Libros sitiados pola crise, literatura en estado puro

Unha quixera falar sempre de literatura, m¨¢is ¨¢s veces non lle queda outra ca resignarse a falar simplemente de libros. Por fortuna para min, hoxe podo abrir este espazo recomendando literatura en estado puro, un material que, non vaian pensar, non abonda entre tanta ganga como se publica. Vela¨ª A estrada de Cormac McCarthy, a narraci¨®n implacable dun mundo poscat¨¢strofe no que a vida foi case aniquilada. Para os que viron xa a excelente pel¨ªcula que John Hillcoat fixo a partir da novela, a lectura desta permite comprobar de novo o poder da palabra, a eficacia dunha t¨¦cnica narrativa atinadamente escolleita. A estrada d¨¦ixanos sen folgos: somos n¨®s, nun ma?¨¢ posible; somos n¨®s, no m¨¢is animal e no m¨¢is nobre da nosa condici¨®n. D¨¦ixense ir da man dun narrador sen concesi¨®ns, as¨²stense e congrat¨²lense ante o que somos. Sucumban, como eu sucumb¨ªn, ¨¢ tentaci¨®n de querer pechar o libro e non ser quen: tal ¨¦ o poder da verdadeira literatura. E, se non viron a pel¨ªcula, f¨¢gano tras a lectura: non decepciona.

C¨®mpre relanzar obras notables presentadas no per¨ªodo estival

De la Cruz segue o ronsel de m¨¦dicos humanistas con 'Luz de Tebra'

Tampouco quixera unha pechar as p¨¢xinas de As nosas sombras no xard¨ªn de Serralves, de Xo¨¢n Abeleira, un poemario que se le como a cr¨®nica dun amor excepcional (pero... cal non o ¨¦?). Importa pouco que a cr¨®nica remate no desamor pois os poemas agroman da convicci¨®n de que, como di a cita inicial de Breton, "saber amar abonda". Tanto ten o prezo a pagar: o verdadeiramente importante ¨¦ sermos eleitos, cando menos unha vez na vida, para vivir esa experiencia radical de amar e ser amados. A profundidade e madurez da voz po¨¦tica afasta a obra de calquera interpretaci¨®n confesionalista: Abeleira non fai psicoterapia, pescuda nas fendas e nas sombras do eu, que ¨¦ outro cando se asoma aos cavorcos do ti, disecciona afouto as raiga?as da dor e da felicidade, promiscuamente ensarilladas. A limitaci¨®n dualista que unha obra as¨ª poder¨ªa padecer sup¨¦rase polo intenso di¨¢logo que a voz po¨¦tica mant¨¦n con outras, nomeadamente coa de Olga Novo: vela¨ª ese Wigwam que nos remite a Amar ¨¦ unha india, vela¨ª certas expresi¨®ns l¨¦xicas, ou a cita de Joyce Mansur que se evoca nun dos poemas e que remite ¨¢ que abre N¨®s nus. Pero tam¨¦n ecoan Rosal¨ªa e Berger, Patti Smith e os contos populares da nosa infancia. Un libro dos que deixan pegada. Beiz¨®n logo para a empresa de servizos de traduci¨®n e interpretaci¨®n Franouren, que inicia o seu selo editorial coa colecci¨®n de poes¨ªa Maldoror, inagurada con esta obra de Abeleira que ir¨¢ seguida de O libro dos cans Estevo Creus, cuxa voz singular, por certo, xa temos ganas de escoitar de novo. Franouren s¨²mase as¨ª a outras empresas semellantes, que est¨¢n a diversificar o panorama da edici¨®n galega e que garanten ese coidado do producto final que tantas veces se bota de menos. Un fen¨®meno o deste tipo de empresas a seguir con atenci¨®n na inmediata evoluci¨®n do libro galego.

- Un ver¨¢n de transici¨®n. En todo caso, coido que o ver¨¢n foi de transici¨®n, na espera das regal¨ªas outonais que as editoras prometen. Quizais ese ton menor co que aparentemente se expresaron as nosas letras, sitiadas de facto pola crise e por un Goberno que non cre nelas, esvaeu a presenza de obras notables, que foron presentadas no interregno estival, e que compre agora relanzar, tam¨¦n como exercicio de autoafirmaci¨®n e de confianza na calidade de moitas das nosas voces. Penso, por exemplo, en O coitelo en novembro de Marilar Aleixandre ou A intervenci¨®n de Teresa Moure.

Alvarellos arriscou cos 30 gramos de Leonel Moura, unha pretenciosa novela malamente enfia?ada arredor das c¨¦lebres latas de feces do artista italiano Piero Manzoni. Con ¨ªnfulas de manifesto, 30 gramos prop¨®n unha reflexi¨®n sobre a condici¨®n da arte contempor¨¢nea e a reflexi¨®n metadiscursiva que esta inspira. M¨¢goa que nada do que di nos sorprenda xa, e que a intriga, de tan burda, nin siquera funcione como parodia.

Caneiro regresou con Un ¨²ltimo destino, sempre fiel a si mesmo. S¨® recomendado para adeptos. E tam¨¦n Xabier L¨®pez contin¨²a fiel ¨¢ cuesti¨®n de fondo que inspira sempre a s¨²a creatividade, a de cal ¨¦ a condici¨®n ontol¨®xica da literatura e da nosa relaci¨®n con ela, cales son os seus l¨ªmites e de que ¨ªndole os vencellos que establece tanto co real coma con ela mesma. Todo iso, e non ¨¦ pouco, est¨¢ na cerna das narraci¨®ns que compo?en Os libros prestados.

De moi boa acollida gozou Luz de Tebra de ?nxel V¨¢zquez de la Cruz, que segue as¨ª o ronsel de m¨¦dicos humanistas que tan logrados froitos ten dado ¨¢ nosa cultura, de Roberto N¨®voa Santos a Domingo Garc¨ªa-Sabell. Tan polis¨¦mico (e oxim¨®rico, como el ben di) t¨ªtulo ¨¦ una viaxe por algunas das paisaxes do noso pa¨ªs (Tui, Vigo, Santiago, A Coru?a...), escenarios de episodios radicalmente humanos que nestes relatos se rescatan para poner luz nas tebras que ¨¢s veces asedian o noso paso pola vida. A palabra, o humor e unha ben axustada dose de lirismo son as ferramentas das que se vale o autor para levarnos coma no bico dos p¨¦s polas traxicomedias do coti¨¢.

E, para bo sabor de boca, o que nos deixa A mesa e manteis. Historia da alimentaci¨®n en Galicia, de Xavier Castro, publicada en Biblos. O autor amosa aqu¨ª, unha vez m¨¢is, a s¨²a habelencia para o ensaio gastron¨®mico, ben alicerzado nunha s¨®lida investigaci¨®n. Coma outras obras de Castro, esta lese con pracer, non s¨® polo grande n¨²mero de curiosidades que nos achega, sen¨®n tam¨¦n pola fluidez do estilo con que nolas glosa.

Xa te?o comentado noutras ocasi¨®ns e lugares o escaso da nosa colleita biogr¨¢fica, un feito que se pode interpretar como consecuencia da m¨ªnima autoconciencia colectiva, e da escasa vertebraci¨®n, da nosa sociedade. Para compensar esa eiva, vela¨ª a aparici¨®n paseni?a, nos ¨²ltimos tempos, de numerosos epistolarios e notables achegas biogr¨¢ficas que po?en o foco en figuras ilustres do noso tempo e contrib¨²en a rescribir moitas p¨¢xinas da nosa historia. Nesa li?a podemos interpretar a recuperaci¨®n de A Galicia de Montevideo. Unha biograf¨ªa de Xes¨²s Canabal (1897-1985), da autor¨ªa de Manuel Losa, publicada por vez primeira en Montevideo en 2007 e agora revisada polo autor. Malia resultar moi evidente a admiraci¨®n profesada polo bi¨®grafo ao biografado, co que compartiu a condici¨®n de emigrante, as¨ª como un certo desinterese pola achega de datos emp¨ªricos, a obra de Losa sed¨²cenos pola fluidez do relato e pola engaiolante figura do seu protagonista, Manuel Canabal. Mais fainos tam¨¦n lamentar a ausencia hoxe de figuras como a s¨²a, que exercesen un mecen¨¢dego tan xeneroso e tan convencido coa nosa cultura. U-los Canabal de arestora?

A Nosa Terra ach¨¦ganos Volta e revolta, unha novela p¨®stuma de Xo¨¢n Manuel Casado. M¨¢goa que a edici¨®n careza do m¨¢is m¨ªnimo texto introductorio que nos po?a ao tanto das circunstancias, ¨¦poca, etc. de producci¨®n do texto, e de como se xestou a s¨²a serodia publicaci¨®n. Non estar¨ªan de m¨¢is unhas li?as que presentasen a figura autorial de Casado ao p¨²blico m¨¢is novo, que animasen a reler os seus poemarios e novelas. Volta e revolta resulta ser una narraci¨®n un chisco inquietante, a cabalo entre o metaliterario e o memorialismo, pero sobre a que paira un primitivismo que de certo ¨¦ o seu mellor engado. En todo caso, e malia non podermos datar o texto, este resiste ben o paso do tempo. Como adoita acontecer coa literatura (outra cousa, como xa dixen, son os libros).