Chega o neofolk

No folk galego hai m¨¢is e mellores instrumentistas que nunca, di Ugia Pedreira, a cantante de Marful, "pero faltan conceptos". "Eu podo mesturar unha mui?eira con reggae, pero no meu caso non ser¨ªa natural, e a fusi¨®n debe ser natural". Para ?scar Losada, cr¨ªtico especializado na cuesti¨®n folk, a diversificaci¨®n ¨¦ enriquecedora. "As propostas ga?an en personalidade, malia seguirmos con carencias". Entre as eivas, remarca, "coidar as letras". "Eu podo contar a historia de Irlanda ou Escocia polas canci¨®ns... Aqu¨ª niso a¨ªnda temos que traballar".

Entre tirar do cancioneiro e escribir textos propios, o ideal ser¨ªa "manter as d¨²as li?as", di Xabier D¨ªaz, ao primeiro entalado como cantautor por ter letras propias. A cuesti¨®n narrativa vale de s¨ªntese na boca do historiador Ramom Pinheiro, do Conservatorio de M¨²sica Tradicional e Folque: "A comezos dos 70 conviv¨ªan Voces Ceibes, Os Tamara e os que fac¨ªan neotrovadorismo. As letras ti?an sabor popular, pero nos 80 callou unha interpretaci¨®n do modelo Milladoiro que facilitou que a m¨²sica identitaria non tivese discurso narrativo. Isto facilitou a s¨²a difusi¨®n".

"Nos 80 callou unha m¨²sica identitaria sen discurso narrativo"

"Repetir tantas veces 'terra' e 'mar' quizais acabe parecendo rancio"

"Necesitamos a forza tabernaria de Fuxan os Ventos", di Carlos Quint¨¢

Recuperar iso, "dicir cousas e que cousas", non est¨¢ sendo f¨¢cil, di Pinheiro, "pero a xente nova teno claro". Xa non hai celtismo que prexudique a recepci¨®n de novas propostas, caso do folk progresivo de Doa -onde conviv¨ªan King Crimson e a m¨²sica medieval- a comezos dos 80. Tras a enxurrada dos 90 foi Mercedes Pe¨®n quen, no novo s¨¦culo, recuperou alg¨²ns rastros vogais da m¨²sica galega. Con outra caste de mestura, tam¨¦n arrimadas ao distingo vocal, bandas como Nordestinas venderon m¨¢is de 5.000 discos cunha hibridaxe de jazz e formas tradicionais. Espido -Guadi Galego e Guille Fern¨¢ndez, de Berrog¨¹etto- preg¨²ntanse ¨¢ s¨²a maneira como se pode renovar o patrimonio musical. Nese tirapuxa entre respecto e pacto estil¨ªstico, ¨¢ hora de reinterpretar a tradici¨®n, ins¨ªrense proxectos dispares de m¨²sicos mesturados: desde Lizgairo -Rodrigo Roman¨ª, Anxo Pintos e Xos¨¦ Liz-, Nova Galega de Danza, Xochilmilca e os arranxos de jazz de Entre Trastres a Talabarte Tr¨ªo, onde Quim Farinha, Pedro Pascual e Kin Garc¨ªa peneiran a tradici¨®n dos pa¨ªses europeos que co?ecen.

Paralelamente, as propostas ach¨¦ganse en campos tradicionalmente refractarios ao folk galego. Non hai tonadas en galego como as que legou en bable o asturiano Nacho Vegas, mais en traballos como Finais dos 70, comezos dos 80, do d¨²o Fanny & Alexander, hai temas dos Smiths, Fuxan os Ventos e recreaci¨®ns persoais de m¨²sica tradicional galega. O dia?o e a mona, o segundo disco de Xurxo Roman¨ª, vai m¨¢is al¨¢ dende un discurso vencellado ¨¢ m¨²sica tradicional. Roman¨ª emprega a zanfona -electroac¨²stica- con programas de son, guitarra e baixo el¨¦ctricos, creando unha atm¨®sfera onde as transici¨®ns electr¨®nicas estruturan a peza tradicional, con chiscadelas ao rock progresivo e versi¨®ns de Pastorius, Steve Hackett e Joe Zawinul. E todo ¨¦ m¨²sica galega, como na FNAC da Coru?a.

"A electr¨®nica ¨¦ perfecta para a gaita", considera ?scar Fern¨¢ndez, zanfonista el¨¦ctrico no tr¨ªo Bonovo. A afirmaci¨®n, a falta de rodaxe, a¨ªnda creaba sarabullo hai a penas tres anos. "Falo da gaita antiga de melod¨ªas simples, buscando ambientes, non da gaita tocada coas complicaci¨®ns harm¨®nicas do viol¨ªn". A banda de Fern¨¢ndez, Pulpi?o Viasc¨®n (bater¨ªa electr¨®nica e serr¨®n) e Roberto Grandal (acorde¨®n con programaci¨®ns de baixo, piano e teclados), fai "m¨²sica tan tradicional coma os gaiteiros de Soutelo", din, "pero os medios son os de agora". O seu primeiro disco tras dous anos de concertos s¨¢cao Falcatruada o 27 de maio. Hai moita esperanza depositada, publicidade ¨¢ parte, mais ?scar Bonovo rev¨®lvese: "A min o folk galego g¨²stame como est¨¢... Quizais o panorama reflicte ben o car¨¢cter da sociedade galega: xente individualista que tira cara ao seu lado. Para a industria non sei, pero para a m¨²sica galega esta situaci¨®n ¨¦ boa".

Desa revisi¨®n da historia recente do folk galego participan tam¨¦n bandas como os dezanos Linho do Cuco, m¨¢is acaroados ao tradicional pero coas mesmas reservas de esp¨ªrito. "Menos pretenciosidade e m¨¢is visceralidade", recomenda Carlos Quint¨¢. "Necesitamos esa forza tabernaria de Fuxan os Ventos, por exemplo, que se sacrificou tras un certo aburguesamento". "Porque o da fusi¨®n ¨¦ o de sempre; se o anuncias antes de empezar, mala cousa". Linho do Cuco autoeditar¨¢ en breve o seu segundo disco, tam¨¦n hom¨®nimo.

O que resulta de xuntar bombo, tamboril, pratos, gaita, frautas, oboe, tuba, zanfona e acorde¨®n diat¨®nico ¨¦, nas palabras do obo¨ªsta Benxam¨ªn Otero, "m¨²sica de baile". Unha volta ¨¢s ra¨ªces. "N¨®s partimos da m¨²sica tradicional para facer verbena". Igual que Oro Val ou Del R¨ªo, entroutros autores que compo?¨ªan para as bandas. O que ped¨ªa a xente, fose mui?eira, cumbia ou bolero. Quint¨¢ e Otero fan chanzas con t¨ªtulos famosos do folk galego: "Se repetimos tantas veces terra e mar, quizais o rollo buc¨®lico-mar¨ªtimo acabe parecendo rancio".

O criadoiro da m¨²sica tradicional son 20.000 estudantes, 640 profesores e 700 centros de ensino, case o 60% vencellados a asociaci¨®ns culturais, segundo datos da Fundaci¨®n Sondeseu. Das bandas de gaitas sa¨ªron Pedro Lamas e Dani Bell¨®n, 30 e 23 anos, que simultanean proxectos que van desde Luvas Verdes -co disco Fandango desesperado (2005)- ¨¢ Nova Galega de Danza, ou unha previsi¨®n de quinteto onde Bell¨®n tocar¨¢ temas xudeus e arxentinos. Eles defenden unha m¨²sica de autor no contexto tradicional. O folk, din, "pode ir a calquera lado".