A imaxe exploradora

? marxe da narraci¨®n li?al, da produci¨®n industrial de imaxes e das convenci¨®ns visuais, dos actores profesionais, existe vida. Un outro cinema ¨¢brese paso a forza de cuestionar os lugares com¨²ns, escapar da mirada televisiva, explorar f¨®ra de campo. O que era un segredo m¨¢is ou menos a voces rebentou a pasada primavera, cando o filme Todos v¨®s sodes capit¨¢ns, de ?liver Laxe (Par¨ªs, 1982) e financiado con 30.000 euros dunha axuda ao talento, foi premiado no Festival de Cannes. Un ciclo percorre en Pontevedra, cada venres at¨¦ o 3 de decembro, as propostas que ofrece a vangarda do cinemat¨®grafo en Galicia.

"Este cinema ¨¦, sobre todo, froito dun tempo e dun cambio no medio brutal", considera Xurxo Gonz¨¢lez (A Guarda, 1973), cos cr¨ªticos Martin Pawley e Jos¨¦ Manuel Sande, comisario das xornadas Novo cinema galego. A metamorfose no consumo da imaxe, o abaratamento das tecnolox¨ªas de gravaci¨®n, a facilidade para o acceso ¨¢ historia do medio e ao arquivo mundial de obras, est¨¢n a producir unha mudanza de paradigma. "Por primeira vez", engade Gonz¨¢lez, "o que fan os cineastas de aqu¨ª non o fan a destempo, son contempor¨¢neos ¨¢s vangardas de todo o mundo".

O traballo de Alberte Pag¨¢n foi a "pedra de toque" destas propostas

Pawley: "Deberiamos pensar por que estes directores se forman f¨®ra"

O traballo heterodoxo de Alberte Pag¨¢n (O Carballi?o, 1965), militantemente autoxestionado, radicalmente pol¨ªtico e experimental, foi a "pedra de toque" deste cinema exterior. Reco?ecido co premio de ensaio cinematogr¨¢fico Rom¨¢n Gubern por P¨® de estrelas (2007), Pag¨¢n rodou en Nicaragua, Zimbaue ou Arxentina sen concesi¨®n ¨¢ convencionalidade. E anticipou varios dos elementos que, ao dicir de Jos¨¦ Manuel Sande (A Coru?a, 1972), partillan os novos cineastas galegos. "Hai unha ollada ao universal que nunca esquece o local", arrisca.

Os exemplos resultan gr¨¢ficos. A curtametraxe 1977, de Peque Varela, "foi a primeira representaci¨®n cinematogr¨¢fica do barrio de Caranza, e viaxou ao festival de Sundance". Arraianos, de Eloy Enciso (Meira, 1975), adapta unha obra de teatro de Jenaro Marinhas del Valle, pero faino inspirado nos m¨¦todos dos cineastas franceses Jean-Marie Straub e Dani¨¨le Hullet. "O de Enciso vai ser un dos t¨ªtulos importantes do ano que v¨¦n, seguro", aventura Martin Pawley. N'O proceso de Artaud, Ramiro Ledo (Lugo, 1981) reensambla imaxes d'A paix¨®n de Xoana de Arco de Dreyer e as actas da expulsi¨®n de Antonin Artaud do grupo surrealista para reflexionar sobre a idea de xustiza ou sobre as fendas do proceso de montaxe.

Amais, o novo cinema galego est¨¢ rodado en galego, e tam¨¦n en ¨¢rabe, en ingl¨¦s, en alem¨¢n, en castel¨¢n. "Existe un cosmopolitismo alleo ao anterior ensimismamento dos filmes que se fac¨ªan aqu¨ª", explica Sande, tam¨¦n programador no Centro Galego das Artes da Imaxe. Ref¨ªrese ao cinema industrial realizado en Galicia, segundo a s¨²a opini¨®n unha ramificaci¨®n da cinematograf¨ªa espa?ola. "Non se pod¨ªa falar propiamente dun cinema galego", engade.

Martin Pawley debulla as diferenzas entre o que pasaba e o que pasa. "A maior¨ªa destes directores form¨¢ronse f¨®ra", sinala, "o que nos deber¨ªa facer pensar sobre as escolas de imaxe de aqu¨ª, sobre as facultades relacionadas co audiovisual que aqu¨ª temos". Nunha hipot¨¦tica taxonom¨ªa, Xurxo Gonz¨¢lez suma aqueles que proceden doutras artes: a autora de Cousas de Kulechov, Susana Rei, estudou Belas Artes; Lara Bacelos v¨¦n da literatura e refuga a ficci¨®n consensual; Claudia Brenlla, cuxa curta Bata por f¨®ra recibiu galard¨®ns, aprendeu o oficio a partir das sesi¨®ns do Cineclube Lumi¨¨re de Vigo.

Entre ?ngel Santos, que con O cazador figurou entre as melloras pezas curtas de 2008 para Cahiers du cin¨¨ma e ultima a s¨²a longa Dos fragmentos/Eva, e Tras las luces, en que Sandra S¨¢nchez relata dous anos que pasou con feirantes portugueses, esta promoci¨®n de directores abranxe todas as pr¨¢cticas f¨ªlmicas modernas: o diario, o caderno de viaxes, o ensaio, a autorrepresentaci¨®n, a reciclaxe. "Esta xente ten uns referentes de luxo", sintetiza Sande. E Mart¨ªn Pawley f¨ªa esta explosi¨®n ¨¢ curiosidade polo cinema. "? que non se pode facer cinema se o ¨²ltimo que viches foi unha de Sam Peckinpah". Porque a modernidade segundo Pawley, son o tailand¨¦s Apichatpong Weerasethakul, ¨²ltima Palma de Ouro, o filipino Raya Martin ou o iraniano Abbas Kiarostami. "Os novos cineastas galegos inter¨¦sanse polo que acontece noutras partes do mundo, iso ¨¦ clave", finaliza.