"Fixemos unha revoluci¨®n pac¨ªfica"

O seu ensaio inaugural, A muller en Galicia, publicado en 1977 supuxo a primeira aproximaci¨®n elaborada ao feminismo contempor¨¢neo en Galicia. Desde aquela Mar¨ªa Xos¨¦ Queiz¨¢n (Vigo, 1939) non parou de insistir no traballo de fondo de erguer un edificio te¨®rico en paralelo a unha obra literaria que aborda novela, poes¨ªa e teatro: "Para min ¨¦ dif¨ªcil explicar como vai ir cada libro, ¨¦ coma se trouxesen o x¨¦nero debaixo do brazo. Para a explicaci¨®n obxectiva do pensamento o id¨®neo ¨¦ o ensaio. Que houber ou non tradici¨®n en Galicia de ensaio feminista carece de importancia, pero era absolutamente necesario porque eu escribo como cando unha criatura empeza a medrar no ventre e ten que sa¨ªr. Te?o necesidade de comunicar. Cada vez que chego a unha conclusi¨®n preciso dicilo e m¨¢is cando o considero necesario para a sociedade".

Directora de Festa da palabra silenciada, unha publicaci¨®n que desde 1983 ven recollendo a evoluci¨®n te¨®rica do feminismo, na s¨²a m¨¢is recente entrega Queiz¨¢n ded¨ªcase a informar sobre a presenza da Ilustraci¨®n no despegue do pensamento da igualdade, materia sobre a que reflexiona o seu ensaio Racionalismo pol¨ªtico e literario. Conciliar as ciencias e as humanidades, onde a figura de Mart¨ªn Sarmiento ¨¦ a do avanzado: "Non se limita a propor unha educaci¨®n en galego, sen¨®n que propugna que esa debe ser racional para todas as nenas e nenos. ? contrario ao proxecto de lei promovido polo Manifesto dos Iguais, que prohib¨ªa ¨¢s mulleres aprender a ler para que en lugar dos libros aprendesen nos textos viventes: os seus maridos".

A ponte co pensamento feminista no XIX supona, entre outras, Rosal¨ªa de Castro, s¨ªmbolo fundador da literatura galega que 100 anos despois da s¨²a morte pasa a ser reivindicada na perspectiva feminista: "Foi unha feminista avant la lettre total e absolutamente. En 1985 na Festa sacamos o n¨²mero na que empezamos a vela dun punto de vista diferente. Antes era unha visi¨®n terr¨ªbel, idealista e f¨®ra de lugar, que achantaba o seu pensamento e importancia radical en relaci¨®n coa sociedade galega e a muller. Agora, a trav¨¦s dela, podemos dicir cousas que estabamos afirmando en solitario. O mesturar, por exemplo, a opresi¨®n da muller coa opresi¨®n social, que est¨¢ n'A xustiza pola man e en tantos textos seus. Ou o tema da seduci¨®n, porque as s¨²as novelas en castellano son as que mellor reflicten a seduci¨®n, ou sexa o engano do home ¨¢ muller. Mentres Eduardo Pondal est¨¢ escribindo poemas de violaci¨®n de mulleres, Rosal¨ªa, na mesma altura, est¨¢ no outro extremo, sinalando co dedo os violadores e abusadores de mulleres. Aseg¨²rao Susan Kirkpatrick, que d¨ª que de Rosal¨ªa ¨¦ a escritora do s¨¦culo XIX que mellor trata a cuesti¨®n".

S¨® pasaron 30 anos, o degrao das conquistas unicamente pode comprenderse na perspectiva de que a sociedade sa¨ªa da ditadura, coa muller mesmo sen liberdade de tirar o seu propio pasaporte ou abrir unha conta de banco sen permiso do home. A mudanza prod¨²cese nas mentalidades e tam¨¦n se advirte na visibilidade da muller na vida p¨²blica: "As mulleres estiveron reclu¨ªdas no mundo privado, mentres a cultura, o pensamento, a filosof¨ªa, a pol¨ªtica ou a ciencia, todo era dos homes. Daquela o que fac¨ªan as mulleres nese terreo quedaba detr¨¢s deles ou era ocultado. Estabamos f¨®ra da historia e do p¨²blico, que ¨¦ onde se resolve todo, a verdade, a equidade, a xustiza, a lei... todo o respect¨¢bel. No privado eran mulleres ou fillas de. Cambiar a posici¨®n do foco mudou por completo a historia. Unha das artima?as m¨¢is terr¨ªbeis da historia da muller ¨¦ que era v¨ªtima e fac¨ªana tam¨¦n culp¨¢bel, se a violaban ti?a que ocultalo porque se non quedaba proscrita na sociedade e se o marido a maltrataba hab¨ªa que dicir que ca¨ªra polas escaleiras ou tope?ara cunha porta, todo antes de dicir que o home lle bat¨ªa. O que fixemos foi mudar o punto de vista e hoxe a sociedade sabe que o culp¨¢bel e o desprez¨¢bel ¨¦ o maltratador e o asasino. Son cambios que ten que acoller a sociedade para que se transforme. O feminismo nese sentido ¨¦ important¨ªsimo porque fixo unha revoluci¨®n pac¨ªfica de cambiar as mentalidades e as conciencias, e iso ¨¦ fundamental. Se ETA est¨¢ derrotada ¨¦ porque hoxe xa non se admiten de ningunha das maneiras as s¨²as xustificaci¨®ns e son considerados asasinos e nun pa¨ªs democr¨¢tico a xente ten a conciencia de que s¨® desde a palabra e o di¨¢logo se pode transformar a sociedade. Igualmente os maltratadores pasaron de ser os chulos da pel¨ªcula a criminais. Vaise seguir o mesmo cami?o coa prostituci¨®n, que se pasar¨¢ de po?er o foco nas prostitutas a fixar toda a atenci¨®n nos prostituidores, que son os activos e os que fan que o fen¨®meno exista. Dentro duns anos quen se vai envergo?ar vai ser o home que vai prostitu¨ªr mulleres e non elas que son as v¨ªtimas".

Pregunt¨¢molle a Mar¨ªa Xos¨¦ Queiz¨¢n se a s¨²a obra lle trouxo custes. "Dime a min os prezos que hai que pagar", resposta. "Durante anos as cousas que po?¨ªa en debate non eran nin consideradas para rebatelas. Evidencias e xa antes Recuperemos as mans eran libros marxistas pero confront¨¢banse con certas posturas marxistas, usando a s¨²a dial¨¦ctica, e s¨® recib¨ªn silencio total e absoluto. No traballo sobre a misoxinia de Pondal o ¨²nico que fixen foi po?er os poemas e facer unha lectura, recib¨ªn descualificaci¨®ns, pero ningu¨¦n me rebateu. ? duro porque non hai lugar ao di¨¢logo, ¨¢ contestaci¨®n, ¨¢ controversia. Iso provoca frustraci¨®n, pero sobre todo a sensaci¨®n de estar a traballar no deserto, non atopas un lugar de debate".

E a¨ªnda as¨ª o ensaio entendido como provocaci¨®n ao pensamento fai que ela mesma s¨® asuma na s¨²a totalidade os ¨²ltimos traballo: "Neste momento s¨® me responsabilizo dos dous ¨²ltimos libros de ensaio e algunhas cousas anteriores. O meu pensamento evoluiu e non son a mesma que cando empecei a escribir sobre feminismo, os meus criterios foron transform¨¢ndose. D¨¢me m¨¢goa a xente que mant¨¦n fidelidades como se tratase de dogmas e que non admiten un pensamento en mudanza. Non podemos pensar igual na era da globalizaci¨®n que cando non saiamos do lugar. Cos anos o meu criterio como feminista foise adaptando cada vez m¨¢is aos meus principios sociais, ao racionalismo e ¨¢ Ilustraci¨®n. Eu, que non era esencialista nas mi?as ideas, si o fun nos meus primeiros tempos de feminismo e logo decateime e que o cami?o do feminismo da diferenza era un erro. Abomino do esencialismo falando de feminismo, do nacionalismo e do que sexa. Foi nese cami?o que asumo principalmente os meus traballos m¨¢is recentes".