A outra m¨²sica dos anos da movida

Nos rebuldeiros anos 80 en Vigo e ata a s¨²a morte, Enrique X. Mac¨ªas (1958-1995) viviu a s¨²a paix¨®n pola m¨²sica entre a s¨²a cidade natal e Europa. O compositor percorreu o continente dando concertos, foi bolseiro de importantes centros de estudos musicais en Finlandia, Holanda, Alema?a e Italia, entre outros pa¨ªses; Radio Nacional de Espa?a, a RAI ou Radio France gravaron obras s¨²as e organismos como a Academia de M¨²sica de Cracovia solicit¨¢ronno como compositor convidado. Non lle faltaron premios como o da Joven Orquesta Nacional (1984) ou o Crist¨®bal Halffter (1983) e foi asiduo de programaci¨®ns como o Festival Antidogma de Tur¨ªn e o de M¨²sica Experimental de Bourges, pero a s¨²a proxecci¨®n social en Espa?a e en Galicia foi escasa. O seu falecemento antes de cumprir os 40 anos interrompeu abruptamente unha carreira que a¨ªnda non acadara a s¨²a m¨¢xima expresi¨®n e deitou un elo de silencio sobre a s¨²a figura.

Foi premio Crist¨®bal Halffter e asiduo en festivais como o Antidogma de Tur¨ªn

Juli¨¢n Hern¨¢ndez e Miguel Costas tocaron con el nun grupo de c¨¢mara

"Foi, sen d¨²bida, o m¨¢is moderno dos m¨²sicos galegos e est¨¢ na vangarda dos espa?ois; a¨ªnda hoxe as correntes que el abriu est¨¢n moi paradas", explica o director do Conservatorio Superior de Vigo, Roberto Relova, amigo persoal do compositor. Relova lembra como un fito cando consegu¨ªu que Mac¨ªas participase en audici¨®ns e charlas cos alumnos do Conservatorio, un lugar pouco grato ao m¨²sico autodidacta que odiaba os academicismos. "Estaba m¨¢is preocupado por investigar os procesos creativos como espazos de co?ecemento e foi un gran estudoso, moi met¨®dico", afirma o director de Edici¨®ns Xerais, Manuel Bragado, quen mantivo un estreito contacto con Mac¨ªas na ¨²ltima d¨¦cada de vida do m¨²sico e, desde o seu blog, exerce o activismo a prol da divulgaci¨®n dun traballo que foi obxecto de iradas manifestaci¨®ns. Os seus achegados evocan a s¨²a compostura elegante fronte as cr¨ªticas, que recib¨ªa cun grande sentido do humor "porque provi?an da caverna", indica Bragado.

Os ataques intensific¨¢ronse da parte dos sectores m¨¢is conservadores logo de que a Deputaci¨®n de Pontevedra organizara catro concertos arredor da obra de Mac¨ªas cun avultado desembolso. Nas p¨¢xinas de Faro de Vigo, o 6 de febreiro de 1983 pol¨ªticos, m¨²sicos e cr¨ªticos asinan unha declaraci¨®n na que cualifican o acontecemento de "escarnio para a m¨²sica baixo as etiquetas de vangarda e contempor¨¢nea". A ardorosa reacci¨®n alude a unha obra "caracterizada polas s¨²as vaguedades" e sobre o autor di: "Resulta incrible que facendo ostentaci¨®n da s¨²a ignorancia musical e carecendo de estudos desta Arte, xurdan maxicamente unha serie de obras que di ter reflectado sobre o pentagrama". Mesmo a participaci¨®n de Mac¨ªas na comunidade musical lusa ¨¦ vista como un dem¨¦rito: "Endexamais te?en merecido gabanza da cr¨ªtica autorizada, polo que lle cumpriu apadri?arse en Portugal".

O profesor de Historia da M¨²sica da Universidade de Valladolid, o compostel¨¢n Carlos Villar Taboada, considera que estes argumentos provi?an do desco?ecemento: "Era posuidor dunha escrita complicada que os tradicionalistas non sab¨ªan comprender". Na s¨²a tese de doutoramento, a¨ªnda in¨¦dita e centrada nas m¨²sicas contempor¨¢neas en Galicia, salienta do compositor vigu¨¦s "a s¨²a visi¨®n universalista do feito musical e o seu af¨¢n por se apropiar de t¨¦cnicas e de recursos compositivos plenamente vangardistas, o que o une ideoloxicamente aos artistas pl¨¢sticos galegos da s¨²a xeraci¨®n, igualmente revolucionarios". Entre os seus coet¨¢neos figuran os colectivos art¨ªsticos Rompente e Atl¨¢ntica, nos que Mac¨ªas colaborou activamente desde finais dos anos 70 e ata mediados dos 80. Foi na casa do compositor onde se co?eceron o escritor Manuel R. Rom¨®n, membro de Rompente, e o m¨²sico Juli¨¢n Hern¨¢ndez. Rom¨®n e Hern¨¢ndez, ademais, viaxaban no Renault 12 familiar cuxo accidente en Bouzas deu orixe a Siniestro Total. Daquela Rom¨®n quedou sen bazo pero xuntos iniciaron unha aventura musical e un regueiro de colaboraci¨®ns que a¨ªnda segue dando froitos. Mac¨ªas enrolouse canda eles no artellamento de performances e singraduras diversas.

Rom¨®n atesoura abondosa documentaci¨®n que proba a curiosidade ilimitada de Mac¨ªas e a s¨²a inclinaci¨®n por se adentrar noutros eidos art¨ªsticos. Hern¨¢ndez e o ex Siniestro Miguel Costas eran membros habituais dos conxuntos de c¨¢mara que interpretaban as s¨²as obras; Mac¨ªas mesmo daba un concerto en 1982 como actividade paralela ¨¢ exposici¨®n colectiva de ?nxel Huete, Menchu Lamas, Alonso Monroy e Ant¨®n Pati?o, como musicaba o poemario Ana¨ª (1983) de Rom¨®n. "Era un gran divulgador cultural, porque ti?a un co?ecemento ampl¨ªsimo das correntes musicais europeas. Organizaba audici¨®ns e conferencias que nos axudaban a todos a ampliar horizontes", lembra. Durante os tres anos nos que as Xuventudes Musicais de Vigo conseguiron sacar adiante un festival de ver¨¢n sobre m¨²sica contempor¨¢nea, Mac¨ªas traballou na selecci¨®n do programa, especialmente na edici¨®n de 1980, da que foi director musical.

No cat¨¢logo da exposici¨®n Atl¨¢ntica 1980-1986 coa que se inaugurou o Museo de Arte Contempor¨¢nea de Vigo, coordinado por Rai Iglesias, a presenza constante de Mac¨ªas revela a s¨²a condici¨®n activa na efervescencia cultural que fixo de Vigo un referente da modernidade. Antes de que cadaqu¨¦n emprendese novos rumbos, Mac¨ªas tomou parte da loucura colectiva que se desatou en Santander en agosto de 1986, cando a Universidade Internacional Men¨¦ndez Pelayo propuxo aos Rompente e a artistas como o escultor Francisco Leiro, o poeta Lois Pereiro ou o pintor Ant¨®n Lamazares participar nas actividades do ciclo Galicia: chove sobre mollado. Semana de las Fuerzas Atroces del Noroeste.