Ensaio para tempos anest¨¦sicos

Corren bos tempos para o ensaio galego, se cadra porque en d¨ªas anest¨¦sicos coma os que estamos a vivir, a reflexi¨®n e o debate loitan por conservar un espazo de supervivencia. A nosa literatura segue a ser fonte de inspiraci¨®n para un exercicio de an¨¢lise un tanto introspectiva: a crise de valores que nos acosa imp¨®n un paso atr¨¢s para revisar as bases sobre as que tentamos constru¨ªr unha casa com¨²n na que vivirmos a galeguidade no s¨¦culo XXI.

Os resultados, claro est¨¢, son desiguais. Por exemplo, ¨¦ ben interesante o protagonismo que est¨¢ a ter no noso pensamento a figura de Rosal¨ªa, que non fai mala parella con Lois Pereiro: as s¨²as vidas e as s¨²as obras l¨¦mbrannos con teimos¨ªa que a heterodoxia ¨¦ sempre unha opci¨®n vital e que, ¨¢s veces, a furia resulta necesaria, parafraseando ao poeta monfortino. En Rosal¨ªa est¨¢n centrados dous ensaios recentes, ambos de gran alento a¨ªnda que de enfoque diferente: Rosal¨ªa de Castro, estranxeira na s¨²a patria de Francisco Rodr¨ªguez quere ser unha lectura totalizadora, o compendio dunha vida investigadora -a do autor- na que a poeta foi motivo de inspiraci¨®n permanente. A extensi¨®n do libro (731 p¨¢xinas) pode resultar desalentadora, pero c¨®mpre ter en conta que ¨¦ posible realizar achegas parciais a aspectos concretos pois, como o subt¨ªtulo nos indica, o estudo percorre a vida e a obra da escritora de onte a hoxe. Rodr¨ªguez, que traballou arreo nas hemerotecas, dedica as 100 primeiras p¨¢xinas ao contexto hist¨®rico para logo centrarse nunha exhaustiva an¨¢lise interpretativa da produci¨®n literaria rosaliana; na li?a do que xa fixera en obras anteriores, d¨¢selle unha importancia notable ¨¢s novelas, a¨ªnda pendentes de seren estudadas m¨¢is en profundidade. A ¨²ltima parte desenvolve aspectos ata agora escuros da biograf¨ªa rosaliana, nomeadamente a pol¨¦mica que rodeou o traslado dos seus restos a Bonaval, unha cuesti¨®n que Rodr¨ªguez utiliza como eixo de articulaci¨®n para amosar a manipulaci¨®n a que foron sometidas de xeito sistem¨¢tico a escritora e a s¨²a obra ata os nosos d¨ªas, manipulaci¨®ns encami?adas a propiciar determinada(s) valoraci¨®n(s), un proceso de certo ao que ning¨²n ¨¢mbito ideol¨®xico ¨¦ alleo. En fin, unha obra de vocaci¨®n abranguente, que reflicte ¨¢ perfecci¨®n as carencias dos estudos rosalianos, que provocan que ¨¢s veces o autor se vexa impelido a presentar como feitos consumados afirmaci¨®ns especulativas que demandar¨ªan maior apoio documental.

Novas perspectivas sobre Rosal¨ªa de Mar¨ªa do Cebreiro e Francisco Rodr¨ªguez

Iago Mart¨ªnez mostra que a obra de Pereiro non se pode entender sen o rock

Mar¨ªa do Cebreiro ach¨¦ganos en Fogar impronunciable. Poes¨ªa e pantasma un feixe de ensaios, moitos deles concibidos para revistas acad¨¦micas de diversa ¨ªndole. Fai un esforzo ¨ªmprobo para combinar o rigor hermen¨¦utico e terminol¨®xico cunha certa vontade divulgativa de agradecer, a¨ªnda que a obra ¨¦ para debandar aos poucos, algo que v¨¦n propiciado pola estrutura xeral, na que cada cap¨ªtulo pos¨²e unha certa independencia. O obxectivo ¨¦ tentar explicar a aparici¨®n reiterada de figuras pantasmais na poes¨ªa galega moderna, en base ¨¢ hip¨®tese de que, a partir da segunda metade do s¨¦culo XIX, en Galicia a perda foi un dos motores da produci¨®n cultural, e a literatura o seu principal mecanismo de representaci¨®n, sobre todo dende que no Rexurdimento a literatura galega tivo que enfrontarse cos problemas da fractura social e a discontinuidade hist¨®rica e, facendo deles un trazo de especificidade, convertelos en mecanismo de resistencia. A esta viaxe nos convida a investigadora, da man de Mar¨ªa Mari?o, Cunqueiro e, sobre todo, Rosal¨ªa de Castro. A ela, a nosa escritora fundacional, voltamos unha e outra vez, para entendermos a nosa historia pero tam¨¦n para esclarecer as fendas do noso presente.

Na endeita de obras conmemorativas da nosa efem¨¦ride literaria anual salientan xa alg¨²ns textos que de certo est¨¢n chamados a ser obras de referencia. Vela¨ª o caso da Poes¨ªa completa de Lois Pereiro, editada por Ana Acu?a para Xerais con todo o rigor filol¨®xico que se agarda dunha publicaci¨®n deste tipo; ou a Antolox¨ªa po¨¦tica que Daniel Salgado preparou para Galaxia, cun estudio introdutorio imprescindible e mod¨¦lico como decantado exercicio de s¨ªntese que amosa que a profundidade non est¨¢ rifada coa brevidade. Outra volta Ant¨®n Lopo fai unha das s¨²as singular¨ªsimas achegas ao x¨¦nero biogr¨¢fico n'A palabra exacta. Biograf¨ªa de Lois Pereiro. Organizada como un xogo polif¨®nico de voces, a partir de entrevistas realizadas ¨¢s persoas que o quixeron, e ¨¢s dalg¨²ns que o leron con paix¨®n e intensidade. Lopo ¨¦ aqu¨ª o director dunha orquestra dispar, por plural e caleidosc¨®pica, mais que remata por soar concertada para axudarnos a escoitar a voz do poeta e o home (se ¨¦ que ¨¦ posible establecer esta distinci¨®n en falando de Lois Pereiro). Non deixa de ser curioso que Marcos Calveiro escollese unha f¨®rmula semellante para a s¨²a achega biogr¨¢fica, Lois Pereiro. N¨¢ufrago do para¨ªso, esta pensada para p¨²blicos m¨¢is novos. Estruturada ao xeito dun gui¨®n cinematogr¨¢fico, perm¨ªtenos tam¨¦n escoitar, nun contexto ficionalizado, as voces que acompa?aron a Lois ao longo da s¨²a vida. Estas son as vantaxes que ten conmemorar figuras recentes: que a¨ªnda ¨¦ posible seguir o seu ronsel palpitante, procurar a s¨²a pegada humana, que o paso do tempo a¨ªnda non borrou.

Algo distinta ¨¦ a obra de Iago Mart¨ªnez. Cun t¨ªtulo as¨¦ptico e pouco estimulante, Lois Pereiro.Vida e obra, quen ¨¦ un dos mellores co?ecedores do poeta monfortino sorpr¨¦ndenos porque demostra de facto algo no que non se adoita reparar, ou faise de xeito superficial, se cadra por mor da nosa propia ignorancia. Ref¨ªrome ao feito de que moita da poes¨ªa desta ¨¦poca, e nomeadamente a de Lois, non se pode entender sen co?ecer a m¨²sica rock. Mart¨ªnez revela a mesta rede de referencias intertextuais entre poemas e canci¨®ns que ¨¦ clave na obra do monfortino, e faino coa mesma precisi¨®n e rigor ecd¨®ticos que lle aplica ¨¢ xenealox¨ªa dos textos; se cadra, o ¨²nico que lle falta ¨¦ a banda sonora. Todo isto converte este traballo en obra de referencia imprescindible. Ao tempo, a veta xornal¨ªstica do autor l¨¦vao a profundizar en aspectos que noutras monograf¨ªas sobre Pereiro resultan un tanto desdebuxados, e estou a pensar no affaire da colza ou na intrahistoria da movida coru?esa. En fin, un feixe de p¨¢xinas tan vivas, profundas e ben escritas que, por arrebatadoras, compangan ¨¢ perfecci¨®n coa poes¨ªa de Lois. En canto ao Dicionario que cada ano a editora tresctres lle dedica ¨¢ figura protagonista das Letras, este ano ven asinado por Mar¨ªa Xes¨²s Nogueira. Non se deixen enganar polo formato discreto e a aparencia anodina: tr¨¢tase dunha achega persoal, rigorosa, con interesantes suxesti¨®ns para a an¨¢lise hermen¨¦utica da obra de Pereiro.

Dada a escaseza secular que padecemos de biograf¨ªas, ¨¦ motivo de ledicia a publicaci¨®n de Vivir, unha aventura irrepet¨ªbel. Escrita por Mercedes Queixas, reconstr¨²e o percorrido vital da poeta Mar¨ªa do Carme Kruckenberg. Perm¨ªtenos co?ecer e entender como nace e medra a vocaci¨®n literaria dunha muller galega, nacida nunha determinada clase social e nuns tempos ben complexos. Un documento valios¨ªsimo que inspira un interese que vai m¨¢is al¨® do da figura protagonista ao tempo que nos deixa con ganas de co?ecela mellor.

Tam¨¦n constit¨²e un imprescindible contributo biogr¨¢fico o Proceso e encarceramento de Ram¨®n Pi?eiro (1946-1949) de Xos¨¦ Manuel Dasilva. S¨® nun pa¨ªs coma o noso, que se serviu a mi¨²do da terxiversaci¨®n e a ocultaci¨®n de datos hist¨®ricos como estratexia defensiva, encami?ada a potenciar actitudes sectarias e maniqueas (responsables en boa medida da desafecci¨®n de parte da cidadan¨ªa cara ao nacionalismo), se entende que ningu¨¦n fixese ata agora o que fixo Dasilva: exhumar a documentaci¨®n da causa legal que se lle abriu a Pi?eiro, publicala, explicala e comentala. Por se os papeis non falasen abondo por si mesmos, Dasilva ax¨²danos a orientarnos entre a broza xur¨ªdica para entender como e por que Pi?eiro foi xulgado por rebeli¨®n e se lle imputaron "actividades clandestinas contrarias al r¨¦gimen". O libro div¨ªdese as¨ª en tres partes: unha explicativa, outra estritamente documental (onde se transcriben informes, declaraci¨®ns, dilixencias, etc¨¦tera do expediente penal) e outra gr¨¢fica, lamentablemente de escasa calidade. Unha obra fundamental non s¨® para o cabal co?ecemento da biograf¨ªa de Pi?eiro sen¨®n tam¨¦n para o da nosa propia historia.