"Non reivindicar a Prisciliano ¨¦ suicida para Galicia"

Poucas figuras tan controvertidas como a de Prisciliano, o l¨ªder espiritual executado por herexe a finais do s¨¦culo IV e agora ben m¨¢is reivindicado que moitos santos oficiais. En Galicia, cat¨®licos como Otero Pedrayo, Castelao ou Risco reclamaron a s¨²a importancia. A s¨²a figura e a s¨²a historia protagonizaron obras de teatro, novelas, e mesmo onte como quen di, un tema de Tonhito de Poi. Algo debe ter algu¨¦n capaz de influ¨ªr ¨¢ vez nos guieiros da Xeraci¨®n N¨®s e nun rockeiro sen pretensi¨®ns intelectuais. Victorino P¨¦rez Prieto, un cura galego nacido en Le¨®n (Hospital de ?rbigo, 1954), cunha longa traxectoria como ensaista relixioso, v¨¦n de debullar ese algo en Prisciliano na cultura galega. Un s¨ªmbolo necesario (Galaxia, 2010).

"Un dos 'crimes' que lle imputaron era que rezaba descalzo"

"Santiago non estivo aqu¨ª, pero Prisciliano s¨ª, e o seu culto durou s¨¦culos"

"Foi un asceta que quixo reformar a Igrexa e volvela ¨¢s s¨²as orixes"

"Os intolerantes de hoxe as¨¢?anse cos cristi¨¢ns progresistas"

Pregunta. Despois de escribir sobre galeguismo e relixi¨®n, ecoloxismo e cristianismo, ou contra a desesperanza, por que escolleu facelo sobre un heterodoxo bastante remoto?

Resposta. Sempre me fascinou, a s¨²a historia e el como s¨ªmbolo. Foi un home fascinante, non s¨® foi un defensor da igualdade entre home e muller, sen¨®n tam¨¦n un precursor da reforma da Igrexa, do que Lutero quizais colleu aspectos como a paix¨®n pola Biblia. O cap¨ªtulo que escribiu Otero Pedrayo sobre Prisciliano ¨¦ precioso, Portela Valladares ti?a moita informaci¨®n sobre el... Un dos momentos hist¨®ricos m¨¢is fecundos da cultura galega, mesmo antes de que xurdira o idioma, foi precisamente o priscilianismo. Nunca tanto Galicia estivera no mundo, porque do s¨¦culo IV ao VI boa parte do debate intelectual era priscilianismo ou antipriscilianismo. Non reivindicar a Prisciliano ¨¦ un suicidio para Galicia.

P. Nin sequera est¨¢ claro que nacera aqu¨ª...

R. Tampouco nac¨ªn eu [rise]. Posiblemente nacera na provincia romana da Gallaecia, ou non, pero o que est¨¢ claro ¨¦ que o seu raba?o pastoral estivo en Galicia, os que o defenderon foron os bispos galegos, tivo a sorte de que o acolleran ben, que conectaran coa s¨²a honestidade e a s¨²a sinceridade. O monacato, que nac¨ªa naqueles tempos, onde m¨¢is se estendeu foi en Galicia e posiblemente foron psicilianista os mosteiros de San Pedro de Mezonzo e o do Couto, no que tam¨¦n hab¨ªa monxas. A onde o trouxeron de morto foi aqu¨ª, e entre n¨®s foi onde m¨¢is tempo sobreviviu a s¨²a doutrina.

P. E por qu¨¦ ese reco?ecemento, mesmo de cat¨®licos m¨¢is que practicantes, a un l¨ªder relixioso que foi condenado por herexe, habendo como hai santos galegos, probadamente santos e probadamente galegos? A aposta polo perdedor unha vez m¨¢is?

R. Non hai ra¨ªces sen s¨ªmbolos e mitos. E Prisciliano ¨¦ un s¨ªmbolo que percorre toda a cultura galega. A pegada popular que tivo aqu¨ª pode ter que ver cunha das caracter¨ªsticas dos galegos: somos submisos, pero non aturamos inquisidores. Prisciliano respectaba ¨¢ xente, non impo?¨ªa, e vencell¨¢base ¨¢s crenzas precristi¨¢ns de conexi¨®n coa natureza. Un dos crimes que lle imputaron era que rezaba descalzo, conectado coa nai terra...

P. Qu¨¦ ti?a de herexe, como se dixo, ou de dru¨ªda, como se di?

R. Hoxe a etiqueta de herexe ¨¦ positiva, atrae, pero Prisciliano, a¨ªnda que se enfrontara ¨¢ instituci¨®n, non o foi. Foino oficialmente durante moitos s¨¦culos, desde Santo Agosti?o a L¨®pez Ferreiro, pero esa visi¨®n est¨¢ xa superada e hoxe ¨¦ unha figura rehabilitada non soamente como un l¨ªder, sen¨®n como un gran te¨®logo. Os bispos, Idacio e Hitacio, que provocaron que Prisciliano fose decapitado en Tr¨¦veris acabaron excomulgados e mesmo o emperador que, para congraciarse coa Igrexa, mandou executalo, que se chamaba nada menos que Clemente M¨¢ximo, morreu asasinado. Despois de aquilo, San Marti?o de Tours dixo que non volver¨ªa asistir a xuntanza de bispos ningunha. A s¨²a execuci¨®n foi un erro monumental e hoxe Prisciliano ¨¦ un mito, non hai m¨¢is que entrar en Google e ver os milleiros de referencias, pero un mito un tanto deformado. Non era un dru¨ªda, a¨ªnda que quizais houbo algo diso na s¨²a aprendizaxe, ou iso puido ter un certo eco en Galicia. Tampouco era un hedonista, nin moito menos un libidinoso. Era, como Xes¨²s, un home libre que valoraba ¨¢s persoas, fosen homes ou mulleres. As mulleres segu¨ªano non porque fose un lig¨®n, como se chegou a dicir, sen¨®n porque nunha ¨¦poca en que a ¨²nica maneira de ter unha m¨ªnima independencia era entrar nun convento ou casar cun rico, elas ti?an un reco?ecemento nas comunidades priscilianistas.

P. E que era?

R. Era, desde logo, un asceta. Un asceta que quixo reformar a Igrexa e volvela ¨¢s orixes precisamente cando a Igrexa comezou a s¨²a relaci¨®n co poder pol¨ªtico. O estudo teol¨®xico profundo do priscilianismo est¨¢ por facer, e a doutrina de Prisciliano parece que era ortodoxa, pero conflitiva. Elaborouna como pod¨ªa, nunha ¨¦poca, o s¨¦culo IV, que foi a dos grandes concilios que asentaron o dogma cat¨®lico, como o da Trinidade. O padre Orbe, que estudou en profundidade a teolox¨ªa prisciliana, aseguraba que era moi creativa e riqu¨ªsima, m¨¢is ca de Tertuliano, e a nivel trinitario, igual ou mellor ca de Santo Agosti?o.

P. E sobre a pol¨¦mica culto priscilianista versus culto xacobeo, mesmo sobre o aut¨¦ntico ocupante do sepulcro da catedral de Compostela?

R. Eu penso que na arca da catedral non hai nin ¨®sos, nin maneira de comprobar de quen son, caso de que os haxa. O que si ¨¦ certo ¨¦ que o Cami?o de Santiago ¨¦ o que seguiron os disc¨ªpulos de Prisciliano para traer os seus restos desde o centro de Francia, que hai quen di que est¨¢n enterrados en Santa Eulalia de B¨®veda, na capelo dos Martores en Valga, que se o ¨²ltimo treito foi por mar ata Padr¨®n, igual que no caso de Santiago... E Prisciliano estivo en Galicia, e o seu culto durou aqu¨ª centos de anos, mentres Santiago non estivo nunca, e non hai indicios de culto seu antes do descubrimento do sepulcro. Desde logo, ser¨ªa un paradoxo extremo que no lugar de culto dun santo estivese un herexe, pero como eu consid¨¦roo un santo, non me escandalizar¨ªa tanto. E ademais, o Cami?o ¨¦ algo m¨¢is que o Xacobeo, ¨¦ o cami?o do encontro da xente consigo mesma.

P. Hai vestixios de priscilianismo hoxe en colectivos como Irimia?

R. Todo ese movemento que reivindica a existencia dunha Igrexa galega con identidade propia, como a Asociaci¨®n Irimia, a Romaxe de Crentes Galegos ou a revista Encrucillada, afondar no vencello coa terra e coa Terra, e buscar unha Igrexa m¨¢is fiel ¨¢s s¨²as orixes, te?en un claro compo?ente priscilianista. Hoxe Prisciliano estar¨ªa a¨ª, creo.

P. Vostede persoalmente est¨¢ tam¨¦n nunha situaci¨®n cham¨¦moslle priscilianista. ? un cura casado ao que dous bispos -non Idacio e Hitacio- reprenderon por misar...

R. Se me acusan de priscilianista, non ¨¦ unha grande acusaci¨®n, porque el foi un m¨¢rtir e un home bo que, pese a ser de clase alta, puxo todo o seu saber ao servizo do pobo, e foi pobo. Idacio e Hitacio eran xente intolerante que non pod¨ªan permitir que houbese un home libre que entend¨ªa a Igrexa doutra forma ca deles. Eu o maior problema que te?o neste momento non ¨¦ coa xerarqu¨ªa da mi?a Igrexa. T¨¦?oo cos intolerantes que necesitan insultar, que queren resucitar a Inquisici¨®n, que se asa?an cos cristi¨¢ns progresistas. Se se meten comigo non ¨¦ porque me casara, que hai moitos curas coma min: m¨¦tense porque penso libremente e porque estou comprometido con Galicia, co seu pobo. Xente m¨¢is papista que o Papa hab¨ªaa daquela e haina hoxe.