"Dixo o corvo: Nunca M¨¢is"

Vai para seis anos, cando o Nunca M¨¢is, celebrouse o chamado Concerto Expansivo. O mesmo d¨ªa, ¨¢ mesma hora, m¨²sica solidaria e sincronizada en trescentos lugares mundo adiante. Vela¨ª o maior caso hist¨®rico de emersi¨®n galega. De aud¨ªbel visibilidade. Nese escenario global, alternativo, leuse o Manifesto contra o silencio. Dic¨ªa un dos anacos: "Emitimos na onda libre dos cans da noite, na alegre radiofon¨ªa secreta das sereas e na frecuencia do corvo de Allan Poe que peteira en morse a clave que nos une: Nevermore!".

Non ¨¦ por saudade conmemorativa que lembro agora aquela festeira treboada. ? por Edgar Allan Poe. ? polo poema The Raven (O corvo). ? por Nevermore. Puiden velo en Baltimore, onde xace o poeta. Baltimore, a grande cidade que tam¨¦n sufriu a crise metal¨²rxica e da construci¨®n naval, ten agora sona, entre outras cousas, como escenario da serie televisiva The Wire, que anovou o x¨¦nero policial. A vida volveuse moi dura nos seus suburbios. Polo demais, ¨¦ unha grande cidade universitaria, con varios centros e moita poboaci¨®n estudantil. Durante todo o ano 2009 vaise celebrar o bicentenario do nacemento de Poe co lema: Quoth the Raven: Nevermore (Dixo o corvo: Nunca M¨¢is).

"Vin o corvo de Poe e souben que era el pola iron¨ªa de imitar o son das pingas de chuvia ao caer"

O corvo ¨¦ un dos poemas m¨¢is universais. Recentemente, popularizouno a¨ªnda m¨¢is unha versi¨®n musical de Lou Reed. Envolvente, cativador e opresivo a un tempo, como a Negra sombra de Rosal¨ªa. Gusto moito dese anaco no que aparece descrito o mesmo Nevermore, o corvo que toma o nome do seu mesmo retrouso: "Mais o corvo segu¨ªa cativando a mi?a imaxinaci¨®n e fac¨¦ndome sorrir; / acheguei unha cadeira con cox¨ªns ante o paxaro, o busto e a porta; / logo, afund¨ªndome no veludo, entregueime a enlazar fantas¨ªa tras fantas¨ªa, pensando qu¨¦ quer¨ªa dicir este ominoso paxaro dunha remota idade, / este l¨²gubre, esfarrapado, fantasmal, adusto e ominoso paxaro dunha remota idade, ao grallar: Nunca M¨¢is!".

No Baltimore universitario hai unha presenza da cultura galega que est¨¢ indo a m¨¢is e que vai cami?o de transcender aos ¨¢mbitos culturais desta importante cidade do leste norteamericano e que conta cun mill¨®n de habitantes. Na universidade John Hopkins desenv¨®lvese por vez primeira o curso Contemporary Spain through Galician eyes (Unha ollada galega ¨¢ Espa?a contempor¨¢nea), que imparte a profesora Isabel Castro. Esta mesma docente, orixinaria de Betanzos, forma parte do departamento de Literatura en Towson University e est¨¢ a facer unha importante difusi¨®n da creaci¨®n galega. Neste caso non se trata dunha iniciativa a instituci¨®ns galegas, sen¨®n que xurdiu da propia universidade, cun apoio do decano e do departamento de Linguas a un programa de diversidade.

As¨ª que hai estudantes, e amadores da literatura, en Baltimore que non s¨® co?ecen ao corvo Nevermore de Allan Poe sen¨®n que te?en noticia tam¨¦n dos seus parentes po¨¦ticos, os "feros corvos do Xallas" de Eduardo Pondal. Penso que eles son os protagonistas dun dos grandes poemas rom¨¢nticos de Galicia, al¨ª onde se funde a natureza co ind¨®mito humano:

Feros corvos de Xallas

que vagantes and¨¢s,

en salvaxe compa?a

sen hoxe nin ma?¨¢n,

quen puidera ser voso compa?eiro

pola granda longal!

E que Jonathan Dunne traduciu ao ingl¨¦s con logrado pante¨ªsmo ling¨¹¨ªstico:

Fierce crows of Xallas

who wander far,

in the wilderness,

with no today or tomorrow,

would that I could keep you company

o'er the vast expanse!

Un dos libros m¨¢is marabillosos de crianza galega, El simbolismo animal (Ediciones Encuentro, 1996), de Xos¨¦ Ram¨®n Mari?o Ferro, incl¨²e unha moi ampla e documentada entrada dedicada ao corvo ou corvus. ? sabido que esta nosa ave preferida tivo mala sona e mesmo foi tratada por eruditos da antig¨¹idade como "nuncio da Morte". Mais a cultura popular e outros sabios profundadores dannos unha visi¨®n ben m¨¢is rica da estirpe de Nevermore e do Xallas.

As¨ª, Eliano escribiu: "O corvo ¨¦, ao parecer, a ave de voz m¨¢is penetrante e tam¨¦n a que posui un m¨¢is copioso rexistro de tons, porque, se se lle aprende, pode reproducir a voz humana. Cando est¨¢ de talante festeiro emite unha determinada voz, cando est¨¢ serio, outra. E se pon a anunciar as respostas dos deuses, a s¨²a voz asume un ton sagrado e prof¨¦tico". Tam¨¦n sinala Eliano que "o corvo prefire imitar o ru¨ªdo das pingas de chuvia ao caer".

O meu interese literario por esta criatura comezou ben de neno. Sempre estiven engaiolado co corvo de No¨¦.

A sona levouna toda a pomba. Ela cumpriu a s¨²a misi¨®n cando foi enviada para dar as novas do Dioivo, que ¨¦ ese episodio b¨ªblico no que se nos d¨¢ un avance das consecuencias do Quecemento Global. A pomba volveu e pousou a p¨®la de oliveira nas mans do patriarca, sinal de que a gran chea minguaba a as terras emerx¨ªan de novo. Mais No¨¦ enviara tam¨¦n un corvo. E do corvo non se sab¨ªa nada. Pasaba ¨¢ condici¨®n de pr¨®fugo. A pomba coa oliveira mesmo acadar¨ªa no s¨¦culo XX, por mor de Picasso, a condici¨®n de s¨ªmbolo da Paz. E o corvo? Que far¨ªa o corvo cando marchou da Arca? Por que non volveu? Foi un desleal ou fixo ben voando ¨¢s ceibas polo desco?ecido? Ao sa¨ªr da misa ou do catecismo, podiamos ver polos eidos de Elvi?a, onde hab¨ªa a¨ªnda bos pombais, as agrupaci¨®ns de pombas, o seu voar en perfecta formaci¨®n, civilizado. E xa por Castro, monte arriba, en maior "distancia polar", que dir¨ªa meu capit¨¢n Mourelle, as bandas de corvos da Zapateira, co seu estilo maquis, ese voar co vento e contra el, esa elegancia esfarrapada, esa bohemia celeste.

Para min hai d¨²as representaci¨®ns carnais do andar da literatura. Unha ¨¦ o xeito de andar o vagabundo de Charlot, que non sabe onde vai, mais que si leva un sentido, a¨ªnda que sexa inconsciente. ? o seu o andar da simultaneidade, os p¨¦s como a expresi¨®n da dial¨¦ctica dos contrarios. Un que pousa na esperanza, outro, na perda. Un que pousa no desexo, e o outro, na derrota. Outro xeito de andar a literatura ¨¦ o das mulleres que levan cousas enriba da cabeza. Cousas necesarias, b¨¢sicas. As caravanas das palabras cando mante?en o sentido e transmiten informaci¨®n esencial, e de xeraci¨®ns en xeraci¨®ns, para a humanidade.

Mais logo est¨¢ o voar do corvo. ? o xeito de voar a literatura. A pomba de No¨¦ ¨¦ mensaxeira. Far¨ªa ben o seu traballo nun gabinete de prensa. Mais o corvo voou ¨¢s ceibas cando perdeu de vista ao controlador se?or No¨¦. Foi ¨¢ descuberta pola descuberta. ? maneira m¨ªstica, "penetrou na espesura", nas zonas de misterio, mais dun xeito burl¨®n, sen grandilocuencia, con iron¨ªa.

No seu c¨¦lebre poema, Edgar Allan Poe dinos que o corvo Nevermore ¨¦ dunha "remota idade". Esa ¨¦ unha caracter¨ªstica de todos os corvos. Que son do tempo da arca de No¨¦. E os que pintou Van Gogh na neve. Tam¨¦n os de Xallas. A estes, que eu calculo en trescentos, puiden co?ecelos ben. Agora tiven a sorte de ver a Nevermore, ao corvo de Poe, no outono dos carballos escarlata das grandes fragas que arrodean Baltimore. Souben que era el pola iron¨ªa de imitar o son das pingas de chuvia ao caer no d¨ªa soleado.