Un longo exilio interior

Nas p¨¢xinas do libro de honra de Paco del Riego instalado na porta do tesouro das letras da Penzol, as palabras m¨¢is repetidas foran sacrificio, compromiso, xenerosidade e Galiza. O pergameo tama?o folio ben poderia ser proclamado ramo de ouro do consenso pois reconcilia, no tempo breve do secado da tinta, a reos da Lei de Partidos co mesm¨ªsimo presidente da Xunta de garavata azul bandeira.

O l¨®strego de concordia ha ser, antes de m¨¢is, m¨¦rito de humanidade do home recordado e homenaxe rendida a seus tantos anos de Caupolic¨¢n coa carballa das cen ponlas ao lombo. Endeb¨¦n, moitas das mans que ora riscan o papel de barba sobre facistol de cerimonia non poder¨¢n, no afogo dun salaio traidor, negar que votaran a partir de 1979 apartar a Del Riego de responsabilidades dentro do grupo Galaxia.

Foi sermoneado en ausencia por un obispo, alg¨¦n tan f¨®ra do rito cat¨®lico

Se esta decisi¨®n non apareceu nunca reco?ecida publicamente como purga ou ostracismo foi porque o exiliado reservou a s¨²a queixa en beneficio da causa. Que se recorde, s¨® Valent¨ªn Paz Andrade, grande amigo e correlixionario de Del Riego, denunciara nas p¨¢xinas d' A Nosa Terra (1987) a reclamaci¨®n de inconstitucionalidade da Lei de Normalizaci¨®n Ling¨¹¨ªstica por parte de Garc¨ªa-Sabell. O principio de "non p¨®r chatas ¨¢ obra en tanto non remate", o menos moderno e dial¨¦ctico que nos deixara Castelao, funcionou como unha omert¨¢ sublime que negaba a importancia pol¨ªtica de calquera incidente: o abrazo do fraguismo por parte dun grupo de fundadores de Galaxia, por exemplo.

Del Riego entendeu a accidentalidade pol¨ªtica do Partido Galeguista como un dereito a militar na esquerda. Compa?eiros e, non por iso menos amigos, coma ?lvaro Cunqueiro, traducian o principio de "non partidismo, non electoralismo" de Ram¨®n Pi?eiro coma unha identificaci¨®n entusiasta con Ramiro de Maeztu. En 1983, na Feira do Libro de Vigo, o autor de Poemas de Si e de Non neg¨¢base a entrar, para asinar exemplares, nunha caseta que fora previamente ocupada por Marcelino Camacho: "Ter¨¢n que desinfectala antes", reclamaba Cunqueiro. A 20 metros de distancia, Del Riego, ignorante do arrebato fascista do seu amigo, conversaba animadamente con Camacho e os compa?eiros de CC OO.

Os franquistas meteran d¨²as veces a Del Riego na cadea. A primeira rec¨¦n rematada a guerra, baixo acusaci¨®n de colaborar co PCE; a segunda, nos primeiros anos cincuenta por colaborar coa prensa do exilio. Na porta da cadea de Vigo agardaba a saida de Del Riego un mangado de falanjos que houberan de deixalo por morto despois dunha interminabel sesi¨®n de tortura. Parece que levaba raz¨®n Xaime Illa Couto (o seu amigo e cofundador de Galaxia con Ram¨®n Pi?eiro) nun verso no que o define como constru¨ªdo en pedra.

A s¨²a ficha de separatista de esquerdas habia causarlle cat¨¢strofes intermin¨¢beis coa polic¨ªa franquista, sen o grupo de Pi?eiro, tam¨¦n represaliado, sentirse por iso menos conservador, sen¨®n m¨¢is ben beneficiado pola sona de resistente de Del Riego. Pola contra, os problemas da m¨¢quina non partidista para reinar en pol¨ªtica ideada por Ram¨®n Pi?eiro chegaron para o activ¨ªsimo director de Galaxia ao regresaren os partidos, ao cabo dunha reforma pol¨ªtica que compensaba aos ga?adores da guerra e mal perdoaba a vida dos resistentes.

No remate da ditadura, a Rede Galaxia ¨¦ de feito o excelente Ministerio de Cultura dun pa¨ªs independente: os traballos de H¨¦rcules de Del Riego integraran o exilio, a resistencia interior e o recordo antol¨®xico da vella lingua, en forma de excelentes manuais, o primeiro ¨¦xito editorial dun pa¨ªs en que as editoriais e as bibliotecas estaban perseguidas dende Fernando VII; o prestixio da Biblioteca Penzol, gobernada polo home de pedra en solitario, chegaba ben m¨¢is lonxe que o da Facultade de Letras de Compostela.

As¨ª foi que mentres as instituci¨®ns de cultura de todo o Estado bat¨ªan as selvas do exilio na procura de persoas e instituci¨®ns que lles puidesen prestar lexitimidade, o partido non partidista de Ram¨®n Pi?eiro inauguraba o futuro mediante o exilio do seu m¨¢is conspicuo heroe, Del Riego.

Debe ser reco?ecida a complexidade do prop¨®sito de facer invis¨ªbel unha personalidade enorme coma a do primeiro diretor de Galaxia. O primeiro pretexto para xustificalo foi unha cuesti¨®n de idade, argumento que mal casa coas p¨²blicas gabanzas, na hora da s¨²a morte, de quen hab¨ªa de gobernar con gran dignidade a Biblioteca Penzol 30 anos m¨¢is. O segundo foi unha sonada rifa pola nova normativa que superaba as normas gramaticais elaboradas por Otero Pedrayo e Del Riego nos primeiros sesenta. Del Riego via a dialectalizacion chegar baixo capa da fidelidade ¨¢ lingua falada que defend¨ªa Constantino Garc¨ªa dende o Instituto da Lingua Galega.

A revista Grial explicaba, por fin, a verdade do asunto en letra impresa ao se botar en salto ol¨ªmpico sobre a p¨ªa da posmodernidade. Ningunha proposta editorial poderia situarse con m¨¢is precisi¨®n xeom¨¦trica no antagonismo dos cen n¨²meros precedentes dirixidos por Del Riego que a nova li?a editorial. A defensa rexa da interculturalidade, aparentemente ignorante da violencia do poder contra a cultura propia, procuraba desenganar aos lectores do Grial de todo o discurso anterior. O aumento da presi¨®n recolonizadora nun contexto de guerra interimperialista, cos prism¨¢ticos enfocados nas reservas de recursos naturais e humanos, precisaba esta non tan nova doutrina. A ideoloxia posmoderna ¨¦ funcional aos intereses imperialistas, interesados en riscar as defensas culturais que estorban a globalizaci¨®n. Carlos Casares, novo diretor de Galaxia e herdeiro pol¨ªtico de Pi?eiro, fac¨ªa gabanza p¨²blica de Gianni Vatimo, introdutor en Espa?a da fin dos fundamentos consistentes (nada novo, o fin das ideoloxias de Fern¨¢ndez de la Mora) e das crenzas verdadeiras. O pensamento feble.

Algu¨¦n tan laico e distante das socializaci¨®s burguesas e ritos cat¨®licos coma Paco del Riego deixou expresa e resoltamente descartadas as honras f¨²nebres. En fatal continuidade do seu intermin¨¢bel exilio interior, foi sermoneado en ausencia por un bispo mentres nos reclinatorios de honra dunha misa de funeral bot¨¢balle un responso o mesm¨ªsimo conselleiro de Educaci¨®n que lle houbera de tirar o sono durante as derradeiras horas. O xenio de Del Riego.