A memoria como materia po¨¦tica

Res¨ªstense os nosos poetas a abandonar, mesmo a cuestionar, os eidos da memoria, nos que tan doado resulta caer nun certo saudosismo. As¨ª, Rom¨¢n Ra?a (O incendio das palabras) e Alfonso ?lvarez C¨¢ccamo (Sebes contra o vento) expl¨®ranos dende a (auto)compracencia, mentres que as voces m¨¢is novas se debaten contra os cors¨¦s que a memoria nos transmite, e fano reapropi¨¢ndose dela, sinalando nela os seus propios territorios. Nesta li?a, Mario Regueira constr¨²e en Blues da crecente un poemario narrativo e polif¨®nico, no que alenta un pulo de rebeld¨ªa e unha vontade teimuda de supervivencia: versos como "V¨®s sodes o que non podemos ser, n¨®s o que non queredes" poder¨ªan ser unha consigna, e non s¨® xeracional. M¨¢is minimalista, a Acusaci¨®n de Xiana Arias abre fendas ¨¢ iron¨ªa, mesmo a un humor agre que lle permite "contar a prisi¨®n" da coti¨¢ loita por ser, tam¨¦n por ser muller: o resultado ¨¦ un feixe de versos que nos acurralan dende a lucidez de quen xa non sabe "que facer coas palabras gastadas".

Pola s¨²a banda, Branca Nonoveyra furga nas gavetas da lembranza dende unha certa estupefacci¨®n distanciada, que trata as lembranzas como ru¨ªnas sen deixar espazo para a conmiseraci¨®n. O seu primeiro poemario, Dentro do labirinto, semella un ¨¢mbito fronteirizo creado para dende el poder contemplar o que fica atr¨¢s e seguir avanzando. Pero do feixe de poemarios que chegaron a n¨®s contra fin de ano para arrouparnos nesta ventimperie qu¨¦dome coas Palabras para un baleiro de Baldo Ramos: poeta e artista inclasificable, autoesixente coma poucos, a sobriedade discursiva que lle ¨¦ habitual pode despistar e ser considerada por alg¨²ns como propia dunha tonalidade discreta que facilmente pode pasar desapercibida e mesmo agochar canta ambici¨®n cognoscitiva hai aqu¨ª, e que se nos transmite nun alento sutil que non desmaia, nun pulso a vida ou morte coas palabras. Baldo Ramos explora con afouteza os l¨ªmites do inefable, enfr¨®ntanos coa impotencia da palabra, mesmo co fracaso posible do seu valor terap¨¦utico. Ousa o poeta baleirar as palabras de sentido para convertelas no espazo do non discurso, nun universo de silencio que ¨¦ habitable porque pode acoller, a¨ªnda, toda esperanza, aquela que ¨¦ posible porque a¨ªnda non foi formulada, porque a¨ªnda non ¨¦ fracaso.

- Narrativa en stand-by

E se nesta nova endeita de poes¨ªa o balance global ¨¦ notable, non se pode dicir o mesmo da narrativa, que semella cami?ar nos bicos dos p¨¦s agardando que remate a costa de xaneiro.

Menos mal que de Sotelo Blanco, editorial que semella dosificar cada vez m¨¢is as s¨²as novidades, ch¨¦gannos d¨²as voces ben interesantes. A da alem¨¢ Julia Franck, que en A muller do mediod¨ªa nos ofrece unha visi¨®n singular da vida dunha moza na Alema?a de entreguerras. A orixinalidade desta obra radica non s¨® nas personalidades das s¨²as protagonistas (e dos homes que, para ben e para mal, as acompa?an) sen¨®n, sobre todo, en como a autora as ubica no taboleiro hist¨®rico daquel tempo. Franck consegue evitar o risco de facer unha novela m¨¢is sobre o nazismo e o Holocausto, para convidarnos a enfrontar o desaf¨ªo de ser muller. Mergull¨¢ndonos ao comezo no horror coti¨¢ da Segunda Guerra Mundial, que act¨²a sobre n¨®s a modo de anest¨¦sico, prepar¨¢ndonos para calquera outra barbaridade posible, non ¨¦ ata ben avanzada a lectura cando empezamos a intu¨ªr que Helene ¨¦ xud¨ªa, e que moitos dos atrancos que padece son froito desa condici¨®n. A muller do mediod¨ªa consegue as¨ª algo tan dif¨ªcil como ¨¦ deitar unha ollada nova sobre a dictadura de Hitler, que ao verse reducida ao absurdo dunha certa domesticidade, fica empequenecida, carente por completo dunha certa grandeur ¨¦pica con que as artes, sen querelo, acabaron por arroupala.

Areaquente de An Alfaya f¨ªxose con Premio Lueiro Rey de novela curta; por certo, un premio consagrado sen grandes alardes medi¨¢ticos pero que nos vai descubrindo con eficacia textos tan singulares como esta novela, na que a escritora amosa unha vez m¨¢is a s¨²a versatilidade e o seu inconformismo creativo que en Areaquente a leva a imaxinar un desolado ¨¢mbito on¨ªrico habitado por seres ontoloxicamente ambiguos. A novela ¨¦ tam¨¦n un experimento no que a escritora investiga as posiblidades e l¨ªmites da maridaxe entre ollada e creaci¨®n. M¨¢goa que nas p¨¢xinas finais ming¨¹e a tensi¨®n clim¨¢tica que a autora consegue ir creando ao longo das p¨¢xinas centrais, e que se malbarata nun desenlace resolto con menos eficacia da que deber¨ªa.

- O franquismo corrupto

Resulta curiosa a coincidencia de d¨²as novelas recentes en acheg¨¢rense ao mundo da corrupci¨®n do establishment no que se apoiou o franquismo para sobrevivir, pagando con tolerancia o apoio t¨¢cito non son das elites sen¨®n de sectores m¨¢is amplos das clases medias que as¨ª conseguiron medrar. Son estes sectores os que protagonizan Un tipo listo de Xos¨¦ Montegudo. Esta, que foi merecente do Premio Garc¨ªa Barros, adoece dun exceso de tecnicismos financeiros que pexan o desenvolvemento do que poder¨ªa ter sido un bo argumento, deslucido tam¨¦n polo an¨®dinos que resultan o protagonista e a s¨²a voz. Pola s¨²a banda, Cid Cabido consegue en Unha historia que non vou contar aproveitar a fondo o que a priori era s¨®, nin m¨¢is nin menos, unha boa historia: o asasinato nos anos 70 dun co?ecido empresario da conserva, e as hipot¨¦ticas conexi¨®ns do crime co sonado caso Reace. Como Capote no seu d¨ªa, Cid tira da realidade historia e personaxes e rev¨¦lanos unha vez m¨¢is (xa o fixera en Panificadora) o potencial literario de Vigo. Protagonizada por un personaxe doadamente identificable cun trasunto do autor emp¨ªrico que nos resulta simp¨¢tico pola desenvoltura ir¨®nica e pouco compracente con que o trata (?se retrata?) o escritor, Unha historia que non vou contar artella unha trama de intriga, adubiada coas pingas xustas de humor, e canaliza con habelencia a curiosidade que esperta o suceso hist¨®rico, tanto nos que conservamos unha lembranza daqueles tempos coma dos que nin naceran a¨ªnda. Outros¨ª, Unha historia que non vou contar ¨¦ moito m¨¢is ca unha boa an¨¦cdota ben narrada: ¨¦ tam¨¦n un paseo polo Vigo da ¨¦poca do que, sen socioloxismos impostados, se nos ofrece un retrato plenamente convincente.

Pero sobre todo o texto se nos revela como un espazo polif¨®nico no que escoitamos en directo diversas voces que nos enfrontan cos l¨ªmites e posibilidades da lingua como instrumento de comunicaci¨®n, de informaci¨®n e de construcci¨®n da realidade e que, de cami?o, permiten po?er en evidencia o relativo da verdade: non chegamos a saber que foi o que verdadeiramente pasou e mesmo, ao remate, concordamos co protagonista en que ningunha das versi¨®ns que se nos foron proporcionando resulta convincente. O que importa ¨¦ a viaxe, pois a novela desenv¨®lvese como un work in progress abortado, como un proceso en marcha que non leva a ningures, s¨® ao cerne do relato, ao propio pulo fabulador, sen que en ning¨²n momento o autor tente asoballarnos con alardes metaliterarios: aqu¨ª s¨® hai praxe ficcional e discursiva.

- A esixente modestia

Para aqueles que te?an folgos de empezar o ano enfront¨¢ndose aos desaf¨ªos que sempre nos lanza a mellor literatura, vela¨ª te?en Os once de Pierre Michon. Filla da Biblioteca Compostela de Narrativa Europea patrocinada pola Concellar¨ªa de Cultura de Santiago nun exercicio de convicci¨®n europe¨ªsta nada demag¨®xico que oxal¨¢ non esmoreza, a novela de Michon resulta falsamente modesta na discreta apariencia das s¨²as pouco m¨¢is de cen p¨¢xinas. Non se enganen: o texto alic¨¦rzase nunha escrita poderosa, que lle acae moi ben a un tema que sobarda os l¨ªmites da historia e da psicoan¨¢lise para beirear o m¨ªtico. Michon foxe do cors¨¦ da novela hist¨®rica, que sen d¨²bida lle deb¨ªa resultar demasiado r¨ªxido, para seguir os pasos de Michelet e ofrecernos unha visi¨®n nova do Terror, entre distante e enf¨¢tica. Pero a ¨¦pica deixa aqu¨ª paso ¨¢ ¨¦tica, e nun relato denso e polif¨®nico, vibrante e mesmo l¨ªrico por momentos, Michon fai da irresoluta loita dos oprimidos contra os poderes o ¨²nico motor da condici¨®n humana. Todo isto, nunha obra que se erixe ao tempo como reivindicaci¨®n t¨¢cita da ficci¨®n: neste caso, a mentira art¨ªstica pode ir m¨¢is al¨¢ c¨¢ fidelidade da cr¨®nica na revelaci¨®n do aut¨¦ntico por ter a posibilidade de escoller un punto de vista privilexiado dende o que se achegarse a un dos intres cruciais da nosa civilizaci¨®n. A agudeza de Michon radica en escoller como pano de fondo da s¨²a narraci¨®n un cadro ap¨®crifo, Os once de Fran?ois-Elie Corentin; a s¨²a habelencia, en dotar ¨¢s once figuras que retrata non s¨® de cor e de fondura sen¨®n da capacidade para refractaren todos os desaf¨ªos, os fracasos, os paradoxos, as grandes miserias e os pequenos triunfos da historia da humanidade. E iso, en pouco m¨¢is de cen p¨¢xinas, s¨® o poden facer os grandes.