Entrando na era dixital

Novembro adoita ser un mes pouco din¨¢mico en cuesti¨®n de novidades editoriais, que agardan a proximidade da campa?a de Nadal para fac¨¦rense presentes nas librer¨ªas. Pero este ano ¨¦ tam¨¦n un tempo de expectativa, unha expectativa aberta polo incorporaci¨®n do libro galego ao mercado do e-book. Os pioneiros son, pola banda de Xerais, Diego Ameixeiras e Suso de Toro; pola banda de Galaxia, A esmorga celebra con esa reconversi¨®n o seu 50 aniversario (que dir¨ªa Blanco Amor de todo isto?) e tam¨¦n aparece unha novela p¨®stuma de Anxo Rei Ballesteros, A noite do moucho, que se publica ao mesmo tempo en formato convencional, igual que as de Ameixeiras e Toro.

Esta iniciativa das nosas editoriais m¨¢is profesionais e audaces non deixa de ter algo de xesto testemu?al da vontade da cultura galega por aggiornarse e non perder o tren da era dixital. Iremos vendo a rendibilidade real do proxecto, iremos comprobando ata que punto nos permite chegar a novos lectores (por exemplo, no mercado latinoamericano) e agardaremos a que maduren servizos derivados pero, en todo caso, o paso est¨¢ dado, e xa non hai marcha atr¨¢s posible. Parabens aos ousados que nos impiden perder o tren da tecnolox¨ªa.

E falando de pioneiros, non hai nada que Suso de Toro publicou en formato dixital Andar tropezando, unha colect¨¢nea de textos escritos ou publicados entre 1987 e 2008, agora traducidos ao castel¨¢n (a¨ªnda que alg¨²n foi escrito orixinalmente neste idioma). Andar tropezando p¨®dese descardar de xeito gratu¨ªto (sux¨ªrese a doaz¨®n de un euro) na librer¨ªa da Editorial Libro de Notas ou comprarse en papel en Bubok.

- Memoria do teatro

E mentres o libro galego cami?a cara o futuro, a memoria segue a ser motor de moita da nosa producci¨®n textual, o que non deixa de resultar un chisco parad¨®xico. O 25 aniversario da Mostra Internacional de Teatro

(MIT) de Ribadavia celebrouse cun ¨¢lbum publicado por Difusora e que ofrece non s¨® as cr¨®nica desa andaina esc¨¦nica sen¨®n tam¨¦n abondoso material gr¨¢fico, dende fotos a artigos de prensa, complementados por textos conmemorativos, escritos para a ocasi¨®n por un amplo abano de persoeiros que te?en ou tiveron algunha relaci¨®n coa MIT, de Ferr¨ªn ou Manuel Lourenzo ¨¢ actual Ministra de Cultura, ?ngeles Gonz¨¢lez- Sinde.

En canto ¨¢ memoria da guerra, segue viva e reaparece por medio de diferentes formatos discursivos. Vela¨ª As novelas da memoria. Trauma e representaci¨®n da historia na Galiza contempor¨¢nea de John Thompson, profesor da Universidade de Montana e especialista no tema da elaboraci¨®n da memoria colectiva nas novelas que abordan o tema da Segunda Rep¨²blica, a Guerra Civil e a dictadura franquista, unha memoria que o autor trata de po?er en "di¨¢logo cos fen¨®menos pol¨ªticos e sociais que m¨¢is atinxen ¨¢ sociedade" galega actual. Malia a s¨²a orixe acad¨¦mica, a obra non abouxa ao p¨²blico cun alarde de erudici¨®n sen¨®n que combina en xusto equilibro un certo alento ensa¨ªstico coa achega de abundantes referentes te¨®ricos que pretenden alicerzar a argumentaci¨®n pero que desenvolven paradigmas que non sempre resultan igual de produtivos e que, nalg¨²ns casos, expl¨ªcanse polas modas que determinan unhas orientaci¨®ns e non outras.

Onde m¨¢is acerta o estudoso ¨¦ no seu af¨¢n en demostrar como certas novelas galegas desvelan moitas das falacias que sobre a guerra e o franquismo perviven na sociedade actual, as¨ª como aquelas outras centradas na problem¨¢tica representaci¨®n da historia e da memoria. Pola contra, boa parte das eivas que presenta un traballo coma este xorden dun certo desenfoque inducido polo distante ¨¢mbito cultural dende o que opera o autor, distancia que sen d¨²bida ofrece vantaxes ¨¢ hora da an¨¢lise pero tam¨¦n riscos de distorsi¨®n como sucede coa cuesti¨®n do revisionismo, que Thompson teima en introducir e que, como el mesmo reco?ece nalg¨²n par¨¢grafo, cadra lonxe do mundo literario galego.

- Memoria da historia

En Facendo historia con memoria o historiador Lourenzo Fern¨¢ndez Prieto amosa unha vez m¨¢is a singular tensi¨®n xen¨¦rica que na nosa cultura existe entre ensaio, investigaci¨®n e xornalismo. O libro recolle un feixe de artigos publicados ao longo dos ¨²ltimos anos en distintos medios. Neles o autor, coordenador dende 2006 (e ata que o actual goberno decidiu que xa non era tema de interese) do proxecto de investigaci¨®n interuniversitario Os nomes, as voces sobre a represi¨®n en Galicia, inf¨®rmanos de como se est¨¢ a desenvolver o proceso de recuperaci¨®n da memoria dese tempo e, ao tempo, analiza as nosas reacci¨®ns individuais e colectivas ante ese proceso.

Tam¨¦n singular, dende o punto de vista da s¨²a definici¨®n xen¨¦rica, ¨¦ Escapado de Lu¨ªs Lamela Garc¨ªa, unha percorrido pola traxedia e a esperanza que nos leva Do monte do Pindo ao exilio pasando pola illa de San Sim¨®n, como se indica no subt¨ªtulo. A cabalo entre a cr¨®nica (de feito, aparece na colecci¨®n as¨ª denominada) e a novela, o texto mestura realidade e ficci¨®n, historia e memoria, nunha andaina discursiva extraordinariamente din¨¢mica que atrapa ao lector. Este, situado perante un texto que non se lle presenta como biogr¨¢fico, pode deixarse engaiolar pola ilusi¨®n da invenci¨®n, pero enfrontado nas abondosas notas a p¨¦ de p¨¢xina coa existencia emp¨ªrica de moitos dos personaxes sometidos a actos de violencia e represi¨®n documentados e verificables. Unha tentativa de resituarnos perante os alicerces factuais da memoria hist¨®rica, sen esquecer a dimensi¨®n humana dos seus protagonistas.

- Memoria das viaxes

E que ¨¦ sen¨®n un exercicio de memoria iso que co?ecemos como libro de viaxes? Que ¨¦ sen¨®n a lembranza decantada da aventura da descuberta? Memoria autobiogr¨¢fica, memoria colectiva e memoria literaria, esa ¨¦ a s¨ªntese que nos quere achegar a nova colecci¨®n Viaxes literarias de Edici¨®ns A Nosa Terra, ao coidado de escritores e escritoras de n¨®s, que percorren coa pluma comarcas coas que te?en un singular vencello. Inagurada con Terras de Compostela, de Marilar Aleixandre, Terras de Iria, de Anxo Angueira, Baixo Mi?o, de Marta Dacosta e A terra do medio, de V¨¢zquez Pintor, a colecci¨®n pres¨¦ntase nun formato coidado e engaiolador, a¨ªnda que quizais os textos -breves en demas¨ªa- saben a pouco.

E por moi literarias que sexan estas viaxes, quizais non estar¨ªa de m¨¢is engadirlles algunhas notas informativas (hoteis, restaurantes, librer¨ªas...) a modo de gu¨ªa, que puideran outorgarlles a maiores unha certa funcionalidade pr¨¢ctica.

- Memoria da novela

Pola contra, sabe un chisco a reseso a novela O frade das d¨²as almas, de Xos¨¦ Tob¨ªo Mayo. Rescatada por Galaxia tras varias d¨¦cadas de esquecemento, pois o texto estaba preparado para a s¨²a publicaci¨®n na Editorial N¨®s e desapareceu na vor¨¢xine dos primeiros d¨ªas da guerra, ata hoxe, que volve a n¨®s, os seus destinatarios naturais, grazas ao celo con que V¨ªctor Campio Pereira cumpriu o labor de testamenteiro que lle foi encomendado por Tob¨ªo antes do seu pasamento, en 1971.

Pola data que lle pon o ramo ao limiar de Campio, 1992, podemos sospeitar que foi daquela cando se empezou a preparar esta terceira versi¨®n dun texto que a¨ªnda tardar¨ªa ben m¨¢is dunha d¨¦cada en editarse. Digo o de terceira versi¨®n pois cando menos houbo outras d¨²as: aquela perdida no obradoiro de N¨®s, e outra feita a partir da recreaci¨®n memorial¨ªstica da primeira; esta que chega como definitiva ¨¦ froito dun intenso labor de correcci¨®n ling¨¹¨ªstica realizado polo propio Tob¨ªo nos 60.

Vencellada ¨¢ novela de aprendizaxe ou de educaci¨®n sentimental e ao costumismo (de feito, subtit¨²lase novela de costumes populares), emparenteda coa estudiantina tipo La casa de la Troya e digna filla do seu tempo, O frade das d¨²as almas ten hoxe para n¨®s, lectores do s¨¦culo XXI, un valor sobre todo etnogr¨¢fico e un chisco sentimental. M¨¢goa que o seu autor non tivese a idea de deixarnos por escrito a s¨²a autobiograf¨ªa na que hai, sen d¨²bida, elementos para un relato exemplar e apaixonante: o da vida dun home inquedo, curioso e fiel ¨¢ s¨²a terra e ¨¢s s¨²as ideas. Unha figura, esta de Tob¨ªo Mayo, da que non se ten falado moito pola escaseza da s¨²a obra literaria e que esta novela contrib¨²e a reivindicar.

- Memoria do humor

Neste contexto, que un dos libros m¨¢is vendidos da tempada sexan as estampas de Ve?a Carrabouxo! pode ser un dato alentador, polo que ten de proba de que o libro galego consegue de cando en vez rachar as fronteiras do seu p¨²blico habitual.

E tam¨¦n c¨®mpre sa¨²dar a aparici¨®n no noso idioma da ¨²ltima novela de Dan Brown, O s¨ªmbolo perdido. Se cadra, os empresarios consideraron que non era mal negocio que se publicase a un tempo en galego e en castel¨¢n, no canto de agardar como sucedeu noutras ocasi¨®ns (con Harry Potter ou con Dan Brown) non se sabe moi ben a que pero, iso si, establecendo prioridades e reserv¨¢ndolle ao noso idioma a condici¨®n de eterno segund¨®n que tantos consideran o seu estado natural. Se cadra, algo est¨¢ empezando a mudar: non esquezamos que con pequenos pasos tam¨¦n se fai o cami?o.