Un pa¨ªs constru¨ªdo nos libros

Foi un compa?eiro de Johann Gutenberg quen introduciu o primeiro libro en Galicia. Peter Schoffer, socio en Maguncia do creador dos tipos m¨®biles, deixou, en 1473, un dos 40 exemplares de Decretales Gregol Papae IX. S¨® se conserva unha folla, que durante s¨¦culos serviu de tapa a outro volume e que estes d¨ªas se pode ver no edificio de Peter Einsemann no monte Gai¨¢s de Santiago. Ese incerto momento do s¨¦culo XV marca o inicio de Exlibris Gallaeciae. Dos libros de Galicia, a mostra coa que o arquivo da Cidade da Cultura abriu onte as portas ao p¨²blico e que, en palabras dun dos seus comisarios, "utiliza os libros como m¨¦todo para dicir cousas". Sobre todo, d¨²as: que a trav¨¦s do libro se pode comprobar a existencia dunha identidade galega diferenciada e que Galicia foi constru¨ªndo "unha cultura de distinci¨®n".

Galicia foi un dos primeiros lugares da pen¨ªnsula en ter imprenta, di Barreiro

"A cultura galega existe dende que nos descubriron os romanos", engade

O ex presidente da Real Academia Galega, Xos¨¦ Ram¨®n Barreiro Fern¨¢ndez, encargouse, co seu colega Xos¨¦ Lu¨ªs Axeitos e o grafista Pepe Barro, do dese?o da exposici¨®n. Expl¨ªcase: "Unha cousa ¨¦ a cultura antropol¨®xica e outra ¨¦ a cultura que chega co libro". Barreiro defende o concepto de "distinci¨®n" para ilustrar as culturas librescas, occidentais, fronte a modos de relacionarse de comunidades ¨¢ marxe do libro. E lembra que foi Galicia un dos primeiros lugares da pen¨ªnsula onde se instalou unha imprenta. Concretamente, 108 anos despois de que Gutenberg, entre Estrasburgo y Maguncia (daquela Alema?a), provocara un cambio civilizatorio co seu invento: 1548.

Exlibris Gallaeciae contin¨²a co incun¨¢bel de Monterrei datado en 1485, o Breviario Auriense. Na mesma vila do sur do pa¨ªs tam¨¦n se imprimiu o Missale Auriense, nove anos despois, e os investigadores certifican que 15 anos antes funcionaban impresores en Ourense ou Mondo?edo. A primeira unidade da mostra, a xeito de limiar, incl¨²e a primeira publicaci¨®n peri¨®dica da historia de Galicia, El Cat¨®n Compostelano -o 1 de maio de 1800 apareceu o primeiro n¨²mero-, o primeiro xornal -Diario de Santiago, 1808- e o primeiro libro impreso en galego. Proezas de Galicia, obra de Xos¨¦ Fern¨¢ndez de Neira, ¨¦ propaganda antinapole¨®nica, datada en 1810, e escrita con forma de di¨¢logo entre os personaxes Chingo e Mingote. C'O vello do Pico-Sagro, o galego accedeu ¨¢ prensa peri¨®dica en 1860. Un libro electr¨®nico remata a introduci¨®n.

"Non quixemos xuntar unha colecci¨®n de volumes vellos, sen¨®n artellar un discurso subxacente", describe Barreiro Fern¨¢ndez. Ese texto impl¨ªcito na mostra do monte Gai¨¢s di sobre unha cultura, a galega, que "existe dende que a descubriron os romanos". "D¨¦ronos un nome colectivo, os galaicos", relata o tam¨¦n historiador, "a mirada romana p¨²xonos o nome de Gallaecia". O autor de Historia social da Guerra de Independencia en Galicia atrib¨²e ao pa¨ªs a condici¨®n de "primeiro reino de Espa?a". Fala do Reino Suevo, entre o s¨¦culo V e VI, debuxado polo historiador galego-portugu¨¦s Paulo Osorio. O volume pode verse na Cidade da Cultura.

Dos libros de Galicia divide o seu percorrido en catro estaci¨®ns. Da identidade re¨²ne os documentos que constr¨²en un pa¨ªs. "A naci¨®n tal e como nola contaron", resume Xos¨¦ Lu¨ªs Axeitos. Entre o mapa de Cornide (s¨¦culo XVIII) e o vixente Estatuto de Autonom¨ªa, C¨®dice Calixtino cedido pola Universidad de Salamanca inclu¨ªdo (o da catedral de Santiago non sae dos seus muros) ou cuartillas manuscritas do Sempre en Galiza, a escrita e o prelo foron chave ¨¢ hora de fixar un imaxinario nacional. En Da lingua, "a trabe de ouro da cultura", en expresi¨®n de Barreiro, o Foro do burgo de Castro Caldelas data de 1228. ? o primeiro texto escrito en galego e c¨¦deo a Casa de Alba, a s¨²a propietaria. O libro de actas do Concello de Santiago, cartas de protagonistas an¨®nimos da pequena historia -"dem¨®strase nunca se perdeu o uso coti¨¢n do galego, por m¨¢is que se conte"- ou fitos da literatura -Cantares Gallegos, M¨¢is al¨¢, O Mariscal- enchen o apartado.

As achegas dos galegos ¨¢ comunidade cient¨ªfica internacional conforman Do co?ecemento. Os tratados de dereito de Francisco Salgado de Somoza (s¨¦culo XVII), o manual de veterinaria de Fernando de Sande y Lago, fermosamente ilustrado con l¨¢minas despreg¨¢beis 200 anos m¨¢is tarde ou os achados do naturista ferrol¨¢n V¨ªctor L¨®pez Seoane contrib¨²en a exemplificar esa "cultura da distinci¨®n" ¨¢ que se refiren os comisarios da mostra. Serratula seoanei Willk foi bautizado un crisantemo polo bot¨¢nico alem¨¢n Heinrich Moritz Willkomm, xustamente en honra de L¨®pez Seoane. Con Do pa¨ªs pecha o percorrido a exposici¨®n. "Tr¨¢tase de ver como os galegos nos explicamos a n¨®s mesmos", exp¨®n o pasqu¨ªn de Exlibris Gallaeciae. Nesta secci¨®n hai espazo para o primeiro cancioneiro popular, recollido por Marcial Valladares e de t¨ªtulo Ayes de mi pa¨ªs, para as receitas de Picadillo, para os ¨¢lbumes de fotos de Lu¨ªs Ksado. "Exist¨ªa un mercado para esas fotos", asegura Pepe Barro, "pero estaba en Am¨¦rica; os emigrantes necesitaban consumir paisaxe para matar a saudade".

"Galicia foise acomodando aos mecanismos da modernidade para preservar a s¨²a cultura", di Xos¨¦ Ram¨®n Barreiro. Con 83 pezas, recollidas en arquivos, bibliotecas, museos, de toda Galicia e boa parte da pen¨ªnsula, Dos libros de Galicia procura probalo. Para visitar a mostra, ¨¦ preciso solicitar o permiso ¨¢ fundaci¨®n do Gai¨¢s. Polo menos at¨¦ xaneiro, ¨²ltima data prevista para a inauguraci¨®n do complexo.