Pouco entusiasmo

Toca per¨ªodo de seca, tras botar a casa pola vent¨¢ (¨¦ un dicir...) no Nadal. Poucas novidades, e pouco entusiasmantes. Por un tempo, a vivir das rendas navide?as.

- Novas de aninovo

E mentres, o pa¨ªs paralizado pola crise, e entretido en debates de curto alcance. Por exemplo, deu moito que falar que Manuel Rivas utilizase o nome de Br¨¦tema como top¨®nimo imaxinario na s¨²a ¨²ltima novela, emprego cuestionado por Marina Mayoral, que o reclamaba como exclusivo, ata o punto de ter que mediar no ?conflito? a editorial Alfaguara, onde ambos publican en castel¨¢n. E ir¨¢ logo a escritora cuestionar tam¨¦n o uso topon¨ªmico de tan poderosa imaxe que fai Ant¨®n Lopo en Obediencia, Premio Garc¨ªa Barros, de recente aparici¨®n? Ou ¨¦ que Rivas ¨¦ unha peza m¨¢is apetecible, pola repercusi¨®n medi¨¢tica que o seu nome garante?

Imos quentando motores , expectantes por ver como se concreta a celebraci¨®n do D¨ªa das Letras Galegas adicado a Lois Pereiro, por ver se un autor que encarna tan ben moitos dos conflitos da nosa ¨¦poca contrib¨²e a achegar a nosa cultura ¨¢ sociedade. Polo de agora, a extraordinaria Conversa ultramarina, ese diario epistolar no que Lois ti?a como interlocutora ausente a Piedad R. Cabo, non defrauda: unha forma singular de entender o amor, moi deste tempo; o fardelo das lecturas de Lois, partillado coa narrataria (e agora connosco) e a tensi¨®n vital esperable: vela¨ª os vimbios cos que se teceu este texto persoal¨ªsimo, para ler en pequenas doses, tal ¨¦ o impacto que produce a s¨²a asimilaci¨®n (e parabens a Hugo Mart¨ªnez polo labor de edici¨®n).

Coa fin do ano despedimos con saudade a Don Paco Fern¨¢ndez del Riego. M¨¢is vacantes para unha Real Academia Galega sen d¨²bida precisada de mans que traballen arreo nos novos tempos, e nas novas condici¨®ns orzamentarias. Al¨¢ polo mes de xu?o ousei suxerir nestas p¨¢xinas varios nomes de mulleres que poder¨ªan ocupar con m¨¦ritos sobrados esas prazas, e agora non s¨® me reafirmo naquela proposta sen¨®n que me atrevo a so?ar un xesto de afouteza nos nosos ilustres letrados e que, superando os estritos condicionantes da correcci¨®n pol¨ªtica, aposten por unha endeita de mulleres nun acto que revele vontade de correxir unha desigualdade hist¨®rica que non se corresponde en absoluto co valor (cuantitativa e cualitativo) das achegas que as mulleres fixeron nas ¨²ltimas d¨¦cadas ¨¢ nosa cultura.

A Cidade da Cultura comezou a s¨²a andaina cun programa de actividades literarias ben interesante; por suposto, discutible (e discutido) como case todo. ?brese agora unha nova fase na que a sociedade galega deber¨ªa ser quen de endereitar o que naceu torto. E penso en toda a sociedade dende un punto de vista xeogr¨¢fico, porque o complexo do Gai¨¢s pertence ¨¢ cidadan¨ªa galega, viva onde viva (si, tam¨¦n ¨¦ dos vigueses, e dos coru?eses... mal que lle pese a alg¨²ns alcaldes), pero tam¨¦n xeracional e sociol¨®xico: vela¨ª unha oportunidade de ouro para reclamarmos o dereito ao usufructo do que ¨¦ noso. Da imaxinaci¨®n, do dinamismo e da capacidade de xerar proxectos que amose a nosa sociedade (tam¨¦n, claro, da capacidade das instituci¨®ns para canalizalos) depende que consigamos, no futuro inmediato, facer noso o Gai¨¢s.

Voltando ao programa Galicia, ceo das letras, que se abriu con Rosal¨ªa (non pod¨ªa ser doutro xeito!), promete novidades interesantes, non s¨® porque veremos a literatura en di¨¢logo coa m¨²sica, coa audiovisual e coa escena, sen¨®n porque o programa fai realidade o que deber¨ªa ser a m¨¢xima fundacional do Gai¨¢s: Galicia, ponte entre culturas, e de a¨ª que Manuel Antonio, Cunqueiro ou Blanco Amor convivan, s¨¢bado a s¨¢bado, con Valente, Espriu, Borges ou Pessoa. O programa, amadri?ado por m¨¢is dunha ducia de fundaci¨®ns e instituci¨®ns culturais, amosa un cami?o para o Gai¨¢s que semella interesante explorar, polo que sup¨®n de tentativa de articulaci¨®n desa mir¨ªade de colectivos e polo que se refire ¨¢ capacidade da literatura galega para promover o di¨¢logo intercultural.

- Menos ¨¦ m¨¢is?

Chama a atenci¨®n nos andeis das librer¨ªas a proliferaci¨®n de textos de editoriais que poderiamos calificar como pequenas, e a relativa ausencia das grandes. Pero non era que estabamos en crise? Urco aposta pola traduci¨®n de literatura de x¨¦nero: g¨®tico, fant¨¢stico e de ciencia-ficci¨®n, este ¨²ltimo representado por 50 contos cubanos que non deixan de resultar sorprendententes (e digo eu, non haber¨ªa na literatura cubana nada m¨¢is interesante que ofrecernos?). Tam¨¦n Trifolium aposta por versionar ao galego autores como Elena Poniatowska. E na teima de proxectar as nosas letras al¨¦n das nosas fronteiras idom¨¢ticas, vela¨ª temos Castelao e Rosal¨ªa en portugu¨¦s, e en ingl¨¦s Breog¨¢n's Lighthouse, unha magna antolox¨ªa biling¨¹e de case 300 textos de todas as etapas da nosa historia literaria.

A modo de balance, a forte aposta pola traduci¨®n de moitas editoras -tan gabada por todos n¨®s nos ¨²ltimos tempos- deixounos desta libros de desigual interese a¨ªnda que, iso si, perm¨ªtenos escoitar voces ben singulares. Ningu¨¦n pode negarlle tal condici¨®n ¨¢ de Martin Amis, malia que en A vi¨²va pre?ada remate por aborrecernos co debullar dos efectos dunha mala experiencia sexual estival, e as s¨²as consecuencias ao longo da vida dun adulto que non acaba de madurar. Nin siquera o adub¨ªo dos xogos intertextuais que Amis prop¨®n, co af¨¢n de requintar o que semella unha teima particular, conseguen rescatarnos do fast¨ªo que a lectura produce, por m¨¢is que ao longo das case cincocentas p¨¢xinas da novela haxa intres de brillantez. Pola contra, Baricco aposta en Ema¨²s pola intensidade estil¨ªstica e emocional, sen renunciar a un tratamento un tanto metaf¨®rico dun argumento que vai moito m¨¢is al¨¢ da an¨¦cdota para levarnos a reflexionar sobre a condici¨®n do mal e da inocencia, sobre a eternidade e sobre o ¨¢mbito moral que neste mundo queremos ocupar. Sen adoutrinarnos, Baricco consegue impresionarnos cun texto de apariencia modesta na s¨²a brevidade, mais de tal fondura que demanda segundas (e terceiras) lecturas.

Por outra banda, que iniciativas modestas como a edici¨®n dos textos premiados no certame de narrativa Pedr¨®n de Ouro consigan sobrevivir non deixa de ser alentador. O volume que recolle os relatos ga?adores das edici¨®ns 2008 e 2009, de recente aparici¨®n, demostra a eficacia do galard¨®n no que parece ser a s¨²a vocaci¨®n fundacional: a descuberta de novos valores. Como mostra, o feito de que entre os autores premiados nesas xeiras apareza o nome de Iv¨¢n Garc¨ªa Campos, arestora m¨¢is co?ecido por ser o recente Premio Blanco Amor. A¨ªnda ben que algo funciona con coherencia no noso sistema literario. E entre eses libros discretos que poden pasar desapercibidos na s¨²a modestia, propo?o rescatar un op¨²sculo de Manuel L¨®pez Foxo Sobre a poes¨ªa ¨²ltima de Manuel Mar¨ªa. Sen pretensi¨®ns hemen¨¦uticas, ser¨¢ de certo unha ¨²til gu¨ªa para organizar o estudo da abondosa produci¨®n do poeta chairego.

- Valores seguros na poes¨ªa

A poes¨ªa segue a apostar polos valores seguros. En Ser auga, darse en auga atopamos unha selecci¨®n da poes¨ªa publicada por Bernardino Gra?a ao longo de medio s¨¦culo (entre 1958 e 2008). Agrad¨¦cese unha obra desta ¨ªndole, que permita unha visi¨®n de conxunto da delongada produci¨®n de autor tan prol¨ªfico: que fose a man de Miro Villar a responsable da selecci¨®n asegura un atinado criterio.

Retorna Ana Roman¨ª, e a fondura discreta da s¨²a voz, con Estremas. Poeta de obra curta pero intensa, agora explora novos ¨¢mbitos xeogr¨¢ficos e simb¨®licos que serven de escenario para un singular combate entre corpo e voz, entre carne e palabra, combate que se fai di¨¢logo na aceptaci¨®n do irresoluble da procura das estremas.

E que curioso que Marcos Abalde remate o seu Canibalismo pregunt¨¢ndonos cando a carne se far¨¢ verbo nesta Europa can¨ªbal; se cadra, tam¨¦n podemos formular a pregunta ¨¢ inversa, porque urxe xa que o verbo se faga carne, e rematar con toda esta ch¨¢chara que nos impide escoitar as voces m¨¢is verdadeiras, como a que resoa nestas p¨¢xinas: a tensi¨®n discursiva que lle imp¨®n ao autor o modelo posdram¨¢tico co que semella querer identificarse non silencia o poderoso clamor que se ergue acus¨¢ndonos de complicidade. Canibalismo f¨ªxose en 2008 co XI Premio Josep Robrenyo, un galard¨®n dedicado a incentivar e reco?ecer a innovaci¨®n dramat¨²rxica e que admite orixinais nas catro linguas de Espa?a. Con este texto Marcos Abalde s¨²mase a un grupo reducido pero notable de autores galegos que viron os seus textos teatrais premiados al¨¦n as nosa fronteiras sist¨¦micas e idom¨¢ticas: Roberto Vidal Bola?o, Miguel Sande ou Ra¨²l Dans, entre outros. Algo que deber¨ªa facernos reflexionar sobre a infravaloraci¨®n ¨¢ que sometemos a nosa escrita dram¨¢tica.