"Nas clases medias suceden poucas cousas"

O novelista Bieito Iglesias (Ourense, 1957) reivindica orgulloso a s¨²a quinta de narradores. "Non sei se somos o Dream Team galego como Barnes, McEwan ou Amis son o ingl¨¦s, pero na xeraci¨®n do Seiscientos e da computadora hai traballos que se poden defender en calquera contexto". Iglesias fala de Xavier Queipo, de Gonzalo Navaza, de Manuel Rivas, "ou de Cid Cabido". O autor de Miss Ourense (1992) confesa, por¨¦n, volver seguido a Nabokov, a Saul Bellow, e escribir, cadora, con menor urxencia. "Eu lembro a Bioy Casares, que dic¨ªa que con media ducia de volumes estaba servido; non quer¨ªa ocupar toda a biblioteca dos arxentinos". Bieito Iglesias regresa ¨¢s librar¨ªas, catro anos logo dos relatos de Amor e m¨²sica lixeira, coa novela Pan e coitelo, na editorial Galaxia.

"Na novela aparece o fraguismo desp¨®tico, clientelar e paternalista"

"Para n¨®s hab¨ªa analox¨ªa entre a cultura popular e a cultura de masas"

"A narrativa coincide con ¨¦pocas de crise, de falta de valores colectivos"

Pregunta. Que ¨¦ o pan e que ¨¦ o coitelo?

Resposta. Tr¨¢tase dun modismo da fraseolox¨ªa popular galega equivalente ao castel¨¢n u?a y carne. Isto enlaza cunha caracter¨ªstica do libro, que intenta tirar rendemento aos residuos filol¨®xicos, ese acervo de ditos populares, adaxios, sentencias, propias do galego rural. Pero aqu¨ª o pan ¨¦, por unha banda, un conselleiro de Cultura, e por outra, un presidente da Xunta. A novela ofrece, neste marco, unha variante sat¨ªrica do entrismo trotskista.

P. Outra volta ¨¢ s¨¢tira pol¨ªtica...

R. A novela remateina en Sevilla, no ver¨¢n de 2004, e trata ese per¨ªodo longo do fraguismo con elementos extra¨ªdos da realidade e deformados ao estilo expresionista, valle-inclanesco. Se cadra, o personaxe m¨¢is real sexa Fraga Iribarne, e a an¨¦cdota da que parte a trama: un construtor que contratara a un sicario colombiano para matar ao conselleiro Xos¨¦ Cu¨ª?a, en paz estea. Aparecen tam¨¦n alg¨²ns costumes folcl¨®ricos, da ¨¦poca, como a reclusi¨®n da Xunta nos conventos ou a propia din¨¢mica do goberno, desp¨®tica, clientelar e paternalista. Ao mesmo tempo, desenv¨®lvese unha historia policial, cun detective, Renato N¨®voa.

P. Non era que a novela con trama xa non resultaba operativa?

R. Pan e coitelo est¨¢ escrito de xeito fragmentario, en pequenas p¨ªlulas, pero existe unha trama. A novela debe constru¨ªrse como unha sinfon¨ªa, na que poden funcionar varios temas, uns secundarios e outros principais, con ritornellos... E o tempo resulta fundamental. Outro asunto resulta o fragmentarismo, que sup¨®n renunciar a contar a totalidade, pero negar a estutura na novela implica unha literatura desosada, sen esqueleto, todo ¨¦ un caos, nada ten sentido... No canto de escribir, mecanografar, como dic¨ªa Truman Capote de Jack Kerouac.

P. Na s¨²a obra hai un aire de nostalxia ir¨®nica, expresada decote a trav¨¦s da canci¨®n pop...

R. O poeta Manuel Outeiri?o preguntoumo un d¨ªa: "Por que pos tantas cantigas nas novelas?" Naquela altura non o pensara, pero empecei a mirar e ¨¦ certo, as ¨²ltimas te?en unha banda sonora enorme, unha gran presenza da cultura de masas. Unha raz¨®n ¨¦ que funcionan como marcadores temporais: utilizas unha canci¨®n de Palito Ortega e de contado trasl¨¢daste aos anos 50. Outra, a influencia do cinema, que ten a vantaxe de que a m¨²sica subli?a ou agranda unha escena, abre as portas dunha historia. Que ser¨ªa d'A laranxa mec¨¢nica sen Beethoven ou de Odisea no espazo sen Strauss? Pertenzo ¨¢ xeraci¨®n do cinema e do c¨®mic, e na mi?a literatura hai unha homenaxe a todo o que foi a cultura de masas, que introduzo para reivindicar a cultura popular.

P. Pero non existe contradici¨®n entre a cultura de masas e a cultura popular?

R. Haina, evidentemente. Eu xa non viv¨ªn a cultura nacional-popular en sentido cl¨¢sico, a¨ªnda que estiven en contacto coas fontes da cultura oral a trav¨¦s dos meus av¨®s labregos de Coles. Pero a cultura popular que co?ec¨ªn eran restos, mestiza, que se viv¨ªa as¨ª con moita naturalidade. Por exemplo, eu, que nacera en Ourense, fiquei cos meus av¨®s cando os meus pais emigraron e sufr¨ªn inmersi¨®n ling¨¹¨ªstica en galego. ?a canda meu av¨® en burro ¨¢ cabeceira da comarca, ¨¢ ¨²nica taberna que ti?a televisi¨®n, ver a teleserie do Oeste Bonanza. Atabamos a besta na porta e, na serie, os vaqueiros chegaban ao saloon e ataban o cabalo na porta. Para n¨®s hab¨ªa analox¨ªa, era case un mundo contempor¨¢neo. Ou as orquestras, que tocaban unha peza popular e logo unha dos Brincos...

P. Emprega, nos seus libros, unha lingua moi pu¨ªda. Non corre o risco de escurecer a materia tratada?

R. Non ¨¦ s¨® un risco, sen¨®n que se consumou en moitas ocasi¨®ns. Coido que, desgrazadamente, hai moitos lectores que non me entenden, pero o problema sup¨¦rame: se cadra tam¨¦n o ingl¨¦s de Faulkner ¨¦ problem¨¢tico. Todas as palabras que utilizo, por¨¦n, son vividas, nunca as busco no dicionario. Porque cando escoitas unha palabra falada, ten un brillo, unha forza, diferente a cando son inertes. Pero a cuesti¨®n reside en que funcione porque, como explicaba Proust, todo escritor escribe en lingua estranxeira, nun idiolecto privado.

P. Que lingua literaria lle interesa?

R. A capacidade de Outeiri?o de facer xogos de palabras, Ferr¨ªn, que colle o galego de Celanova e mete alg¨²n lusismo, o ton par¨®dico dun Cunqueiro... A idea ¨¦ conectar o aparentemente arcaico co aparentemente m¨¢is novo, os rexistros populares cos rexistros m¨¢is cultos...

P. E Risco? Hai que recuperar ao Risco narrador?

R. Est¨¢ pouco lido, e era m¨¢is moderno que Otero Pedrayo, tan decimon¨®nico. Risco combinaba o conservadurismo pol¨ªtico coa atenci¨®n ¨¢s novas correntes est¨¦ticas, e val¨ªase dun humorismo sat¨ªrico importante. Era un expresionista. Ese trazo expresionista, esaxerado, hiperb¨®lico, ¨¦ quizais m¨¢is realista do que parece. Porque, claro, hoxe vivimos na ¨¦poca das clases medias e nas clases medias suceden poucas cousas. As traxedias das clases medias son os tributos. Pero o expresionismo relata o mundo popular, tan duro, na que as xentes ti?an que loitar a brazo partido coa vida e todos os d¨ªas pas¨¢banlle cousas terr¨ªbeis. Esa terribilit¨¤ est¨¢ recollida no expresionismo.

P. Garda moitos poemas no caix¨®n?

R. Mesmo te?o un libro enteiro, pero s¨ªntome m¨¢is c¨®modo na narrativa. A poes¨ªa ach¨¦gase m¨¢is ¨¢ filosof¨ªa, a contar a esencia dunha ¨¦poca, mentres que a narrativa fala da continxencia, dos anacos de vida pr¨¢cticos. Amais, a narrativa coincide normalmente con ¨¦pocas de crise de valores, cando xa non existen valores compartidos, cando non hai relixi¨®ns nin ideolox¨ªas pol¨ªticas firmes, e o individuo anda desconcertado: o exemplo ¨¦ Stendhal, no que un personaxe est¨¢ s¨® pola historia e aparece na guerra de Napole¨®n como pod¨ªa aparecer noutra calquera. A poes¨ªa, e mesmo o teatro, corresp¨®ndense con ¨¦pocas m¨¢is h¨ªmnicas, cando existe a necesidade de cantar ou de arengar.