O Xacobeo ausente

Hai un feito que produce, cando menos, unha certa perplexidade: a escaseza de textos literarios contempor¨¢neos que se inspiren no Cami?o de Santiago e/ou que desenvolvan o que se poder¨ªa chamar tem¨¢tica xacobea. Tivo que vir un al¨®fono multiling¨¹e, Pere Tobaruela (coa complicidade ling¨¹¨ªstica de Ana Boull¨®n), a escribir sobre o fen¨®meno n'A cripta do ap¨®stolo, unha novela xuvenil que narra as aventuras dun feixe de mozos e mozas que deciden facer o Cami?o. E, por certo, agora que est¨¢ tan de moda iso do Interrail como viaxe inici¨¢tica para postadolescentes, que tal promocionar o noso Cami?o como alternativa ecol¨®xica e deportiva para a rapazada?

- Ausencia xacobea. Que lles pasa logo aos nosos autores e autoras? A¨ªnda non repararon nas posibilidades que ofrece este tema? Se cadra por prurito laicista, se cadra por rechazo de todo o que o estaribel compostel¨¢n ten de montaxe institucional, mais o certo ¨¦ que o asunto semella producir un certo repel¨²s. Son fabas contadas os textos que o tratan. E, sen embargo, xa ven que estupendos resultados se poden acadar: vela¨ª o caso d'As frechas de ouro de John Rutherford, ou La flecha amarilla de Suso de Toro (significativamente, s¨® en castel¨¢n), sen esquecermos varios textos aparecidos na colecci¨®n Mandaio de Biblos, que van dende o fresco sociopol¨ªtico dos tempos de Xelm¨ªrez que debuxa ?ngel de la Cruz en Compostellanum ¨¢ narraci¨®n contrapunt¨ªstica de d¨²as peregrinaci¨®ns ben afastadas no tempo, mais vencelladas por moito do que te?en en com¨²n, que constr¨²e o portugu¨¦s S¨¦rgio Lu¨ªs de Carvalho n'Os peregrinos sen fe. Quizais, se estes textos pasaron desapercibidos por causa de apareceren nun espazo privilexiado como Mandaio, pode ser esta unha boa ocasi¨®n para procuralos e gozalos.

E xa ¨¦ curioso que tam¨¦n sexa Tobaruela (xunto con Ana Boull¨®n) quen achegue os m¨¢is pequenos ¨¢ Compostela xacobea, desta xeira xunto co cabali?o Branco de Cores, protagonista da s¨²a propia colecci¨®n e que nos dous ¨²ltimos n¨²meros, A cruz dos farrapos e Peregrino na sombra, visitar¨¢ o Santiago das peregrinaci¨®ns ilustr¨¢ndonos sobre as orixes, ritos e efem¨¦rides da historia compostel¨¢. O tema d¨¢ para tratamentos diversos: dende o modelo da novela hist¨®rica ou de aventuras, ¨¢ cr¨®nica ou o bildungsroman, e para ser abordado dende a heterodoxia desmitificadora ao rigor documental. Que nos couta? Se cadra, a frescura desinhibida da mirada dende f¨®ra -caso de Pere Tobaruela- pode ser o espello no que se reflictan as nosas contradici¨®ns e inhibici¨®ns.

Algo diferente pinta a cousa nos eidos do teatro, quizais porque co gallo do Xacobeo 93 a Xunta convocou o Premio Cami?o de Santiago para textos teatrais, do que sa¨ªron pezas tan interesantes como O peregrino errante que cansou ¨® demo de Xavier Lama (estreada polo Centro Dram¨¢tico Galego) ou A lexi¨®n son¨¢mbula de Manuel Lourenzo. Do mesmo pulo creativo agromar¨ªan froitos tan logrados como D¨ªas sen gloria (Premio Rafael Dieste) e As actas escuras de Roberto Vidal Bola?o: por certo, que a segunda est¨¢ arestora a percorrer con grande ¨¦xito de p¨²blico os escenarios galegos. Ou sexa, que o tema interesa.

- Ant¨ªdoto prisicilianista. En todo caso, e para contrarrestar a sobredose apost¨®lica que nos agarda, velaqu¨ª o ant¨ªdoto ideal: Prisciliano na cultura galega. Un s¨ªmbolo necesario de Victorino P¨¦rez Prieto. Non estamos afeitos ao rigor no tratamento do mito que desprega o autor, quen aborda o fen¨®meno priscilianista en clave hist¨®rica, teol¨®xica e cultural dende unha perspectiva galega. As¨ª, indo do xeral ao concreto, e logo de debullar as claves intelectuais e espirituais do movemento, P¨¦rez Prieto remata o seu estudo rastrexando as pegadas de Prisciliano na nosa tradici¨®n, dende o s¨¦culo IV ata os textos literarios m¨¢is recentes de Ferr¨ªn ou Cortez¨®n.

Tam¨¦n nos conforta a lectura de A rosa do vi?o. Cultura do vi?o en Galicia de Xavier Castro, un investigador que leva ben tempo adicado ¨¢ historia social e cultural da vida coti¨¢ galega, sobre todo no referido ¨¢ alimentaci¨®n. O libro de Castro conforta porque, ademais do seu interese intr¨ªnseco, amosa como o alento ensa¨ªstico e o rigor cient¨ªfico non est¨¢ rifados, sen¨®n que poden aliarse para seducir ao p¨²blico m¨¢is esixente. Conforta porque nos lembra que fica moito por descubrir do que fomos e do que somos, e que non ¨¦ preciso fachendear de erudici¨®n nin de cripticismo terminol¨®xico para facer investigaci¨®n de alto nivel. E, ao cabo, conf¨®rtanos porque o libro se nos revela como unha oportunidade para desenvolver a faceta hedonista que todos levamos dentro.

- Importancia dos premios. Entre as ¨²ltimas novas literarias que m¨¢is me prougueron, a de que o Premio Garc¨ªa Barros de novela, que leva xa m¨¢is de 20 convocatorias, se actualiza, e anuncia que no fiuturo aparecer¨¢ editado coma sempre en papel (por canto tempo a¨ªnda?) pero tam¨¦n en formato dixital para e-book. Parab¨¦ns ao Concello da Estrada por seguir apoiando ao galard¨®n, e ¨¢ Editorial Galaxia por dar un paso m¨¢is na actualizaci¨®n do sistema literario. Non esquezamos o importante papel desempe?ado por moitos concellos galegos na renovaci¨®n da narrativa galega na d¨¦cada dos 80. Poucos son os que apostaron pola continuidade deste compromiso (o caso m¨¢is notable ¨¦ o da federaci¨®n de concellos que organiza o Blanco Amor), algo fundamental para dotar de verdadeira eficacia a iniciativas culturais que, doutro xeito, non pasar¨ªan de foguetes propagand¨ªsticos.

A figura protagonista das vindeiras Letras Galegas pos¨²e unha dimensi¨®n non tan habitual en anteriores galardoados: ref¨ªrome ¨¢ de recitador, ao poder de seduci¨®n e evocaci¨®n que ti?an a s¨²a voz, e o ritmo que o poeta lle consegu¨ªa imprimir. Abduc¨ªanos Novoneyra recitando, e esa faceta qu¨¦rena reflectir varios dos libros que publicados co gallo da efem¨¦ride: obras como Tempo de elex¨ªa en Alvarellos, ou Do Courel a Compostela en Galaxia, van acompa?adas dun CD coa voz do poeta recitando os seus propios textos, unha experiencia inesquecible para aqueles que a puidemos vivir e que deste xeito ter¨¢n ocasi¨®n de gozar tam¨¦n os m¨¢is novos. Ux¨ªo, poeta do silencio, ven lembrarnos que a poes¨ªa ¨¦ palabra para dicir e para escoitar.

- Ensaio traducido. E, como remate, unha ollada ao ensaio, un x¨¦nero que est¨¢ a acadar un dinamismo que pode ser interpretado como un esperanzador s¨ªntoma de normalidade cultural, sobre todo polo que ten de activador do pensamento cr¨ªtico e o debate de ideas. A salientar, o volume II de O segundo sexo de Simone de Beauvoir, un cl¨¢sico imprescindible do pensamento feminista que agora fala en galego grazas a unha excelente versi¨®n, complementada por un rigoroso e ¨²til aparato de notas que facilita o achegamento ao texto do p¨²blico de hoxe. Un exemplo mod¨¦lico do que debe ser o traballo de edici¨®n. Pola contra, non parec¨ªa prioritario ofrecer no noso idioma a colect¨¢nea George Steiner en The New Yorker, un feixe de artigos publicados entre 1967 e 1997 nos que o intelectual dialoga con outros tan fundamentais como B. B. (l¨¦ase Bertolt Brecht), Thomas Bernhardt ou John Berger, pero nos que tam¨¦n nos descubre outros que de certo nos resultar¨¢n desco?ecidos, tal Guy Davenport (cando menos a min res¨²ltamo), ou aborda grandes inc¨®gnitas da historia do nos tempo (v¨¦xase o seu escrito sobre Albert Speer): orixinalidade, lucidez e independencia intelectual son os sinais de identidade duns textos cuxa traduci¨®n debemos entender como un louvable esforzo de po?ernos en di¨¢logo co mellori?o do pensamento do noso tempo. E, por certo, que se botan en falla notas aclaratorias que gu¨ªen o lector com¨²n pola asoballante erudici¨®n de Steiner, alumeando a afouteza e a profundidade do seu pensamento. An¨²nciase en preparaci¨®n, do mesmo autor, o ensaio Despois de Babel. Mellor fora, se cadra, ter empezado por a¨ª.