Hasierak

Hastea gogorra izan ohi da, maiz gogaikarria oso, batzutan gaindiezina. Baina hasierari zor zaio askotan testu baten bizitza, iraupena edo distira.

Duela gutxi Enrique Vila-Matas idazleak narrazio labur eta luzeen hasiera batzuk aztertu ditu, orri zuriaren fobia uxatu ez ezik, beldur hori artearen abiapuntu bihurtzeko ere beste egileek egin dituzten saioei erreparatuz. Lehenbiziko esaldien bilduma horrek jarraipena merezi du, istorioetan antzeman daitekeen ugaritasuna testuen hasieretan ere aurkitzen baita.

Lehen esaldi zenbatezinen artean zerbaitegatik gogoangarri suertatzen zaizkigunak daude. Irakurle bakoitzaren oroimenean metatzen dira, iragazki zenbait igaro ondoren. Espero duguna, ipuin edo nobela baten hasieran, betetzen ez denean, lehen esaldiak efektu zehatz bat lortzen du, irakurlearen arreta erakartzeaz bat. Izan ere, deigarri gertatzea izaten da noizbehinka hasierako hitzen xedea. Ricardo Piglia argentinarrak Respiraci¨®n artificial eleberriaren lehen esaldiak asmatzerakoan honako hau idatzi zuen (itzulpenean): "Istoriorik bai? Istoriorik bada, hau duela hiru urte hasten da".

Nahita moldatutako hasiera bortxatuen artean beti harritu izan nau Gesualdo Bufalino italiarrak gazteleraz Perorata del apestado titulua jaso zuen nobelari ekiteko erabili zuenak: "Edo gau guztietan-nagitasunagatik, zekentasunagatik- amets bera amesten nuenean". Diskurtsoaren zati bat falta balitzaigu bezala hasten gara halakoetan irakurketa.

Solemnitatea ere bilatu izan da lehen esaldietan, etorriko denaren iragarki gisa. Puxkinen Mozart eta Salieri mikrodrama hitz hauek aurkezten digute: "Denek diote: ez dago egiarik lur gainean, baina gorago ere ez da halakorik". Mota honetako incipit famatuetan ezinbesteko da, besteak beste, Tolstoiren Anna Karenina-ri hasiera ematen diona gogoratzea: "Familia zoriontsu guztiak antzekoak dira, familia zorigabe bakoitza bere modura da zorigabea". Aipagarria den bezala Thomas Mannek Mendi magikoa itzelaren seigarren kapituluaren hasieran jarri zuen galdera: "Zer da denbora?". Gehiegizkoa iruditzen bazaigu kapitulu soil batentzako (nahiz eta Mendi Magikoaren kapitulu bat izan), zer pentsatuko genuke testu osoaren hasieran balego?

Ipuinlarien jokaerak, hau ere anitza den arren, beste mota batekoa izateko joera ageri du gehienetan, Txekhovek irekitako ipuin modernoaren esparruan behintzat. Txekhovek berak zarata gehiegirik gabeko hasierak maite zituen, pertsonaia arrunten eguneroko bizitzaren isla bailiran. Eta halakoak izaten ditugu maiz Hemingway, Carver, Cort¨¢zar edo Onettiren hitz lauzko idazlan laburretan. Egunerokotasuna edo distirarik gabeko existentzia muturrera eramaten dira noizean behin, Luis Mateo D¨ªezen Dieta izeneko narrazioan bezala (testua jatorrizkoan ematea komeni da): "Desayunar habichuelas nunca me pareci¨® razonable pero termin¨¦ acept¨¢ndolo".

Egungo istorioek, komikoek nahiz tragikoek, abiapuntu xumeak izan ohi dituzte. Eta era horretan eraikitzen dira testu berri asko. Salbuespen bat, salbuespenen artean: Monterroso eta bere idazkera minimo bezain deigarria. Gogora dezagun ipuin oso bat (ez, ordea, betiko dinosaurioarena): "Hoy me siento bien, un Balzac; estoy terminando esta l¨ªnea" (Fecundidad ipuina). Edo beste testu baten hasiera bitxia: "Hay tres temas; el amor, la muerte y las moscas" (Las moscas).

In principio erat verbum dio testu hasierarik agian ezagunenak. Hasierako hitzak hitzen eta munduaren hasiera dira. Baina hasitako edozein testuk jarraipena behar du, eta gero amaiera, behin-behinekoa bada ere, segidan datorren puntuak dakarrena bezalakoa.