"O adxectivo Real foi un xeito de defenderse dos caciques aut¨®ctonos"

Na mesma mesa do mesmo caf¨¦ de Santiago onde, hai 55 anos, escribiu Percival e outras historias, o seu primeiro libro de narrativa, Xos¨¦ Lu¨ªs M¨¦ndez Ferr¨ªn (Ourense, 1938) repasa os retos do seu mandato na Real Academia Galega. A custodia das vellas palabras do idioma aparece entre os obxectivos prioritarios do presidente Ferr¨ªn: un dicionario, unha gram¨¢tica e un cat¨¢logo "masivo" de top¨®nimos e antrop¨®nimos. "A Academia debe traballar en silencio", prescribe. A curto prazo, o seu admirado poeta, e amigo de anos, Bernardino Gra?a, ingresar¨¢ na R¨²a Tabernas.

Pregunta. Imaxinouse algunha vez ¨¢ fronte dunha Academia?

Resposta. Non... Non.

P. Pero seguro que o adxectivo Real non lle prace...

"Alonso Montero e Franco Grande participaron na cr¨ªtica ao decreto" "Quizais porque os fundadores foron mas¨®ns, traballamos a gusto no segredo"

"A an¨¢lise do decreto do galego amosou a soberar¨ªa da RAG" "A instituci¨®n at¨®pase nunha especie de limbo xur¨ªdico"

R. Faime lembrar a Curros Enr¨ªquez, que era republicano, e foi o que m¨¢is defendeu nos inicios que a Academia pasase ¨¢ condici¨®n de Real. El v¨ªa, as¨ª o explica en cartas persoais, que chamarse Real era unha forma de defenderse do caciquismo galego. Coincid¨ªa cos irmandi?os, que clamaban polo poder real fronte aos nobres aut¨®ctonos. As¨ª herdamos a Academia e as¨ª a conservamos.

P. E segue a ser un xeito de se defender dos caciques aut¨®ctonos?

R. Hoxe creo que non. No pasado, posibelmente o foi.

P. Vai abandonar a s¨²a militancia pol¨ªtica?

R. Sigo pensando o que pensaba, sigo tendo as mesmas ideas e estando onde estaba.

P. Houbo quen sinalou a incompatibilidade do seu compromiso coa esquerda independentista e o cargo de presidente.

R. Con ser membro da Frente Popular Galega?

P. Si.

R. [Sorr¨ª] Non ¨¦ incompat¨ªbel con ning¨²n cargo na democracia mon¨¢rquica espa?ola pertencer a ning¨²n partido. Ser¨ªa anticonstitucional.

P. Por que logo de m¨¢is dun s¨¦culo de historia, o financiemento da Real Academia Galega contin¨²a a ser o seu principal problema?

R. N¨®s recibimos moitas axudas, e hai que dicilo. Por unha parte estamos en precario, pero por outra recibimos axudas de moitas instituci¨®ns, ¨¢s que lle estamos moi agradecidos. Pero non pode continuar esta situaci¨®n. Ten que haber un apartado nos Orzamentos da Xunta e mesmo nos do Estado que cubra as necesidades da Academia. Si, estamos axudados polas deputaci¨®ns, polos concellos da Coru?a e de Lugo, por infinidade de particulares e fundaci¨®ns. Pero esa non ¨¦ a situaci¨®n que necesitamos, necesitamos m¨¢is di?eiro e ese di?eiro ten que ser transparente, p¨²blico.

P. A que se debe esa eiva hist¨®rica?

R. A que non ¨¦ ningunha instituci¨®n que dependa da Xunta nin, estritamente, do Estado espa?ol, a¨ªnda que se trata dunha instituci¨®n p¨²blica. Est¨¢ nunha especie de limbo xur¨ªdico.

P. Posicionamentos da Academia tan inequ¨ªvocos como o referente ¨¢ lingua, non poden dificultar a negociaci¨®n dun mellor financiamento coa Xunta?

R. Non ten nada que ver. Non creo que a Xunta de Galicia nos vaia castigar, nin vingarse. Ser¨ªa pensar moi mal da xente. Penso que esas cousas non ocorren.

P. Daquela, a soberan¨ªa da que adoitan gabarse os acad¨¦micos non ¨¦ un mito?

R. A Academia ¨¦ soberana. Comprobamos que o ¨¦. O documento chamado An¨¢lise acad¨¦mica, que ¨¦ cr¨ªtico co decreto do galego da Xunta, foi unha decisi¨®n respaldada por unanimidade, respaldada mesmo por dous acad¨¦micos que non concorren ao plenario, que est¨¢n separados voluntariamente dos traballos acad¨¦micos.

P. Intentar¨¢ que eses dous acad¨¦micos, Xes¨²s Alonso Montero e Xos¨¦ Lu¨ªs Franco Grande, se reincorporen ¨¢ vida activa da instituci¨®n?

R. Tanto eu como todos os meus colegas est¨¢n desexando que se incorporen plenamente. Xa se incorporaron de forma efectiva ¨¢ An¨¢lise acad¨¦mica e fixeron valiosas contribuci¨®ns. Pero, polo menos, que aparezan tam¨¦n fisicamente.

P. Alonso Montero e Franco Grande foron dous dos impulsores da s¨²a propia entrada na R¨²a Tabenas.

R. Si, as¨ª ¨¦.

P. Cales son os retos m¨¢is urxentes do seu mandato?

R. O m¨¢is necesario ¨¦ culminar un dicionario numeroso e grande, ¨¢ altura do noso tempo, que nunca vai ser o definitivo. A elaboraci¨®n dun dicionario ¨¦ unha tarefa constante, ten que estar sempre medrando. Tam¨¦n ¨¦ urxente a elaboraci¨®n dunha gram¨¢tica normativa. E na Academia sentan as persoas capacitadas para facelo. Debemos, ademais, tomar o peso da toponimia de Galicia. Intervir non s¨® nos nomes de poboaci¨®ns, sen¨®n tam¨¦n de r¨ªos, de monta?as, e na antroponimia persoal. Est¨¢ pendente unha renovaci¨®n masiva dos apelidos galegos e recuperar as formas galegas.

P. Vostede mesmo axudou co seu Consultorio dos nomes galegos (Xerais, 2008).

R. Unha pequena contribuci¨®n... E tam¨¦n ¨¦ a nosa responsabilidade ter maior presenza da que temos no galego da Galicia exterior. Estas tarefas requiren moito silencio, pouca presenza medi¨¢tica e un bo financiamento.

P. Precisamente o actual dicionario da Academia, cuxa terceira edici¨®n data de 2000, recibiu fortes cr¨ªticas.

R. ? insuficiente, pero ¨¦ insuficiente porque responde a outro estado da lexicograf¨ªa galega. Houbo novas iniciativas, algunhas espl¨¦ndidas, como o ¨²ltimo Xerais. A Academia debe ir a un dicionario ¨¢ altura da etapa actual da lexicograf¨ªa.

P. Tam¨¦n resulta peculiar que unha Academia centenaria non editase unha gram¨¢tica.

R. As¨ª foi, as¨ª foi. Temos que botar unha gram¨¢tica.

P. E como enfocar¨¢ a pol¨ªtica exterior?

R. Xa est¨¢ enfocada. Temos acad¨¦micos de honra, persoas representativas da lingua e da cultura no exterior, no antiguo Reino de Le¨®n ou en Extremadura. A iso hai que darlle unha presenza a trav¨¦s da reivindicaci¨®n dos escritores galegos desas zonas, como Morales, ou co estudo da toponimia, que non est¨¢ no nomencl¨¢tor oficial de Galicia. Son moitas as tarefas. P¨®dese chegar a acordos co Goberno do Principado, de Castela, de Extremadura.

P. Barallan nomes para a vacante do Plenario?

R. Si, pero non se poden dicir. A Academia ten unha vocaci¨®n de traballo en silencio, pero tam¨¦n de esixilo. Non sei se ser¨¢ porque eran mas¨®ns moitos dos seus fundadores que est¨¢ a gusto no segredo [ri].

P. Que vai ser da s¨²a carreira literaria?

R. A mi?a carreira literaria non corre perigo, est¨¢ na s¨²a fin, en la ¨²ltima vuelta del camino, como dic¨ªa Baroja. L¨¦voa con tranquilidade.

P. Prepara libro?

R. Si, pero tampouco se pode dicir. Te?o cousas, tentativas de narrativa... Como fixen sempre.

P. Pero si que ultima un limiar ¨¢ poes¨ªa galega de Farruco Sesto Nov¨¢s.

R. A edici¨®n est¨¢ preparada por Yolanda Casta?o, que fixo un traballo espl¨¦ndido. Eu te?o que estamparlle un pr¨®logo pero, con estas cousas, estoume retrasando.

P. Como lle sentou todo este balbordo?

R. Eu non te?o experiencia en cargo ning¨²n. Nunca foi sometido a tanta observaci¨®n p¨²blica, nin a tanta cr¨ªtica, pero te?o outro tipo de experiencias que me axudan a levar as cousas con tranquilidade.