O Pa¨ªs Seoane

A figura de Lu¨ªs Seoane, como os seus dese?os e pinturas, ¨¦ tan viva que escapa deste papel. Aquel home de traza com¨²n e falar apaixonad¨ªsimo tivo unha dimensi¨®n est¨¦tica e ¨¦tica, foi o grande intelectual e activista republicano exiliado e tam¨¦n un artista moderno tremendamente pr¨®digo. Co?ecer a s¨²a figura e a s¨²a obra ¨¦ co?ecer unha outra Galiza luminosa, debuxada en cores vivas e trazos limpos, a que existiu na s¨²a imaxinaci¨®n exiliada. Sen Seoane, o exilio americano ser¨ªa sombras esva¨ªdas, e el teimou en que esa outra Galiza existise. E ademais existiu, Seoane existiu, existe.

Naceu na emigraci¨®n arxentina e pasou case toda a vida en Buenos Aires, fillo da emigraci¨®n, militante no exilio. Esas d¨²as ausencias, esas d¨²as faltas, o non nacer no territorio da Galiza e ese verse obrigado a vivir f¨®ra e lonxe non son d¨²as circunstancias, son a explicaci¨®n dunha vida obsesionada por ga?ar para si o ser galego. Seoane, o galego m¨¢is esforzadamente galego do s¨¦culo XX nunca tivo a seguridade de selo enteiramente e para exorcizar ese ansiedade acabou por ser o demiurgo dun pa¨ªs enteiro, a Galiza de Seoane. Debuxouna en xornais, revistas, libros, gravados, ¨®leos, murais. Francisco Ayala: "Seoane es el m¨¢s exiliado de los gallegos". Exiliado obseso e namorado confeso, unha verdadeira f¨¢brica de imaxiner¨ªa galega a repetir unha mensaxe ao mundo, ou para si propio: a Galiza existe e non ¨¦ como v¨®s a vedes, eu sei como ¨¦. Unha mensaxe ¨²nica emitida reiteradamente, Seoane ¨²nico e serial.

"Seoane es el m¨¢s exiliado de los gallegos", afirmou Francisco Ayala

"? mester enxuizar ese galeguismo que se esvae e perde no t¨®pico da cultura"

Nos anos estudant¨ªs, a Compostela republicana aprendeulle a linguaxe da propaganda. A edici¨®n aprendeuna a p¨¦ do prelo de ?nxel Casal, logo pasou a vida a dese?ar cartaces como berros, murais como paisaxes e a editar libros e m¨¢is libros como botellas ao mar. Ao pouco de chegar exiliado a Buenos Aires, escapado por Lisboa, entrou a traballar na editorial Emec¨¦, onde crea as colecci¨®ns H¨®rreo e Dorna con Arturo Cuadrado. Cuadrado, Lorenzo Varela, Antonio Baltar, Dieste, Espasand¨ªn, Laxeiro ..., falar de Seoane ¨¦ falar dun potente motor de proxectos colectivos. Seoane existe cando se proxecta nos demais, todo el ¨¦ existir impetuosamente en comunidade, en sociedade. Precisa dos outros, est¨¢ atado a eles, esa era a s¨²a forza. E o seu calca?ar de Aquiles tam¨¦n.

Ese ser tan social nunca deixou de entender a s¨²a arte como pol¨ªtica. Artista moderno, informado e part¨ªcipe dos ensaios da pintura do s¨¦culo, sempre interpretou a arte ao servizo da s¨²a causa, da s¨²a obsesi¨®n: constru¨ªr a Galiza so?ada. Iso levouno a traballar tanto na ilustraci¨®n en papel, debuxos para ser vistos por miles de persoas, que lle dedicase tanto ao gravado en lin¨®leo, madeira, metal, que pintase alg¨²ns dos mellores murais do s¨¦culo XX e que en toda a s¨²a obra, tam¨¦n nos ¨®leos, aparecesen reiterados temas populares e formas que el considerou especificamente galegas. ? impos¨ªbel comprender a obra pl¨¢stica de Seoane sen co?ecer a cultura galega e tam¨¦n ¨¦ impos¨ªbel comprender a cultura galega sen co?ecer a obra de Seoane. Cando algu¨¦n, prexuizoso ou desinformado, alega que non se pode vivir o noso tempo desde a cultura galega pois ¨¦ algo caducado ou inserv¨ªbel s¨® lle hai que contestar "Seoane". El, amigo do seu admirado Maside a quen consideraba mestre, actualizou a arte galega no s¨¦culo XX. A obra de Lu¨ªs Seoane ¨¦ vasta e rica como a obra de todo un pa¨ªs, o Pa¨ªs Seoane.

Aquel Buenos Aires do exilio galego e espa?ol rodeaba a quen procuraba vivir inserido no tempo e na xente, Mar¨ªa Teresa Le¨®n e Alberti, Ayala... Instalouse tam¨¦n no centro da nova intelectualidade arxentina e xudeo-arxentina. E, con todo e con ser a cada paso m¨¢is reco?ecido al¨ª, iso non lle bastou nunca, falt¨¢balle xustamente o m¨¢is necesario: formar parte da Galiza. A s¨²a ansia nac¨ªa de enfrontar o seu so?o coa realidade. A realidade que o esmagaba era que a s¨²a Galiza ideal fora derrotada, fusilada e desterrada polo franquismo e que na terra s¨® ficaba xente conforme ou aterrorizada. Nesa terra sobreviv¨ªan como pod¨ªan alg¨²ns galeguistas, e quen levaba o leme desa supervivencia era Ram¨®n Pi?eiro. O conflicto entre o galeguismo do interior e o do exilio, o enfrontamento co pi?eirismo, acabou por se personificar do modo m¨¢is pleno e profundo en Seoane. Defendeu o de Lorenzo Varela, o de Castelao, o de todos, mantivo a posici¨®n do Consello de Galiza. Sempre de modo dialogante, por¨¦n con toda firmeza. Esa retes¨ªa cos galeguistas do interior foi para el a forma de manter un di¨¢logo, el necesitaba esa loita que non deixaba de ser un abrazo. Nunca puido aceptar a renuncia pol¨ªtica de Pi?eiro, tampouco puido aceptar a ruptura.

Tem¨ªa reco?ecer que a realidade estaba aqu¨ª. Hab¨ªa ser aqu¨ª onde el existir¨ªa, a s¨²a existencia, a s¨²a lembranza, al¨ª desaparecer¨ªa. Na Arxentina, a¨ªnda que triunfase como artista, era un intruso e aqu¨ª non pod¨ªa estar. O m¨¢is ferinte: o pi?eirismo ignoraba o exilio, ignor¨¢baos a eles, a el. "Acept¨¦ ser acad¨¦mico de n¨²mero en la Academia Nacional de Bellas Artes de aqu¨ª. Lo hice pensando en Galicia, en la Academia Gallega, en donde jam¨¢s fui propuesto para correspondiente; como tampoco Espasand¨ªn, Baltar, Varela y Cuadrado. Casi veinte a?os dirigiendo Galicia, habiendo editado unos 100 vol¨²menes de autores gallegos, publicando tres libros de poemas en gallego, una decena de ¨¢lbumes de dibujos y grabados de tema gallego (...) Acept¨¦ por un acto de rencor". Escr¨ªbeo dorido o home que vive al¨® en castel¨¢n porte?o e que escribe toda a s¨²a obra literaria en galego. O despeito, a ferida m¨¢is dorosa do amor.

A controversia con Pi?eiro est¨¢ en todos os planos, ¨¦ pol¨ªtica antes de nada, ¨¦ cultural e mesmo est¨¦tica. Seoane percibe que Pi?eiro prefire contactar antes cos membros da emigraci¨®n que aceptan o franquismo que con eles. Os exiliados republicanos est¨®rbanlle na s¨²a estratexia. Te?en tam¨¦n unha retes¨ªa a conta da peza teatral de Seoane A Soldadeira, que tivo que ser editada al¨ª en traduci¨®n castel¨¢. Seoane escribe unha peza brechti¨¢ cunha funci¨®n expl¨ªcitamente pol¨ªtica, Pi?eiro disc¨²telle o valor est¨¦tico desa tendencia art¨ªstica cunha linguaxe hostil, e refer¨ªndose ao editorialista de Galicia emigrante, sabendo que o propio Lu¨ªs Seoane ¨¦ o editor da revista, "(...) como ese editorialista, cuias elucubraci¨®ns, por certo, a min res¨²ltanme simp¨¢ticas cando descarga nelas toda a inocente c¨®lera pueril que domina ¨¢s veces o seu esp¨ªrito (...)". No ano 1963, Seoane escribe: "? mester enxuizar ese galeguismo que se esvae e perde no t¨®pico da cultura". Non pode haber m¨¢is distancia ideol¨®xica e vital entres eses dous esp¨ªritus fortes.

Mais por debaixo das diferencias varias, o enfrontamento en Seoane ¨¦ existencial. Sente a estratexia de Pi?eiro sepulta os exiliados e liqu¨ªdao a el, imp¨ªdelle existir no ¨²nico lugar onde para el ¨¦ pos¨ªbel, en Galiza. E sabe que ¨¦ Pi?eiro quen reparte a baralla, o dono do relato da Galiza que xa existe nese momento e a do porvir. E por iso, ademais da correspondencia con este, cart¨¦ase con outros membros dese grupo, especialmente con Garc¨ªa-Sabell e Fern¨¢ndez del Riego. "(...) isolado, a maior ambici¨®n que te?o ¨¦ precisamente que a mi?a obra sexa co?ecida nesa, pois toda ela est¨¢ feita e pensada para Galiza". Loita contra a distancia e o exilio porque precisa manterse unido a eles e ¨¢ terra, "A¨ªnda o noso fracaso como xeraci¨®n, se existise, ten unha grandeza pouco com¨²n dadas as circunstancias que nos tocou vivir". ? quen, pese as diferencias tan grandes, a manter un n¨®s xeracional compartido entre o exilio e o interior. El organiza en 1954 a visita a Buenos Aires de Garc¨ªa-Sabell ("ti non podes imaxinar o que foi a t¨²a viaxe para n¨®s, para min m¨¢is concretamente") e de Del Riego. ? volta, Garc¨ªa-Sabell prepara unha monograf¨ªa sobre a obra de Seoane ese mesmo ano. Isto c¨¢usalle unha alegr¨ªa e un agradecemento enorme.

Sempre buscando maneiras de vir, aproveitando viaxes por Europa, familiares cons¨¦guenlle que poida exp¨®r a obra en Madrid e a partir de 1960 empeza a visitar a terra so?ada al¨® teimosamente. "Al llegar a Galicia uno se olvida del mundo". Motor incans¨¢bel de proxectos sociais, acabou por partillar con D¨ªaz Pardo o proxecto do Laboratorio de Formas de Galicia. Cada visita daquel entusiasta era percibida como unha molesta intrusi¨®n polo galeguismo estabelecido. Pensou que chegara o momento de voltar vivir aqu¨ª xusto nas v¨¦speras da data que agardaba por el. Morreu xusto nas v¨¦speras de entrar na Real Academia Galega, o 5 de Abril de 1979. A s¨²a biblioteca vi?a detr¨¢s nun barco cruzando o oc¨¦ano, libros e gravados cheos de soles e cores luminosas.