"S¨ªntome o 'patito feo' da literatura galega""

En 1992, un xurado no que formaban Rodr¨ªguez Mourullo, Ferr¨ªn e Chus Pato acordou outorgarlle o Premio Xerais a Xos¨¦ Carlos Caneiro por O infortunio da soidade. Aquela foi a primeira dunha pentalox¨ªa de novelas longas que colleitaron a maior¨ªa dos premios do pa¨ªs, tracexando desacordos estremos no que atinxe ao seu peso literario.

"?s veces s¨ªntome coma o patito feo da literatura galega", di Caneiro, que coas 700 p¨¢xinas d'A vida nova de Enma Bovary conta chegar "ao coraz¨®n dos lectores".

Pregunta. Cando se lanzou ¨¢ xira po¨¦tica de De bar en bar dixo que se daba un tempo para pensar se segu¨ªa escribindo.

Resposta. Tardei en publicar A vida nova de Madame Bovary porque intentei facer unha novela que aportase algo ¨¢ mi?a narrativa e ¨¢ literatura galega. Levoume tempo porque houbo moita autoesixencia, quizais m¨¢is que nunca. Quixen escribir un texto que chegase ao coraz¨®n dos lectores. Cos premios e coa cr¨ªtica te?o as contas saldadas.

? moi consciente que fose Flaubert o que dixo 'Madame Bovary son eu'

"A linguaxe dos personaxes ¨¦ anacr¨®nica. E que? Cal ¨¦ o problema?"

"O discurso expositivo est¨¢ acabando coa literatura"

P. Como sit¨²a A vida nova... dentro da s¨²a obra?

R. D¨¢lle unha nova perspectiva, ¨¦ unha novela m¨¢is de lector que de autor. Quixen facer unha obra asequible, menos subxectiva e m¨¢is obxectivable polo lector. Creo que o selo ¨¦ o humor, intentando eliminar moito do barroco que hab¨ªa n' Os s¨¦culos da l¨²a.

P. Pero Hermelinda, a Enma Bovary da pensi¨®n O Gatopardo, aparece decote como "¨ªnclita ub¨¦rrima compa?eira" ou "cl¨¢mide gozosa de todas as horas".

R. Evidentemente non renuncio ao mundo f¨®nico-sem¨¢ntico do meu universo literario. Todas as novelas te?en que tender cara ¨¢ orixinalidade, cunha linguaxe que identifique ao autor. Non se pode renunciar ¨¢ m¨²sica dos textos nin aos contidos, que son os de sempre. As mi?as novelas sempre falan do mesmo.

P. Os derivados de tristura e amor son os m¨¢is repetidos.

R. Tristura, amor e fracaso do ser humano. Na novela hai un personaxe que fica esperto para aplaudir o mencer... Quizais ¨¦ m¨¢is melanc¨®lica ca ?bora, pero ap¨®stase pola vida, pola necesidade de continuar.

P. Considera certo iso de que non deixa falar aos personaxes?

R. ? moi consciente que o personaxe d' A vida nova... sexa unha muller, e que fose Flaubert o que dixese aquilo de "Madame Bovary son eu". Nesta novela o autor est¨¢ en boca de moitos personaxes, pero noutros non. Esas cuesti¨®ns de ¨ªndole psicanal¨ªtica p¨®denlle interesar aos hermeneutas. Aos lectores imp¨®rtalles que o texto sexa capaz de seducilos, e iso ¨¦ o que fan presente os lectores de novelas fisicamente contundentes coma esta. Para normaliz¨¢rmonos temos que ser capaces de facer isto.

P. Non ¨¦ arriscado facer novelas tan longas cunha prosa tan recargada?

R. A mi?a aposta literaria ¨¦ arriscada. Lin unha columna moi intelixente que publicou Xabier L¨®pez n'A Nosa Terra. Dic¨ªa que eu era a un tempo o labirinto e o minotauro.

P. No seu ensaio Os dominios de Ca¨ªn poder¨ªa parecer que se incl¨²e nesa alta literatura que di defender, de Homero a Lezama Lima.

R. A mi?a obra leva impl¨ªcito un credo literario que se traslada ¨¢s mi?as influenzas. Identif¨ªcome con certos autores, e def¨¦ndoos coa mesma vehemencia coa que defendo a mi?a obra. Sigo dicindo que escribo para que a mi?a literatura sexa permanente, pero iso non ten que ver con ser eg¨®latra ou presuntuoso, como se me ten acusado. S¨® defendo a literatura cl¨¢sica como a perdurable, pero non podo facer nada contra a imaxe que te?en de min.

P. Cal ¨¦ a "est¨¦tica da ruptura" da que fala na obra?

R. A que racha co discurso denotativo que sepulta a narrativa actual, non s¨® a galega. Ese discurso est¨¢ acabando coa literatura, e tiramos pedras contra n¨®s mesmos. Chegar¨¢ un punto no que a literatura, ao ser soamente expositiva, non ofreza aos lectores un mundo suficientemente sedutor, porque a competencia no ocio ¨¦ enorme. A literatura debe aportar algo m¨¢is c¨® discurso denotativo, ca contar historias... Sen o¨ªdo literario non se poden facer textos de altura.

P. Esa m¨²sica f¨®ra do tempo iguala as voces dos personaxes. Non esquece a condici¨®n da literatura como froito da ¨¦poca?

R. Penso que a voz dos personaxes non ten por que ser equivalente ¨¢ linguaxe do s¨¦culo XXI. A linguaxe dos personaxes ¨¦ anacr¨®nica, e que? Cal ¨¦ o problema? Considero que nesta novela os personaxes non falan igual, a¨ªnda que ¨¦ certo que os principais se moven nun respecto ¨¢ palabra que noutros autores non existe. Non era anacr¨®nica no seu tempo a linguaxe de Alonso Quijano? Como falaba Aureliano Buend¨ªa? As novelas magnet¨®fono son as que recollen a linguaxe da r¨²a. Iso fanno ben os xornalistas, os autores non est¨¢n para iso, pero podo estar trabucado. O que est¨¢ pasando agora coa Generaci¨®n Nocilla... ? o que se est¨¢ intentando trasladar.

P. Pero os conceptos que fragmentan a novela moderna, como a insuficiencia da linguaxe, te?en m¨¢is dun s¨¦culo.

R. Si, e agora recolleron a testemu?a uns listos que est¨¢n intentando facer o que se fixo en literatura a mediados do s¨¦culo XX. ? unha impostura do sistema literario espa?ol.

P. Consid¨¦rase ben tratado pola cr¨ªtica?

R. Sempre pensamos que merecemos algo m¨¢is, e hai que asumir que se as mi?as novelas non lle gustan a moita xente, a culpa ¨¦ mi?a. Por iso quixen facer unha novela que abrazase ao lector. A decepci¨®n v¨ª?ame porque gastei moita vida renunciando a cousas moito m¨¢is importantes c¨¢ literatura. E non me sent¨ªa querido, sempre me sent¨ªn o patito feo da literatura galega. Tiven a vontade de constru¨ªr un universo propio, algo moi dif¨ªcil en literatura. Esa vontade non era reco?ecida, e polo tanto sentinme decepcionado. Paseino mal.

P. Pois o cr¨ªtico Xos¨¦ Manuel Eyr¨¦ falou de ?bora coma un "fest¨ªn literario" na altura da Odisea, o Quijote ou o Ulises.

R. Refer¨ªase a Un xogo de ap¨®crifos. Hai que saber escoitar e respectar todas as opini¨®ns. A insatisfacci¨®n cr¨®nica do escritor ¨¦ ¨¢ parte.

P. Criticou recentemente un suposto "exceso de guerracivilismo" na literatura galega. A que se refer¨ªa en concreto?

R. Ao tratamento do tema. Detesto as novelas maniqueas, de personaxes A e personaxes B. E creo que o que lle sentou mal a Manolo Rivas ¨¦ que non me gustase a s¨²a ¨²ltima novela. D¨ªgoo con toda a boa fe. Poder¨ªa reiterar que non me gusta a narrativa de Suso de Toro, pero nunca descalificar¨ªa a un colega, como fixo Rivas cham¨¢ndome reaccionario ou obediente co grupo no que traballo [La Voz de Galicia]. Pareceume inelegante e inesperado.

P. Rivas refer¨ªase a un artigo seu sobre normalizaci¨®n ling¨¹¨ªstica.

R. Para lanzar unha invectiva poder¨ªa ter utilizado calquera outro. Non lle podes chamar reaccionario a algu¨¦n que non pensa coma ti, ningu¨¦n ¨¦ dono da pureza da raza. F¨¢ltanos argumentaci¨®n intelectual, e eu son o primeiro que digo mea culpa.