A controversia Pi?eiro
A Academia dedica o D¨ªa das Letras ¨¢ figura m¨¢is pol¨¦mica do galeguismo
Nin Lois Pereiro, nin Xos¨¦ Mar¨ªa D¨ªaz Castro, nin Ricardo Carvalho Calero, nin Florencio Delgado Gurriar¨¢n. A Academia da Lingua decidiu, o pasado s¨¢bado, que o D¨ªa das Letras Galegas de 2009 estar¨¢ dedicado a unha das figuras m¨¢is pol¨¦micas do galeguismo recente: Ram¨®n Pi?eiro. O respons¨¢bel da liquidaci¨®n do nacionalismo pol¨ªtico na posguerra pero tam¨¦n impulsor do grupo de intelectuais que promoveu a editorial Galaxia, nado en L¨¢ncara en 1915 e morto hai 18 anos en Santiago de Compostela, segue a provocar reacci¨®ns enfrontadas entre os axentes culturais.
"A pol¨¦mica sobre Pi?eiro procede, ao meu ver, de dous aspectos", fala o acad¨¦mico Xos¨¦ Lu¨ªs Franco Grande, "o primeiro, desco?¨¦cese a s¨²a figura, que non est¨¢ tanto nos seus escritos ¨¦ditos como nos in¨¦ditos. O segundo, disc¨²tense asuntos que noutros pa¨ªses non se discuten: Pi?eiro comprendeu que o esencial no galeguismo era a cultura galega". Para solucionar a inc¨®gnita dos in¨¦ditos de Ram¨®n Pi?eiro, contin¨²a o autor do libro memorial Os anos escuros, haber¨¢ que agardar ¨¢ tese de doutoramento que Miguel Barros, presidente do consello de administraci¨®n d'A Nosa Terra, ler¨¢ en novembro. "Tr¨¢tase dun traballo monumental", asegura Franco Grande, quen non dubida en cualificar de "superior" a "cabeza" de Pi?eiro.
"Hai que moderar o culturalismo dos 50 coa consigna de galeguizar partidos"
O nacionalismo actual asumiu o programa 'pi?eirista', din os consultados
"A controversia sobre o de L¨¢ncara ten que ver coa r¨²brica culturalismo", apunta o ensa¨ªsta Ant¨®n Baamonde. Na decisi¨®n estr¨¢texica de abandonar a loita pol¨ªtica e as siglas do Partido Galeguista, na d¨¦cada de 50, e substitu¨ªlos por resistencia cultural reside o pecado orixinal de Ram¨®n Pi?eiro. "No exilio non estaban polo labor e o novo nacionalismo interior axi?a se posicionou en contra do culturalismo", lembra Baamonde. A case co¨¦tanea confluencia dos escapados do galeguismo coas correntes marxistas e terceiromundistas, onde enraiza o actual BNG, op¨²xose frontalmente ¨¢s teses pi?eiristas. "Pero hai que moderar o culturalismo dos 50 coa consigna de galeguizaci¨®n dos partidos dos 70", opina o ensa¨ªsta, que naquela altura militaba na Uni¨®n do Povo Galego: "Non ¨¦ que comparta o punto de vista de Pi?eiro, pero ser Mao Zedong en 1977 tampouco ¨¦ o grande acerto do nacionalismo galego".
Pi?eiro, "o grande animador cultural de Galicia nunha ¨¦poca complicada", ao ver de Franco Grande, deu finalmente en formar nas fileiras do PSdeG-PSOE nas primeiras elecci¨®ns ao Parlamento Aut¨®nomo. O director da revista Tempos Novos, Lu¨ªs ?lvarez Pousa, que frecuentou a c¨¦lebre mesa camilla de Xelmirez 15, afirma que "os debates sobre a realidade ou a irrealidade do pi?eirismo ou ulroamismo [Ulm Roam, personaxe da novela Retorno a Tagen Ata, de M¨¦ndez Ferr¨ªn, inspirado en Ram¨®n Pi?eiro] son froito dunha ¨¦poca na que el asume un protagonismo mesmo medi¨¢tico non conectado co nacionalismo, sen¨®n co galeguismo. Hai unha loita de poder, de presenza p¨²blica".
"Moitos dos que estigmatizaron a Pi?eiro inici¨¢ranse da s¨²a man ¨¢ vida p¨²blica", di ?lvarez Pousa, "hai moito de 'matar ao pai". A¨ªnda que non concreta, sobre o seu discurso planan as sombras de Xos¨¦ Manuel Beiras, protexido de Pi?eiro e do grupo Galaxia, e de Xos¨¦ Lu¨ªs M¨¦ndez Ferr¨ªn, que pasou de dedicar ao galeguista o seu primeiro libro de relatos -Percival e outras historias (1958)- a efectuar a impugnaci¨®n m¨¢is contundente da significaci¨®n pol¨ªtica do pi?eirismo en Retorno a Tagen Ata.
Pero ¨¦ o socioling¨¹ista e profesor Henrique Monteagudo, que v¨¦n de editar o discurso de ingreso de Ram¨®n Pi?eiro na RAG en 1967, A linguaxe e as linguas, quen m¨¢is nitidamente sit¨²a a cuesti¨®n Pi?eiro: "O seu problema ¨¦ o de quen se adianta demasiado ao seu tempo. Nos anos 50, cando o marxismo dominaba o campo intelectual, Pi?eiro defend¨ªa unha democracia federal e europe¨ªsta, un modelo democr¨¢tico e non sovi¨¦tico nin chin¨¦s". O actual nacionalismo hexem¨®nico, malia ao seu enfrontamento hist¨®rico cun Pi?eiro que amais foi deputado polo PSdeG, asumiu boa parte do programa pi?eirista. Neste punto coinciden os consultados.
"C¨®mpre co?ecer ben ao personaxe", salienta Monteagudo, "e revisar d¨²as ou tres cousas da historia recente de Galicia, entre elas o cambio de t¨¢ctica no galeguismo e a Transici¨®n, na que foi figura central". Para Franco Grande, sen medias tintas, "houbo un momento no que se traballaba en Galicia porque Ram¨®n Pi?eiro tiraba de todos". Aquel Ram¨®n Pi?eiro, fai memoria, que percorr¨ªa como pod¨ªa o pa¨ªs: en tren, en ¨®mnibus, no coche dos amigos.
O balance que realiza Ant¨®n Baamonde con¨¦ctase con certas tentativas irresoltas do galeguismo pol¨ªtico. "Nos 60, os galeguistas foron incapaces de crear un partido burgu¨¦s ou de centro", considera, "e aquel era o intre de facelo. O que pasa ¨¦ que tem¨¦n ¨¦ certo que se lle atrib¨²en responsabilidades para encubrir as incapacidades dos que estaban ao seu car¨®n". Baamonde certifica unha ¨²ltima conclusi¨®n: "Pero hai que reco?ecer que o nacionalismo moderno, ret¨®rico e culturalista, non ¨¦ tan diferente do pi?eirista".
As letras da saudade
Fala Franco Grande: "Dende a Murgu¨ªa at¨¦ hoxe, a cultura foi o motor do galeguismo, pero a xente non o entende e fala de cousas disparatadas: que se galeguismo difuso, que se pi?eirismo...". E a¨ªnda que preguntar por Ram¨®n Pi?eiro sempre remite ¨¢s s¨²as discutidas actitudes pol¨ªticas, por veces dificilmente disoci¨¢beis da s¨²a actividade cultural, Lu¨ªs ?lvarez Pousa non dubida da pertinencia da homenaxe da Real Academia Galega: "Ningu¨¦n merece m¨¢is un D¨ªa das Letras que quen foi quen de po?er todos os esforzos para crear esa resistente f¨¢brica de palabras que foi e segue a ser Galaxia. Est¨¢ m¨¢is que xustificado, como o estar¨¢ no seu d¨ªa o que se dedique a Ricardo Carvalho Calero, de quen, por certo, a ¨²ltima imaxe que te?o foi na cadeira do cuarto onde Pi?eiro estaba hospitalizado". Carvalho Calero convalec¨ªa na mesma cl¨ªnica de Santiago de Compostela.
Escritos como Si?ificado metaf¨ªsico da saudade (1951), Para unha filosof¨ªa da saudade (1953) ou A saudade e Rosal¨ªa (1962) son, a dicir de Ant¨®n Baamonde, "un intento de definir un esp¨ªrito galego e portugu¨¦s diferente, con certo car¨¢cter etnicista pero plaus¨ªbel na Galicia da ¨¦poca". A traduci¨®n de Da esencia da verdade, de Martin Heidegger, realizada entre Pi?eiro e Celestino Fern¨¢ndez de la Vega, constit¨²e outro dos "m¨¦ritos inneg¨¢beis" do homenaxeado: "Quer¨ªan que o galego fose algo m¨¢is ca un idioma de labregos e de poetas. Para eles, a madureza cultural dun pobo d¨¢base coa filosof¨ªa". Pero o ensa¨ªsta vilalb¨¦s reitera que "os elementos pol¨¦micos non son os pol¨ªticos: non co?ezo a ningu¨¦n que rasgue as vestiduras porque a Filosof¨ªa da saudade [volume que xuntou en 1984 os seus escritos sobre o particular] estea m¨¢is ou menos conseguido".
A face ling¨¹¨ªstica
N'A linguaxe e as linguas, Pi?eiro bocexa as li?as dun discurso sobre o idioma, excesivamente dependente do voluntarismo e do sentimental a¨ªnda que tam¨¦n avanza a problem¨¢tica rural/urbano, que a maior¨ªa do nacionalismo a¨ªnda non recambiou. "No socioling¨¹¨ªstico, eu quedo coa Carta a Rodrigues Lapa, publicada na revista Grial e recollida no libro Olladas no futuro", di Henrique Monteagudo, que cualifica de "brillant¨ªsimo" o discurso de ingreso na Academia Galega, apontoado por el propio nunha introduci¨®n ¨¢ ¨²ltima edici¨®n do mesmo.
Ram¨®n Pi?eiro, que foi preso entre 1946 e 1949 -"el estaba no c¨¢rcere mentres os que o criticaban organizaban d¨ªas do traxe galego; ou falaban de Sartre, que pod¨ªa ser outra forma de traxe galego", ironiza Baamonde-, dirixiu a editorial Galaxia e codirixiu a revista Grial. Logo da s¨²a etapa parlamentaria, que durou at¨¦ 1983, presidiu o Consello da Cultura Galega.
Tu suscripci¨®n se est¨¢ usando en otro dispositivo
?Quieres a?adir otro usuario a tu suscripci¨®n?
Si contin¨²as leyendo en este dispositivo, no se podr¨¢ leer en el otro.
FlechaTu suscripci¨®n se est¨¢ usando en otro dispositivo y solo puedes acceder a EL PA?S desde un dispositivo a la vez.
Si quieres compartir tu cuenta, cambia tu suscripci¨®n a la modalidad Premium, as¨ª podr¨¢s a?adir otro usuario. Cada uno acceder¨¢ con su propia cuenta de email, lo que os permitir¨¢ personalizar vuestra experiencia en EL PA?S.
En el caso de no saber qui¨¦n est¨¢ usando tu cuenta, te recomendamos cambiar tu contrase?a aqu¨ª.
Si decides continuar compartiendo tu cuenta, este mensaje se mostrar¨¢ en tu dispositivo y en el de la otra persona que est¨¢ usando tu cuenta de forma indefinida, afectando a tu experiencia de lectura. Puedes consultar aqu¨ª los t¨¦rminos y condiciones de la suscripci¨®n digital.
