A Educaci¨®n para a Cidadan¨ªa e o boxeo

Hai xente que se espanta coa idea de viaxar no tempo. A min non me importar¨ªa, ao contrario, ter agora cero anos e comezar xa o curso escolar. E talvez estar¨ªa contente cun mandil¨®n de galescola. Vexo pasar felices os rapaces cara ¨¢ escola. Mesmo os m¨¢is golfos dos institutos vese que van ledos levando coa mochila unha "alegr¨ªa maliciosa", dir¨ªa o Vasili Grossman. Te?as cero anos ou sexas un adolescente vello, onde mellor estar que nun local de ensino? Os nenos saben, int¨²en, que o m¨¢is importante da escola ¨¦ estar na escola. S¨® alg¨²ns pais, curas e pol¨ªticos doutrinarios non entenden isto e te?en unha idea unicamente instrumental da escola.

Na escola hai problemas, mesmo o grave do acoso que poden sufrir os m¨¢is febles en mans dun mat¨®n. A¨ªnda as¨ª, a violencia ¨¦ diferente. Hai m¨¢is posibilidades de afrontala e desarmala. Na escola hai xente disposta a ver e disposta a escoitar, sexan estudantes ou profesores. F¨®ra da escola, unha parte da infancia vive nunha especie de "estado de excepci¨®n", reclu¨ªda nunha soidade onde o ser m¨¢is querido, ou que m¨¢is o quere, ¨¦ a televisi¨®n.

Aqu¨ª, se se impartise o galego en ingl¨¦s, ao mellor hab¨ªa galeguistas como area

Don Antonio suspend¨ªa a clase e obrig¨¢banos a todos a ir ver con el o combate de boxeo

En realidade, Educaci¨®n para a Cidadan¨ªa non deber¨ªa ser un discutido ap¨¦ndice escolar, unha subordinada destinada a apandar coas malleiras da dereita, o pallaso laico das labazadas, sen¨®n unha materia central no ensino. O co?ecemento da dos dereitos humanos, da dram¨¢tica historia da loita do x¨¦nero humano pola liberdade, non debera ser s¨® un contido imprescind¨ªbel dunha materia sen¨®n o fundamento do espazo escolar. Como falar de econom¨ªa, de historia, de leis, de desenvolvemento cient¨ªfico, de medio ambiente, de xeograf¨ªa e xeopol¨ªtica, de literatura e expresi¨®ns art¨ªsticas, mesmo de deporte, sen ter como centro esa historia dos dereitos humanos.

En Galicia deberiamos dar a Educaci¨®n para a Cidadan¨ªa en franc¨¦s. Na Idade Media, Galicia era tam¨¦n co?ecida como a Pequena Francia. E logo est¨¢ claro, coas Luces e coa primeira Declaraci¨®n Universal dos Dereitos do Cidad¨¢n, a liberdade falaba franc¨¦s. Como xa dic¨ªa o doutor N¨®voa Santos:

-Libert¨¦, igualit¨¦, fraternit¨¦...e a ser un pouco bo.

Xa sei que hai moita chanza coa decisi¨®n do goberno da Comunidade Valenciana de que esa materia se imparta en ingl¨¦s. Mesmo hai conservadores que non est¨¢n de acordo, que pensan non ¨¦ patri¨®tico iso de ter de ensinar o contido da Constituci¨®n espa?ola con tradutor e todo. Eu que sei. Se cadra os rapaces prestan m¨¢is atenci¨®n. Aqu¨ª, se se impartise o galego en ingl¨¦s, ao mellor hab¨ªa galeguistas como area. Eu o que digo ¨¦ que se a Misa en lat¨ªn, a Cidadan¨ªa, en franc¨¦s. En Coru?a, nos xard¨ªns do Recheo, hab¨ªa un Carrusel con cabali?os de madeira que durante anos e anos tivo por m¨²sica A Marsellesa. E os rapaces das escolas racionalistas, dos moitos compa?eiros e seguidores de Ferrer i Guardia, o ap¨®stolo da escola moderna, ti?an por unha das canci¨®ns preferidas Le temps des cerises (O tempo das cereixas). Que peza, que marabilla, aquela canci¨®n popular de Jean-Baptiste Cl¨¦ment, con m¨²sica de Antoine Renard, composta en 1867, e que foi escolleita como himno pola Comuna de Par¨ªs de 1871, al¨ª onde din que morreu defendendo o ideal solidario o noso Ram¨®n de la Sagra.

Quand nous chanterons le temps des cerises

Et gai rossignol et merle moqueur

Seront tous en f¨ºte...

Lugr¨ªs, o xenial pintor, bot¨¢base a chorar cando escoitaba unha nota furtiva que lle fac¨ªa lembrar O tempo das cereixas. Fora a banda sonora da s¨²a infancia. A que lle aprenderon os mestres librepensadores como Francisco Tettamancy, que ti?a tam¨¦n un reloxo de cuco moi liberal, pois o paxaro sa¨ªa a cantar cando el llo ped¨ªa. A peza que a nai de Lugr¨ªs interpretaba ao piano. Como dic¨ªa o extraordinario contista uruguaio Filisberto Hern¨¢ndez, "os pianos son moi boas persoas".

Si, cando nos cantemos o tempo das cereixas

estar¨¢n de festa

o ledo reise?or e o merlo burl¨®n

Si, que ben soar¨ªa nas galescolas, cando Os Rumorosos, a canci¨®n das cereixas que ten por protagonista engaiolante esa personaxe do merle moqueur, o merlo riseiro: "Cando n¨®s cantemos o tempo das cereixas / que ben asubiar¨¢ o merlo burl¨®n".

Mais a canci¨®n xa o dic¨ªa, xa avisaba: "Il est bien court le temps des cerises" (Vaise moi axi?a o tempo das cereixas). E foise.

A n¨®s, claro, nunca nos cantaron a canci¨®n das cereixas.

A nosa xeraci¨®n tivo moito Catecismo, moita Formaci¨®n do Esp¨ªrito Nacional e nada de canci¨®n das cereixas. O Catecismo ti?a o Esp¨ªrito Santo, que era pomba ou pombo, non sei. O Esp¨ªrito Nacional ti?a a forma imperial da aguia. E que fora do merlo moqueur, do merlo riseiro, do merlo burl¨®n. Pois andaba por f¨®ra. Tam¨¦n a Educaci¨®n para a Cidadan¨ªa hab¨ªa que ir aprend¨¦ndoa por f¨®ra. E por cami?os moi sut¨ªs, inesperados.

A primeira vez que aterrei na escola foi en Castro de Elvi?a e cham¨¢base as¨ª, O Catecismo. A familia fixera mudanza dende outro extremo da cidade, dende o Monte Alto. Non era o primeiro, exactamente. Antes fora a un local escolar, perto do camposanto de San Amaro, que, como expresa a sabia tradici¨®n veci?al, ¨¦ un dos cemiterios non s¨® m¨¢is bonitos sen¨®n tam¨¦n m¨¢is sans do mundo. Andar andaba, pero non deb¨ªa ter moito m¨¢is de cero anos cando fun da man da mi?a irm¨¢ Mar¨ªa. Hab¨ªa d¨²as se?oras que se dedicaban a alindar unha recua de nenos con amabilidade naquel "cuarto de concentraci¨®n", pola densidade demogr¨¢fica que hab¨ªa. Eu o que lembro ¨¦ que estiven todo o curso sentado enriba dunha maleta xunto con outro neno e sen facer nada, como se estivesemos ¨¢ espera dun barco que nos levase a Am¨¦rica. Coa envexa e o namoro, iso si, de o¨ªr ¨¢s nenas aprender a ler dun d¨ªa para outro. Que ben lle sentaron sempre as s¨ªlabas ¨¢s nenas!

O caso ¨¦ que a primeira escola foi a de Castro. A¨ªnda non chegara o mestre, e al¨ª estaba ¨¢ mi?a espera, retador, un rapaz que ti?a por bo alcume O Roxo. O seu rostro, estouno vendo, era o vivo retrato do merle moqueur. Sen m¨¢is, colocouse un pau no ombro e soltou un desaf¨ªo b¨¦lico:

-Qu¨ªtame o pau se es home!

Eu non quer¨ªa quitar nada, quer¨ªa desaparecer, mais todos os outros empuxaban para a pelexa. Ben. Ese foi o meu mellor amigo, at¨¦ que emigrou coa familia. Un d¨ªa d¨ªxome como quen describe a lei da gravidade:

-Ma?¨¢ voume para Inglaterra e ti quedas aqu¨ª.

E botou a rir. Eu fiquei triste. Marchaba o meu merlo riseiro.

Hai outro episodio na memoria e que tam¨¦n ten de ver cos pu?os. Ocorreu que o mestre, que non sei se perd¨ªa os estribos ou perd¨ªa o cabalo, bateu con sa?a nun neno chamado Rafael. O rapaz botou berro, mestura de anguria e aturuxo, e fuxiu da escola. Ent¨®n, o mestre, enfurecido, mandounos ir tras del e traelo. E al¨ª fomos aquela manda detr¨¢s do pobre rapaz. Mais cando chegamos a unha curva, onde se perd¨ªa de vista a escola, algu¨¦n berrou alto. Era Juan, o gran Juan, que rompera unha perna e medrara moito no hospital polas vitaminas. E vai, ergue o pu?o e m¨®veo en panor¨¢mica diante dos esbirros e di: "Quen lle toque a Rafael vaise para o outro mundo!". A expresi¨®n de Juan, l¨¦mbroo ben, era a do merlo riseiro. E non houbo m¨¢is. Porque aquel, ben se v¨ªa, era o pu?o da bondade. E outro ¨²ltimo episodio de boxeo para a cidadan¨ªa. Foi xa na escola de Elvi?a. Ti?amos al¨ª un mestre moi competente, don Antonio. Tivera unha doenza que o deixara tolleito. Semellaba unha figura descomposta das que pintou Francis Bacon. Mais el amaba, coido que por enriba de todo, o boxeo. Era a ¨¦poca estelar de Cassius Clay (Muhammad Ali) e os seus hist¨®ricos combates con Joe Frazier, que emit¨ªan en diferido pola ¨²nica canle, TVE, que hab¨ªa daquela. Ocorr¨ªa ent¨®n algo coido que ¨²nico en todo o mundo. Don Antonio suspend¨ªa a clase e obrig¨¢banos a ir ver con el o combate de boxeo. Era unha actividade escolar! Cami?o do bar, ¨ªa diante, apoiado na muleta, e co seu sorriso de merlo burl¨®n. Al¨ª estaba, ben disfrazado, o noso merle moqueur.