"A democracia ¨¦ absolutamente nihilista"

Estudoso do idealismo alem¨¢n -¨¦ investigador da Comisi¨®n Schelling da Academia de Ciencias de Baviera-, da hermen¨¦utica e da est¨¦tica, Leyte publicou Ensaios sobre Heidegger, Heidegger ou o m¨¢is actual El arte, el terror y la muerte, con versi¨®n inglesa en cami?o. O fil¨®sofo vigu¨¦s refresca o fascinio do pensador que equiparou dominaci¨®n e ideolox¨ªa. A secularizaci¨®n da s¨²a obra, alimento de lecturas contrapostas que chegan ata o marxismo e a psican¨¢lise, foi abrollando malia as chanzas de Adorno e os desencontros coa filosof¨ªa anal¨ªtica. Sobre a posibilidade de editar en galego textos breves e decisivos do pensamento contempor¨¢neo (de Husserl a Derrida), que el mesmo propuxo a Xerais hai tres anos, Leyte ¨¦ "pesimista".

"S¨® interesa a educaci¨®n como industria, rendible e organizada"

"Identific¨¢ndose coa democracia, o pensamento liberal escusa a reflexi¨®n"

"Desgraciadamente, cousas como que 'a poes¨ªa salva' tam¨¦n est¨¢n en Heidegger"

Pregunta. Por que tantas dificultades?

Resposta. Por falta potencial de lectores e pola dificultade de atopar xente que poida co?ecer ben ao autor e traducilo directamente desde o orixinal. Rafael Mart¨ªnez Castro, que traduciu o Tractatus, si respond¨ªa a esas esixencias, pero a mi?a percepci¨®n ¨¦ pesimista no que se refire a atopar xente entre os investigadores e os estudantes de Filosof¨ªa galegos. Dous sinais dunha mesma dificultade...

P. As reivindicaci¨®ns de Filosof¨ªa "non te?en cabida no curr¨ªculo", segundo explicou a conselleira de Educaci¨®n.

R. Incluso o mellor do pensamento contempor¨¢neo se considera de pasada, ou inaccesible. Iso, unido ao feito de empezar a verse como unha alfaia do pasado... Manif¨¦stase na reduci¨®n dos planos de estudo de bacharelato e nunha nova concepci¨®n do saber no que as humanidades nun sentido cl¨¢sico, historia, filosof¨ªa, literatura, tenden a desaparecer. A parte deses estudios menos cinguibles a unha metodolox¨ªa cient¨ªfica, os potencialmente m¨¢is cr¨ªticos, quedan como adub¨ªo. Agora hai ciencias humanas e ciencias da natureza.

P. Que ¨¦ o que interesa?

R. A educaci¨®n como industria; como tal, rendible e altamente organizada. Se alg¨²n tipo de ensino se sae desas pautas, torna potencialmente perigoso, ademais de dif¨ªcil de avaliar, que ¨¦ a obsesi¨®n da psicopedagox¨ªa. Como se pode avaliar a capacidade de ver un cadro ou de comprender un texto filos¨®fico ou literario? Por a¨ª van as cousas. Non se admite o suspenso, o fracaso [cita A tentaci¨®n da inocencia, de Pascal Bruckner], porque, dalgunha maneira, tam¨¦n hai un engano previo da psicopedagox¨ªa: que, realmente, tecnol¨®xica e metodoloxicamente, todo se pode ensinar. Que ese modelo de enxe?er¨ªa fracase, malia todo, deber¨ªa obrigar a buscar claves de explicaci¨®n anteriores.

P. En que medida a tese do olvido do ser fronte ¨¢ "apoteose" da t¨¦cnica explica hoxe a vixencia de Heidegger?

R. A sociedade actual ¨¦ estruturalmente cient¨ªfica, pero a paralaxe entre progreso t¨¦cnico e humano, entre saber instrumental e cr¨ªtico, produce un aborto de saber. Heidegger viu algo moi claro nunha percepci¨®n tr¨¢xica do saber en sentido cient¨ªfico: que non pode resolver os problemas da existencia humana. E se realmente considerase que o pode todo, conducir¨ªanos a unha ditadura. O elemento irreducible non ¨¦ algo m¨¢xico, ¨¦ o que non se deixa reducir ¨¢ organizaci¨®n. E iso ch¨¢mase existencia. A tecnoloxizaci¨®n da existencia en todas as s¨²as dimensi¨®ns ¨¦ o que forma parte da cat¨¢strofe posible.

P. Na s¨²a versi¨®n posmoderna non favoreceu linguaxes demasiado estetizantes, por exemplo no ¨¢mbito da identidade?

R. Heidegger ser¨ªa o voceiro da diferenza, da imposibilidade de reco?ecer unha identidade como principio e, en consecuencia, de ter que partir en todo momento da diversidade, ¨¢ que dificilmente se lle pode atopar conceptualizaci¨®n. Iso, ¨¦ certo, pode interpretarse como unha patente de corso que lexitima calquera xustificaci¨®n est¨¦tica. Que a poes¨ªa nos pode salvar, que a arte ¨¦ un lugar privilexiado para a manifestaci¨®n da verdade... Asuntos parecidos, desgraciadamente, at¨®panse en Heidegger e dan p¨¦ a int¨¦rpretes mistificadores que, de todos os xeitos, m¨¢is parecen membros dunha secta que honestos lectores.

P. No mundo anglosax¨®n a¨ªnda hai quen cadra a s¨²a xustificaci¨®n metaf¨ªsica do nazismo cun programa filos¨®fico orientado a negar a "esencia humana".

R. Para Heidegger o humanismo ¨¦ a concepci¨®n cient¨ªfica da vida. Fronte a ela, reclama outra existencial, en absoluto a negaci¨®n do home. A s¨²a cr¨ªtica ¨¦ dur¨ªsima, pero rec¨®llena desde Foucault a Sloterdijk. A mi?a posici¨®n aqu¨ª ¨¦ moi clara. Por suposto, desde unha convicci¨®n fondamente democr¨¢tica, pero non santulleira, porque ¨¦ esa beater¨ªa a que remite ¨¢ industrializaci¨®n da educaci¨®n... Sobre o potencial da democracia e os perigos que a axexan, apr¨¦ndese moito m¨¢is dos antidem¨®cratas que dos beatos da democracia. S¨® desde a¨ª se comprende que a partir de Heidegger ou de Schmitt, representantes da antidemocracia, se poida entender mellor ca en ningures que ¨¦ a democracia e os seus l¨ªmites.

P. Human¨ªsticos, ao cabo.

R. Claro. A democracia como organizaci¨®n pol¨ªtica dominante ¨¦ absolutamente nihilista, ao non reco?ecer ningunha norma previa que non sexa produto do propio di¨¢logo democr¨¢tico... A¨ª segue o dilema: c¨®mo estar seguros de que a lei emana da sociedade e non ¨¦ un produto da s¨²a tecnoloxizaci¨®n, ou do seu secuestro por un valor agochado? ? moi dif¨ªcil ser dem¨®crata sen reco?ecer unha sorte de valores, cando a democracia, xenuinamente, non presup¨®n ning¨²n... Na antipol¨ªtica de Heidegger p¨®dese albiscar algo decisivo sobre a vida pol¨ªtica actual: non se pode identificar infantilmente a pol¨ªtica cunha nova relixi¨®n salvadora. ? vista est¨¢. Non asumimos o descarnada e nihilista que ¨¦ a democracia, pero precisamente a¨ª reside a s¨²a potencia.

P. En Por que Heidegger fixo o correcto en 1933, a¨ªnda que na direcci¨®n contraria, Zizek fala de volver sobre eses l¨ªmites para recuperar un pensamento forte.

R. Por a¨ª orientaba a cuesti¨®n: ¨¦ como se o pensamento liberal, que se identifica sobreentendidamente coa democracia, se puidese escusar as¨ª dunha reflexi¨®n... Zizek pensa que ¨¦ necesario reformular os fundamentos m¨¢is duros da Ilustraci¨®n. Quen admite que non hai principios, sexan espirituais ou culturais, aos que agarrarse para fundamentar algo? En certo modo, o que a tradici¨®n chamou esp¨ªrito e desterrou como reliquia, veu ser suplantado pola cultura, que parece que ten un valor de seu e que serve de ra¨ªz para, por exemplo, fundamentar unha pol¨ªtica... Desde a perspectiva dun pensamento forte, isto ¨¦ simplemente premoderno. Insisto: o problema inhibidor segue sendo a concepci¨®n relixiosa da democracia, no sentido de que dela pode proceder unha salvaci¨®n [menciona ao "Obama salvador"]. Ilustradamente, ou ben non se pode falar de salvaci¨®n ou, de haber algo as¨ª, s¨® pode vir do exercicio humano. Pero ¨¦ que a¨ªnda hai medo ¨¢ Ilustraci¨®n.

P. Falamos do rescate pol¨ªtico do capitalismo.

R. Si, unha pol¨ªtica de rescate antidemocr¨¢tica. Pero do que falamos ¨¦ do destino da sociedade.

P. Felipe Mart¨ªnez Marzoa xubilouse en Barcelona...

R. Si, cando a s¨²a presenza nunha facultade de Filosof¨ªa galega ter¨ªa modificado o futuro da universidade e da sociedade mesma... Unha perda decisiva, pero as¨ª se escribe tam¨¦n a historia das instituci¨®ns.