albiscar o futuro. Se ¨¦ que o temos!". Xa que o presente s¨® se enxerga analizando o pasado. Os porqu¨¦s do pasado.

A circunferencia ¨¦ o s¨ªmbolo que articula Mayday. O c¨ªrculo e o seu baleiro: "Para min representa non s¨® a natureza, a uni¨®n dos puntos ou a b¨®veda celeste sen¨®n tam¨¦n o mar, o feito de mergullarse, con todo o que iso implica". O c¨ªrculo, o ferro. O mar -non baleiro sen¨®n cheo de mortos e de chapapote-, o cristal. Os parabrisas reciclados dos coches. "Cheguei a eles a partir dos soportes de pl¨¢stico que empreguei para realizar a serie pict¨®rico-escult¨®rica de Fendas e ¨¢ncoras no vento", explica. A abstracci¨®n conceptual, tan caracter¨ªstica deste creador que rexeita "dar as cousas mascadas ¨® p¨²blico", ¨® espectador activo, dialogante que el arela, "¨¦ menos herm¨¦tica, se cadra, que noutros traballos meus, grazas, en parte, as letras integradas nas pezas".

NW: a sombra das siglas do noroeste -que suxeitan, a modo de patas, un destes cilindros mensaxeiros- deve?en en NM, en alusi¨®n "talvez ¨® movemento de Nunca M¨¢is". Outra das s¨²as "invitaci¨®ns ¨¢ reflexi¨®n, que non homenaxes" formula a cuesti¨®n Man, o radical de Camelle. Outra, "sa¨²de e terra", a da Rep¨²blica. Outra, a que di "Bah¨ªa", preg¨²ntanos por que contin¨²an a morrer tantos mari?eiros faenando. Outra f¨¢lanos "da emigraci¨®n actual, non da da posguerra; desta crise, a todos os niveis". Outra, "unha peza honor¨ªfica", foi creada ex profeso para a Comisi¨®n pola Recuperaci¨®n da Memoria Hist¨®rica da Coru?a, "igual c¨¢ escultura dos Mortos do Porti?o".

A min, secas¨ª, a que m¨¢is me impresiona ¨¦ unha desas "columnas infindas", tipo Brancusi, dentro da cal penduran varios parabrisas coma porcos abertos ap¨®s a matanza. Gal¨¢n, abof¨¦, fuxe de explicarme ese conxunto de imaxes tan poderosas e desalentadoras asemade, Mauday 04. Mais, ¨¢ vista das s¨ªlabas que compo?en o seu br¨²o de alarma, eu dou en coidar na conciencia escachada dun pobo, o noso, que xa non se estima, que xa non se valora, que xa non se respecta a si mesmo.