A narrativa arrep¨®nse ¨¢ crise e repunta contra a fin de ano

Xa se sabe que poucas cousas hai m¨¢is aca¨ªdas para agasallar ca un libro, e de a¨ª o repunte de oferta nos andeis das nosas librer¨ªas contra esta fin de ano pexada pola crise, un repunte moi visible sobre todo nos eidos da novela. Chegan, un tras outro, os grandes premios do ano: Periferia, a novela coa que Iolanda Z¨²?iga obtivo o Xerais, abraia polo seu poderoso alento narrativo, pola s¨²a ambici¨®n literaria e pola s¨²a proxecci¨®n ¨¦tica. Pero, al¨¦n dos seus indiscutibles valores literarios, ¨¦ un texto que deber¨ªa servir para po?er en debate alg¨²n dos mitos e dos tab¨²s da nosa sociedade. Cal ¨¦ a verdadeira identidade da nosa lingua? Onde est¨¢ o seu futuro? Cal ¨¦, e cal pode chegar a ser, a nosa relaci¨®n coa lusofon¨ªa? Como lemos o brasileiro, en que tipo de lector nos convertemos ante una novela coma esta? Periferia lanza un desaf¨ªo que vai moito m¨¢is al¨¢ dos l¨ªmites do propio texto. Mais temo que, unha vez m¨¢is, deixaremos pasar a ocasi¨®n de valorar con xusteza a nosa posici¨®n, e seguiremos a enredar con lideiras de curto alcance. As ¨¢rbores, coma tantas veces na nosa historia recente, que non nos deixan ver o bosque do futuro. E o poder, encantado, claro.

'Teatro circo' ¨¦ achega central para revalorizar a escena independente

'Periferia' lanza un desaf¨ªo que vai moito m¨¢is al¨¢ que os l¨ªmites do texto

'Radiograf¨ªa do abismo' traza un di¨¢logo entre Lois Pereiro e Pati?o

'Futuro imperfecto' chega moi fondo: quen non ten un Nico na memoria?

- Debut disperso. O Premio Blanco Amor foi para un case desco?ecido Iv¨¢n Garc¨ªa Campos con O imposible de desatar. A novela enfr¨®ntanos cun enigma: que hai detr¨¢s das rutinas de cada familia? Logo de radiografar a conduta dos catro seres que compo?en unha calquera ao longo dunha semana, o autor vai despregando ante os lectores unha serie de f¨ªos cos que tecer a soluci¨®n dese enigma. A¨ªnda que por momentos resulta escura e excesivamente dispersa, a obra amosa unha notable vontade de estilo, que se evidencia no ritmo interno do discurso, as¨ª como unha concepci¨®n singular do literario, esixente consigo mesmo e cos lectores, o que permite agardar achegas futuras do autor, nas que ambas cualidades te?an tempo de apousar e madurar, coma os mellores vi?os.

En canto ao Premio Repsol de Narrativa Breve foi para unha peza narrativa perfectamente artellada: Os f¨ªos, de Xurxo Sierra Veloso. ? este un autor que domina coma poucos esa ambigua condici¨®n da narraci¨®n breve, non sabemos moi ben se definida polo n¨²mero de p¨¢xinas ou pola intensidade do relato. O certo ¨¦ que aqu¨ª semella non sobrar nin faltar nada: temos os vimbios precisos para tecer unha historia que ten moito de intriga psicol¨®xica, e na que o autor teima (como xa fixera en obras anteriores) e revelar o papel fundamental que o azar desempe?a nas nosas vidas. A estrutura tripartita est¨¢ tan ponderada que en ning¨²n momento o triple punto de vista, e a conseguinte multiplicaci¨®n de voces, d¨¢ m¨¢is informaci¨®n ca aca¨ªda sen¨®n que resultan complementarios, de tal xeito que a lectora vese absorbida por un texto que, ao cabo, produce tanta satisfaci¨®n como resolver un encrucillado ou colocar no seu sitio a derradeira peza dun puzle.

- Lectura emocionante. Futuro imperfecto ¨¦ un libro que non se pode ler sen emoci¨®n. A cabalo entre o testemu?al e o memorialismo, a autora reconstr¨²e a peripecia vital que compartiu con Nico, a partir da partillaxe de d¨²as descubertas, a da droga e a do amor. O libro permite entender un tempo do que non se falou abondo, quizais porque deixou tantas feridas: as da pegada inmorredoira dos que se foron, dos que a¨ªnda se poden ir. Como Nico, que non chegou a tempo de beneficiarse dos novos tratamentos que cronifican a Sida, e marchou. Quen dos que pasamos dos 40, non ten un Nico na s¨²a memoria? Por iso este Futuro imperfecto de Xulia Alonso nos chega tan fondo. Sen renunciar ao rexistro autobiogr¨¢fico, mesmo ao emocional, hai tam¨¦n moito de documental neste libro que afonda -por exemplo- na crise que nos oitenta afectou ao vello modelo de familia herdado de franquismo e inviable para afrontar o tempo de esperanza que abr¨ªa a democracia. Puido ir un chisqui?o m¨¢is al¨® a autora na reconstruci¨®n do lado escuro da drogodependencia pero ?c¨®mo botarlle en cara que non o fixera a quen teceu para n¨®s, cos vimbios do infortunio, unha mensaxe de esperanza e vitalismo?

A car¨®n dos noveis, reaparecen voces de sempre. Se cadra para sorpresa de moitos volta V¨ªctor Freixanes ¨¢ novela. Van al¨¢ 17 anos dende que en 1993 aproveitara a fondo en A cidade dos C¨¦sares as posibilidades ¨¦picas da Arxentina, e o escritor retorna cun texto singular polo equilibrio que nel consegue entre a coherencia coa s¨²a propia traxectoria e a exploraci¨®n de novos rexistros. A ficci¨®n vaise constru¨ªndo, ou m¨¢is ben deconstru¨ªndo, co alento implacable dos cantares de cego. Polo medio, enguedelladas como as cereixas, algunhas historias colaterais ata que, ao final, esmorece o cantar porque os tempos son outros e outras as verbas que os te?en que contar. Muda a melod¨ªa, e mesmo semella mudar a identidade do narrador, que agora se asemella moito, na teimos¨ªa furadora, a un xornalista. E dun pinchacarneiro, pasamos da Galicia da posguerra ¨¢ Venezuela dos noventa, decididos a atar os cabos soltos da historia.

A praxe discursiva de Freixanes segue a amos¨¢rsenos en Cabalo de ouros como unha reivindicaci¨®n impl¨ªcita da musicalidade da palabra e dunha concepci¨®n da obra narrativa entendida como unha arquitectura que non quere prescindir nin da dimensi¨®n metaliteraria nin da proxecci¨®n memorial¨ªstica. Xa que logo, non nos queda outra que sermos lectores colaboradores. Coma sempre, nas novelas de Freixanes e na mellor literatura.

- Restrici¨®ns teatrais. Polo que se refire ao teatro, as restrici¨®ns redundan no selectivo dos criterios cos que se decide o que se edita, de a¨ª que a impresi¨®n xeral sexa agradablemente positiva. As¨ª, a colecci¨®n Manuais Casahamlet ach¨¦ganos en Teatro Circo. Tres textos tres pezas in¨¦ditas de Manuel Lourenzo, estreadas no seu d¨ªa por Teatro Circo e revisadas agora polo seu autor para fixalas nesta s¨²a versi¨®n can¨®nica. O volume constit¨²ese, por medio da introduci¨®n de Cilha Louren?o, como una achega fundamental para a revalorizaci¨®n hist¨®rica do teatro independente galego, un fen¨®meno a¨ªnda por estudar de xeito pormenorizado e imprescindible para entendermos tanto a etapa Abrente como a posterior evoluci¨®n da escena no noso pa¨ªs.

E c¨®mpre saudar con entusiasmo a primeira traduci¨®n do dramaturgo austr¨ªaco Thomas Bernhard ao galego: Na meta, publicada na a¨ªnda pouco visible colecci¨®n Abrente. O texto, que xa foi estreado por ?nfalo Teatro, soa esplendidamente en galego, pois esta versi¨®n consegue reconstru¨ªr no noso idioma a musicalide caracter¨ªstica das obras de Bernhard e po?er en evidencia o protagonismo que nelas ten o discurso verbal.

- Colleita de poemas. Na nova endeita po¨¦tica de Espiral Maior hai oferta para todos os gustos. Paisaxismo clasicista en Outono, mancebo c¨¦firo de ¨¢s ergueitas de Xos¨¦ Otero Canto; Bater de sombras de Francisco X. Fern¨¢ndez Naval as¨®manos ao lado escuro da vida e da memoria; ¨¢ reflexi¨®n existencial conv¨ªdannos As luces de noutrora de Edelmiro V¨¢zquez Naval; Neve de Luc¨ª aNov¨¢s c¨¦ntrase en explorar un universo simb¨®lico autocreado, mentres que Os papeis do vagabundo de Rivadulla Corc¨®n ad¨¦ntranse nos territorios sempre escasamente explorados da ficcionalidade l¨ªrica.

Menci¨®n especial merece A cidade sen roupa ao sol, o primeiro poemario aut¨®nomo de Marga do Val, o exercicio de indagaci¨®n na memoria dunha princesi?a que quer¨ªa ser poeta (ou ser¨ªa ao rev¨¦s?). M¨¢is al¨® da reconstrucci¨®n xenal¨®xica da identidade feminina, o libro ofrece achegas xeniais ¨¢ construci¨®n dun imaxinario literario vigu¨¦s e exp¨¢ndese por un mundo de referencias a outras culturas europeas que a autora co?ece ben, e que desactivan o paralizante narcisismo do que ¨¢s veces adoecen os exercicios memorialistas. Ecoan aqu¨ª, de xeito plenamente integrado, as voces de Curros, Rosal¨ªa ou Manuel Antonio, que nos levan da man ata o derradeiro poema do libro, onde princesa e poeta se reconcilian nas voces das contempor¨¢neas.

Pola s¨²a banda, Cumio abre colecci¨®n de antolox¨ªas po¨¦tica sonoras, coa idea de que sexan os propios poetas os que lle po?an voz aos seus textos: os dous primeiros volumes est¨¢n protagonizados, respectivamente, por Xos¨¦ M? ?varez C¨¢ccamo e Chus Pato.

- A¨ªnda Novoneyra. Talmente coma se fose para po?erlle o ramo ao ano Novoneyra, Alvarellos publica Gran Lugo de nebra, antolox¨ªa de versos e prosas dedicados ¨¢ cidade e que re¨²ne textos que van dende 1955 a 1999. Fermosamente editado e ilustrado, o volume rev¨¦lase como unha sorte de s¨ªntese da obra do poeta, xermolo e metonimia a un tempo de todos os Novoneyras que co?ecemos. A maiores, c¨®mpre salientar o valor filol¨®xico desta achega, pois incl¨²e varios in¨¦ditos, rescata textos espallados en publicaci¨®ns de escasa difusi¨®n e ofrece versi¨®ns alternativas que permitir¨¢n reconstru¨ªr o proceso de creaci¨®n de varios poemas. Mentres, Ant¨®n Pati?o conv¨ªdanos con Lois Pereiro. Radiograf¨ªa do abismo a mergullarnos xa no universo do poeta, para ir creando un clima axeitado ¨¢ efem¨¦ride deste 2011 que xa est¨¢ a petar na porta. Libro persoal¨ªsimo, a creatividade de Pati?o en di¨¢logo coa de Lois deita luz sobre a obra deste ao tempo que nos transporta a un espazo discursivo aut¨®nomo, irredutible ¨¢s etiquetas e definici¨®ns xen¨¦ricas convencionais.

E, para os m¨¢is peques, xa est¨¢n dispo?ibles os primeiros cinco contos en galego que se poden descargar en iPad e iPhone (b¨²squense na librar¨ªa contoPlanet). Porque as letras galegas non se poden permitir perder o tren das novas tecnolox¨ªas: agora ou nunca.