Galicia en foco

A como vai a cotizaci¨®n da imaxe, da fotograf¨ªa, en Galicia? Segue valendo cada unha m¨¢is que mil palabras, ou un 24% menos, na mesma porcentaxe de inferioridade dos salarios de aqu¨ª comparados coa media espa?ola? "As exposici¨®ns de fotos son sempre ¨¦xitos de p¨²blico, e a calidade dos profesionais penso que est¨¢ por riba da media espa?ola", considera Xurxo Lobato, premio Ortega y Gasset de Periodismo Gr¨¢fico en 2003.

"A fotograf¨ªa non ¨¦ diferente da m¨²sica contempor¨¢nea ou do cinema. ? un cami?o por facer nun pa¨ªs sen tradici¨®n, cunha cultura visual inexistente e unha educaci¨®n est¨¦tica moi deficiente", descr¨¦ Manuel Vilari?o, o ¨²ltimo -e o noso primeiro- Premio Nacional de Fotograf¨ªa. Claro que cada un fala do seu. "Ref¨ªrome ¨¢ fotograf¨ªa conceptual ou pl¨¢stica, con apenas presenza en Galicia, onde a reportaxe ou a fotograf¨ªa documental son moi visibles", aclara Vilari?o.

"O medio fotogr¨¢fico superou nestes ¨²ltimos quince anos as diatribas que produc¨ªa arredor dos valores est¨¦ticos ou documentais e, como non, tam¨¦n mercant¨ªs. Hoxe est¨¢ en galer¨ªas, ocupa un espazo no mercado, e pouco a pouco tam¨¦n nas colecci¨®ns privadas, como se pode apreciar na exposici¨®n Paix¨®ns Privadas, Visi¨®ns P¨²blicas, agora no MARCO", asegura Natalia Poncela, historiadora da arte experta en fotograf¨ªa. Poncela data ese ascenso cham¨¦moslle social coa Fotobienal de Vigo que, mediados os anos 80, e da man de Manuel Send¨®n e Xos¨¦ Lu¨ªs Su¨¢rez Canal, deu a oportunidade ao p¨²blico de co?ecer tanto os referentes hist¨®ricos da fotograf¨ªa galega como a obra de autores internacionais de prestixio. Unha semente que se desenvolver¨¢ posteriormente na importante colecci¨®n do Concello de Vigo e na creaci¨®n do Centro de Estudos Fotogr¨¢ficos (CEF).

Nos 90 cr¨¦anse "os espazos para a formaci¨®n", como a Facultade de Belas Artes de Pontevedra ou a Escola de Imaxe e Son da Coru?a. Os espazos para a exposici¨®n e a colecci¨®n -para a valorizaci¨®n, en definitiva- como o Centro Galego de Arte Contempor¨¢nea (CGAC) e o MARCO completaron o proceso, que nos ¨²ltimos anos reforzan galer¨ªas privadas como Ana Vilaseco na Coru?a, C5 en Compostela, ou Bacelos en Vigo. Neste proceso f¨®ronse consolidando traxectorias, ademais das dos citados, tam¨¦n as de fotoperiodistas como Miguel Riopa, Xo¨¢n Soler, Lalo Villar, ou os m¨¢is novos, Fran Herbello, Victoria Diehl, Enrique Lista...

Afianzado o medio, as¨¦ntanse tam¨¦n as pol¨¦micas. Unha, a de artista versus fot¨®grafo. "Resulta, canto menos, curioso que cando m¨¢is aceptada e interiorizada ¨¦ a fotograf¨ªa, m¨¢is se elixe o termo 'artista' e non 'fot¨®grafo' para a denominaci¨®n dos seus profesionais; cando nun medio como na pintura ou na escultura se marca sen obxecci¨®ns o termo nominativo do profesional", salienta Natalia Poncela. Outro dos cl¨¢sicos, Vari Caram¨¦s, m¨®strase menos sorprendido e m¨¢is contundente: "Ves que hai fot¨®grafos que saen co carn¨¦ de 'artistas' na man. Hai menos introspecci¨®n e menos espontaneidade, e m¨¢is concepto e m¨¢is intelectualidade. Como me dixo un en Fotoespa?a: 'Se queres emocionarte, mira unha foto da t¨²a avoa, pero eu non quero ver exposici¨®ns que precisen libro de instruci¨®ns". Outros dos veteranos, Xo¨¢n Pi?¨®n, rebaixa o ton: "Un creador de calquera disciplina convive e utiliza a fotograf¨ªa como medio de expresi¨®n ou como complemento da s¨²a actividade. A fotograf¨ªa ten unha vitalidade extraordinaria, e converterase na arte m¨¢is popular e a m¨¢is alternativa".

Entre as novas fornadas hainos, como Manuel Valc¨¢rcel Piro, un documentalista de asombrosa madurez, para quen a foto ou o video son un xeito de vida e de viaxe, ou como Maribel Castro, para quen a fotograf¨ªa ¨¦ "unha forma hiperrealista de pintar" e que constr¨²e o que aparece nelas reflectido como se fose algo real, "xogando con esa suxesti¨®n que a xente ten veracidade". Ou Alberte Peiteavel, que fai desde fotorreportaxes en Beirut a fotograf¨ªa de paisaxes, e que non ten un discurso art¨ªstico "porque me parece un pouco rid¨ªculo, o que me interesa ¨¦ a imaxe cl¨¢sica, a que ten un obxectivo est¨¦tico".

Outra ¨¦ a irrupci¨®n das novas tecnolox¨ªas. "Na era dixital, o bo profesional disfruta m¨¢is co seu traballo, permite facer un seguemento total da imaxe e utilizar a creatividade ao teu gusto e criterio", sentencia Kake, un dos grandes da fotograf¨ªa social, posuidor dun premio Goya. Emilio Lavandeira, un novo-pero-veterano fot¨®grafo de axencia considera que a eclosi¨®n das c¨¢maras de v¨ªdeo de alta definici¨®n supor¨¢n unha revoluci¨®n. "Algu¨¦n pode pensar que a imaxe fixa desaparecer¨¢, pero unha fotograf¨ªa d¨¢ unha informaci¨®n m¨¢is r¨¢pida ca un v¨ªdeo dun minuto. E Internet ¨¦ como un burato negro que todo o absorbe, pero ao final prevalecer¨¢ o que te?a un plus de calidade", afirma sen dubidar.

Expostas as pol¨¦micas, a¨ªnda que non resoltas, ¨¦ o momento de sinalar carencias e facer petici¨®ns. "Falta formaci¨®n audiovisual dende as primeiras etapas educativas, que ensine a mirar imaxes con capacidade critica. Sobran macro infraestruturas valeiras de contido e car¨ªsimas de manter", apunta Xos¨¦ Abad, promotor de Revela! Xurxo Lobato lamenta que o traballo de concellos e outras moitas instituci¨®ns de recollida de fotos e arquivos enteiros, "a memoria gr¨¢fica do pa¨ªs, en definitiva, non se faga do xeito cient¨ªfico e sistem¨¢tico que se deber¨ªa, que non exista unha Fototeca Galega, porque o CGAI non est¨¢ a cumprir esa funci¨®n", d¨®ese.

"As instituci¨®ns en Galicia est¨¢n a grande altura, incriblemente ben, con boa vontade e abundancia de proxectos. Faltan n¨²cleos de debate e existe medo ¨¢s ideas", sopesa Manuel Vilari?o. "En calquera caso", reflexiona, "un artista est¨¢ sempre a medrar no medio do deserto. E non te?o nada claro que te?a que se implicar nas pol¨ªticas publicas da arte".