A outra guerra perdida

"? a praza normal, non?" A praza pola que se pregunta, nunha entidade bancaria, ¨¦ a Praza Castelao de Rianxo. Nunha das s¨²as sa¨ªdas, a R¨²a de Abaixo, viviron Castelao -¨¢ volta de Am¨¦rica, na primeira mocidade-, Manuel Antonio -que marchou a Padr¨®n sendo crianza- e Dieste, a maior parte da vida.

As de Manuel Antonio e Dieste son propiedade do Concello. Te?en placa pero est¨¢n pechadas. A de Castelao, no n¨²mero 42, ¨¦ a¨ªnda propiedade de Xavier Baltar, neto de ?ngel Baltar, amigo da alma de Castelao, porque as¨ª o testou Teresa Rodr¨ªguez Castelao (1899-2000), a ¨²ltima das irm¨¢s. Foi a familia Baltar quen posibilitou que a casa non fose espoliada en 1936, e quen axudou a Josefina e Teresa, abandonadas por case todos -ou todos, como subli?an alg¨²ns dos consultados- durante os anos m¨¢is duros do franquismo.

"Artellar unha boa iniciativa museogr¨¢fica ser¨ªa fundamental"

A s¨²a casa permanece pechada dende a morte da s¨²a irm¨¢ Teresa

"Eu o que lamento ¨¦ que me chamen do ensino moitos profesores interesados en visitar o Museo Castelao de Rianxo, porque lles te?o que dicir que non hai", di Fernando Lavandeira, t¨¦cnico de Cultura na vila desde 1988. "Artellar as tres casas arredor dun bo proxecto museogr¨¢fico, m¨¢is al¨¢ da venda tur¨ªstica, ser¨ªa un recurso fundamental para Rianxo".

O problema agora ¨¦ a casa de Castelao, pechada desde a morte de Teresa. "O Concello e a Fundaci¨®n Castelao dix¨¦moslle a Baltar que puxera prezo. N¨®s hai anos ofrec¨ªmoslle 72.000 euros. Hai ano e medio, o banco taxou o inmoble en 200.000 euros [o concello mercou as casas de Dieste e Manuel Antonio por 240.000 e 300.000 nos dous ¨²ltimos anos]". O alcalde rianxeiro, que critica a suposta "patrimonializaci¨®n" de Castelao por parte do BNG, gaba a "sensibilidade de Madrid", e critica ¨¢ Conseller¨ªa. "Cantos anos hai que morreu Castelao? Cultura leva traballando tres anos e durante os dous primeiros non moveu palla para declarar a casa Ben de Interese Cultural", di o socialista Pedro Pi?eiro.

O alcalde afirma que o obxectivo do Concello ¨¦ "facer un proxecto muse¨ªstico cun centro nodal no Pazo de Martelo [actual biblioteca]. De momento actuamos nas casas de Manuel Antonio e Dieste". Entre 2006 e 2008, o Concello recibiu m¨¢is de un mill¨®n de euros para ese fin. O do proxecto muse¨ªstico xa vi?a de antes, segundo Xos¨¦ Lu¨ªs Axeitos: "En 2003 o alcalde encargounos un proxecto museol¨®xico das tres casas a Alonso Montero, a D¨ªaz Pardo e a min, e fix¨¦molo". Aquel proxecto chamouse Academia Literaria de Rianxo. As claves pasaban por centralizar os estudos dos tres escritores rianxeiros e, m¨¢is al¨¢, converterse nunha das referencias estatais no estudo do exilio. A Fundaci¨®n Casares dese?ou despois un plan director, pero a idea esmoreceu. "E a¨ªnda lle mercamos a casa de Dieste a uns sobri?os pol¨ªticos de Carmen Mu?oz [muller de Dieste] que non eran nin herdeiros", lamenta un rianxeiro vencellado ¨¢ cultura local, que fala dun legado pict¨®rico "moi superior ao valor da casa de Dieste".

"O alcalde ¨¦ demasiado personalista", critica o concelleiro do BNG Adolfo Mu¨ª?os, que pecha filas na declaraci¨®n urban¨ªstica que impide a venda para uso residencial da antiga casa de Teresa Castelao (xa sometida a alegaci¨®ns por parte do actual propietario). Para Jos¨¦ Ram¨®n V¨¢zquez (PP), "as casas dos ilustres rianxeiros deben pertencer a Rianxo, pero non se lle pode facer unha primeira peritaci¨®n de 12 mill¨®ns das antigas pesetas ¨¢ casa de Xavier Baltar".

Por parte da Conseller¨ªa de Cultura, que remarca que os tr¨¢mites para declarar BIC a casa de Castelao "comezaron en xullo de 2006", ped¨ªronselle informes ¨¢ Real Academia de Belas Artes, ao Consello da Cultura e ¨¢ Universidade compostel¨¢. Se as tres responden favorablemente, como ¨¦ o previsible, comezar¨¢ o proceso. O m¨¢is probable ¨¦ que a declaraci¨®n se ampl¨ªe ¨¢s casas de Dieste e Manuel Antonio, como pediu tam¨¦n o concello. Se o procedemento non se dilata, Baltar ter¨¢ que abrir a casa, que seguir¨¢ sendo s¨²a, para catalogala.

"?s veces parece que o obxectivo non ¨¦ protexer o legado de Castelao, sen¨®n deixarme sen a casa", di Xavier Baltar. "Eu son un paciente sufridor, non belixerante", considera, e asegura estar reunindo apoios para crear "unha fundaci¨®n s¨®lida". Entre as instruci¨®ns de Teresa Castelao, asegura, unha delas foi "non unir as casas".

A Fundaci¨®n Castelao, reducida desde 1984 a un local de 20 metros cadrados, na compostel¨¢ R¨²a do H¨®rreo, acaba de recibir 300.000 euros de Cultura para inventariar e catalogar a obra esparexida. "Tam¨¦n Rosal¨ªa ordenou que queimasen toda a s¨²a obra", di Miguel Anxo Seixas, vicepresidente da Fundaci¨®n "dos derrotados e espoliados". Cal ¨¦ o valor da casa de Rianxo? "Cultural e economicamente, ser¨ªa transcendente para Rianxo", resume. A cr¨ªtica de Seixas a Baltar por¨¦n, ¨¦ que "nin ata nin desata". "Castelao segue perdendo a guerra", lamenta. "O que c¨®mpre ¨¦ un esforzo de xenerosidade".