'Pa negre' de Cunqueiro

A web de Apple ofr¨¦ceme unha imaxe espectral dun Steve Jobs que me fita. Non podo deixar de lembrar ao personaxe de A Sombra Cazadora. Esta ¨¦ a morte intern¨¦tica dun personaxe inform¨¢tico. Algu¨¦n nalgunha casa chorar¨¢ ao individuo de carne. Supo?o.

M¨¢is perto, un chisco menos espectral, o filme Pa negre en lingua catal¨¢ de Agust¨ª Villaronga, baseado na novela do Emili Teixidor, foi seleccionado pola Academia do cinema espa?ol para optar a un Oscar. Nada lles foi regalado a Teixidor nin a Villaronga; con todo, os creadores en lingua galega ter¨¢n unha envexa limpa do apoio que ofrece a Generalitat ¨¢ creaci¨®n en catal¨¢n. E envexa do apoio da s¨²a sociedade. Catalu?a ¨¦ un pa¨ªs.

O ¨¦xito do libro e do filme desmenten unha outra vez esa alegaci¨®n tan aborrecida de que non se debe escribir ou filmar nada que trate da Guerra Civil. Os ¨²ltimos 30 anos apenas proporcionan material tem¨¢tico para escribir e a nosa guerra foi unha enchente salvaxe de experiencias l¨ªmite a contar. Experiencias radicais que a¨ªnda hoxe act¨²an na sociedade, nas familias e en cada un de n¨®s. Non se pode contar a biograf¨ªa dunha persoa maior de 50 anos sen ter en conta como condicionaron aqueles feitos a s¨²a vida familiar e persoal.

Como se concilia a s¨²a sabidur¨ªa coa conciencia de traizoar as s¨²as ideas e os seus amigos asasinados?

E m¨¢is preto a¨ªnda e, con todo, non menos espectral, leo no xornal dun congreso sobre ?lvaro Cunqueiro. Un t¨ªpico evento desta cultura galega. Aos que gustamos da literatura e dunha boa parte da s¨²a obra non nos causa desgusto. Por¨¦n, carecer¨¢ de interese o tal congreso se non se abordou al¨ª o enigma de Cunqueiro, un enigma que non nace da Guerra Civil mais que a guerra fixo vis¨ªbel. Os seus textos poden ser lidos e estudados en si, e te?en todo o seu sentido aut¨®nomo, mais o sentido de conxunto da s¨²a obra s¨® se pode comprender comprendendo ao autor. Non comprendo a Cunqueiro. Imaxino que as¨ª lle debe de ocorrer a moita xente.

Na s¨²a obra po¨¦tica, tanto na de preguerra como na dos ¨²ltimos anos, nos textos teatrais, case parateatrais, ou nos seus romances en castel¨¢n, na brillantez da expresi¨®n, late unha ollada l¨²cida, fina e sabia sobre a vida humana. Cunqueiro ¨¦ moi consciente do peso da morte e na s¨²a obra non hai lugar para outra vida que non sexa esta, non sendo a trav¨¦s da parodia nas Cr¨®nicas do Sochantre. As extremas circunstancias da guerra entre n¨®s poden explicar calquera cousa. Quen non viviu aquilo debe ter cautela en facer un xu¨ªzo moral sobre o que viviron aquelas persoas, tal Cunqueiro. Mais os pasos que el andou son verdadeiramente singulares. Como se pode conciliar esa sabidur¨ªa que demostra na obra coa conciencia de traizoar non s¨® as s¨²as ideas sen¨®n aos seus amigos asasinados? E como se pode facer iso demostrando a alegr¨ªa de vivir e o oportunismo que aparentemente demostrou na guerra e na inmediata posguerra? Como era ese home, como estaba constitu¨ªdo intimamente? F¨¢ltalle coherencia ao personaxe que nos contan. Prec¨ªsase escritor que cree literariamente a ese ser humano que semella tan escindido que nos resulta incomprens¨ªbel. Mer¨¦ceo.