Hai cami?os de sa¨ªda?

"Na voda da mi?a irm¨¢ menor, as tarxetas de convite estamp¨¢ronse en galego. Neste mesmo idioma se imprimiron os men¨²s do banquete e foi oficiada a cerimonia. As¨ª foi que durante a comedela, un comensal lembroume que cando eu casara, dez anos antes, todo iso se fixera en castel¨¢n, e observou: 'Moito avanzou o galego desde aquela!' Eu retruquei: 'Si, pero na mi?a voda todos os convidados falaban en galego, mentres que hoxe boa parte deles falan castel¨¢n".

Con maxistral capacidade para abonar con exemplos gr¨¢ficos o seu discurso sempre incisivo, Xos¨¦ Lu¨ªs Barreiro Rivas contaba estoutro d¨ªa a devandita an¨¦cdota no transcurso dos XIII Encontros pola Normalizaci¨®n Ling¨¹¨ªstica. Desde as altas responsabilidades que exerceu nos Gobernos que na d¨¦cada dos anos oitenta puxeron en marcha a nosa autonom¨ªa, o relator tivo un papel crucial no asentamento das bases da pol¨ªtica ling¨¹¨ªstica en Galicia. Abondar¨¢ con citar a oficializaci¨®n do galego na Administraci¨®n aut¨®noma, a aprobaci¨®n da Lei de Normalizaci¨®n Ling¨¹¨ªstica e a posta en marcha da Radio e a Televisi¨®n de Galicia.

- Pol¨ªtica e sociedade. Da brillante palestra que Barreiro debullou saliento d¨²as reflexi¨®ns. Primeira, as pol¨ªticas p¨²blicas de promoci¨®n da lingua xa non son tan decisivas hogano coma outrora: o protagonismo pasou das instituci¨®ns ¨¢ sociedade. Por a¨ª ¨ªa an¨¦cdota. Segunda, o aspecto m¨¢is grave das liortas pol¨ªticas sobre o idioma provocadas polo PP nos ¨²ltimos anos non foi a discusi¨®n sobre as porcentaxes de uso do galego no ensino, sen¨®n que o partido maioritario e de goberno en Galicia po?a en cuesti¨®n os dous principios b¨¢sicos da pol¨ªtica ling¨¹¨ªstica da autonom¨ªa: a consideraci¨®n do idioma propio como elemento cohesionador da sociedade, cun papel central na definici¨®n da nosa identidade colectiva, e o consecuente firme compromiso dos poderes p¨²blicos coa s¨²a promoci¨®n.

Canto ao primeiro, Barreiro argumentaba que as pol¨ªticas de normalizaci¨®n que non son sustentables no medio prazo acaban por tornarse inefectivas, e quen lles outorga a sustentabilidade son os axentes sociais. O estatuto pol¨ªtico-legal e institucional crea o marco, os gobernos esbozan o dese?o, pero son os axentes sociais os que pintan o cadro. Subscribo esa idea, con matices, en que seguramente Barreiro non discordar¨ªa grandemente. Con certeza, o marco ¨¦ mellorable (como nos lembraron argumentadamente as xuristas que falaron nos ditos Encontros), pero tam¨¦n d¨¢ para pintar un cadro m¨¢is xeitoso ca o que nos est¨¢ sa¨ªndo.

De feito, o menos que se pode dicir ¨¦ que ¨¢s pol¨ªticas ling¨¹¨ªsticas dos sucesivos gobernos faltoulles pulo e visi¨®n a medio prazo. Certo ¨¦ que ningunha forza pol¨ªtica foi quen de achegar alternativas globais claramente preferibles, sen¨®n, todo o m¨¢is, parches adoito dubidosos. O Bloque Nacionalista revelou moita capacidade para actuar ¨¢ defensiva (a¨ªnda as¨ª, con torpezas inauditas) pero non tanta para artellar un programa serio e factible. Por sinal, o actual portavoz parlamentario para a lingua resume cabalmente nas s¨²as actuaci¨®ns as limitaci¨®ns do BNG neste terreo, o cal ¨¦ especialmente de lamentar tendo en cota a delicad¨ªsima conxuntura que estamos atravesando. Pola s¨²a banda, o Partido Socialista exhibe un curr¨ªculo ben contraditorio: a militantes socialistas se deben varias das iniciativas m¨¢is positivas e relevantes a prol do galego (nomeadamente na acci¨®n municipal), e tam¨¦n algunha das m¨¢is pol¨¦micas (abondar¨¢ con evocar o nome de Paco V¨¢zquez). Francisco Cervi?o personifica o mellor que o PSdG pode ofrecer: compromiso rexo, ponderaci¨®n e unha actitude construtiva. Canto ao Partido Popular, ¨¦ o principal responsable do que hai, para ben (moito non ¨¦) e para mal (sobexo resulta). Agust¨ªn Baamonde representa esa dupla faciana, o amable doutor Jekyll pugnando para preservar os trazos galeguistas do seu rostro, que se van confundindo cos do t¨¦trico m¨ªster Hyde.

- Sociedade e pol¨ªtica. No tocante ¨¢ sociedade, aquece comentar a an¨¢lise que Carlos Neira presentou nos citados Encontros a partir dunha enquisa referida ¨¢s actitudes ling¨¹¨ªsticas da poboaci¨®n galega realizada a fins de 2009 polo Consello da Cultura. Resumo apertando moito as s¨²as conclusi¨®ns. Para comezar, unha ampla maior¨ªa da poboaci¨®n mostra actitudes favorables ¨¢ promoci¨®n do galego, sobre todo no tocante ¨¢ capacitaci¨®n (case o 90% da xente pensa que todos os galegos deben saber falalo e escribilo), e nese sentido obs¨¦rvase unha notable esixencia cara ao funcionariado, as empresas que prestan servizos p¨²blicos (medios de comunicaci¨®n, comercio e banca) e a clase pol¨ªtica. Igualmente, a noci¨®n de cortes¨ªa ling¨¹¨ªstica suscita un consenso ampl¨ªsimo: nove de cada dez galegos pensan que ¨¦ de boa educaci¨®n que cada cidad¨¢n sexa correspondido no idioma que utiliza (galego ou castel¨¢n), e por tanto, debe ser atendido e recibir servizos na lingua da s¨²a preferencia. ? luz disto, resulta unha inadmisible falta de respecto o tratamento que algunhas empresas deparan ao galego. O ¨²ltimo e m¨¢is clamoroso exemplo, a cacarexada Marineda City. O que merecen ¨¦ que correspondamos con desprezo proporcional. Para que logo se queixen das previsi¨®ns galeguizadoras da deostada Lei do Comercio impulsada polo anterior Goberno!

En segundo lugar, a maior¨ªa da poboaci¨®n entende que as pol¨ªticas de promoci¨®n do galego deben ser respectuosas coas liberdades individuais, ou mellor, deben ter como obxectivo incrementar a liberdade de opci¨®n dos cidad¨¢ns. Neste senso, quizais o resultado m¨¢is significativo da dita enquisa ¨¦ que unha porcentaxe id¨¦ntica de persoas (por riba dos dous terzos) considera igualmente prioritaria a promoci¨®n do galego no ¨¢mbito p¨²blico e a preservaci¨®n da liberdade ling¨¹¨ªstica individual. Non anda moi lonxe isto da idea que os redactores do informe do IGEA, publicado hai uns meses, quixemos plasmar na f¨®rmula de biling¨¹ismo restitutivo, precisamente tentando evitar a s¨²a manipulaci¨®n contra o galego. A todo isto, Carlos Neira asegurou que, sendo o biling¨¹ismo un obxectivo partillado por unha ampl¨ªsima maior¨ªa, o sector de poboaci¨®n m¨¢is partidario del ¨¦ o que se sit¨²a na ¨®rbita nacionalista. Vaites!

- O idioma, entre o privado e o p¨²blico. O desaf¨ªo da pol¨ªtica ¨¦, coma noutros casos, tornar as vagas aspiraci¨®ns da cidadan¨ªa, coas s¨²as contradici¨®ns, en metas maioritariamente asumidas e alcanzables. Unha parte da dificultade da tarefa reside no car¨¢cter do idioma como fen¨®meno ubicuo, simult¨¢nea e indisolublemente individual e colectivo, persoal e comunitario. Na s¨²a condici¨®n inapreixable e transfronteiriza, solidaria co car¨¢cter esvarad¨ªo da distinci¨®n entre o privado e o p¨²blico, o social e o pol¨ªtico. Sexa como for, a plural corrente defensora do galego vai reco?ecendo que a normalizaci¨®n ling¨¹¨ªstica constit¨²e un proceso de aprendizaxe colectiva, e que, por tanto, ningu¨¦n pode pretender posu¨ªr de antem¨¢n as soluci¨®ns. Por iso, os iluminados con receitas m¨¢xicas te?en cada vez menos predicamento. Debemos manter a capacidade de seguir aprendendo en di¨¢logo aberto e cr¨ªtico, apegados ao pa¨ªs real, na procura dun cami?o para sa¨ªr do labirinto. E se a sa¨ªda final non existise, o caso ¨¦ irmos facendo, paso a paso, devagar, un bo cami?o.